Στις 28 Ιουλίου/ 10 Αυγούστου 1920 στη μεγάλη αίθουσα του Δημαρχείου των Σεβρών, ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα υλοποιήσει τ’ όνειρο του Ελληνισμού, θα μετουσιώσει τις προσδοκίες τόσων χρόνων σε θρύλο, θα μεταφράσει τη Μεγάλη Ιδέα στη δημιουργία της χώρας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών.
Δύσκολα, πολύ δύσκολα θα βρεθεί πολιτικός -που μέσα στις ίδιες αναλογίες- να ’χει πετύχει διπλωματική νίκη τόσο μεγάλη όσο εκείνης της 10ης Αυγούστου του 1920. Θα ζυγιστεί το πραγματικό ποσοστό της προσωπικής συμβολής του Βενιζέλου σ’ αυτήν την ιστορική επιτυχία του Έθνους. Θα εκτιμηθεί επάξια η απίθανη επίδοση του Έλληνα πολιτικού στον διεθνή διπλωματικό στίβο. Ανεκτίμητη θα παραμείνει η προσφορά του, που αργότερα θα ναυαγήσει για τον ελληνισμό ολόκληρο. Το προικισμένο μυαλό του Κρητικού άντρα θ’ αφήσει άναυδους όλους τους ομοτράπεζούς του, αφού πρώτα θα τους ξεγελάσει να υπογράψουν, χωρίς να κατανοούν τι σημασία είχε η υπογραφή τους. Ο Βενιζέλος, αυτός ο ονειροπόλος ρεαλιστής, θα φθάσει στο αποκορύφωμα της πολιτικής καριέρας του, παραδίδοντας μαθήματα πολιτικής σ’ Ευρωπαίους διπλωμάτες. Γοητευμένος ο Ουΐλσον, όταν επιστρέψει στην Αμερική, θα πει στους δημοσιογράφους: «Με ρωτάτε τι μου έκανε μεγαλύτερη εντύπωση στην Ευρώπη. Θα σας πω. Ο πρωθυπουργός του μικρότερου κράτους. Λέγεται Βενιζέλος».
Η επιτυχία του Βενιζέλου οφείλεται στον εθνικό ενθουσιασμό του, στο χάρισμα της διπλωματικής μεγαλοφυΐας του, στην ώριμη σκέψη του, αλλά και στο εξαίρετο ήθος του. Δε ζητούσε ούτε προς στιγμή πράγματα, τα οποία ενδεχόμενα θα προκαλούσαν αισθήματα έντονης και ιδιαίτερα δικαιολογημένης αντίδρασης. Δε διακινδύνευε τη φήμη της μετριοπάθειάς του, δεν πρόβαινε σε ακρότητες. Κινιόταν με γνώμονα τον χρυσό κανόνα του μέτρου. Χαρακτηριστικά, διπλωμάτης του Συνεδρίου θα εξάρει την πολιτική βούληση του θεόσταλτου, για τον ελληνισμό, άνδρα με τη φράση: «Ο Βενιζέλος διαρκώς λαμβάνει και, λαμβάνων, παρουσιάζεται σαν να μας κάμνη θυσίας». Η ηθική στάση του θα υπογραμμισθεί στο Συνέδριο των Παρισίων με το «γνώθι σ’ αυτόν», που διαθέτει. Θα τονίσει χαρακτηριστικά: «Αι μεγάλαι χώραι επιβάλλονται εις τας διεθνείς διασκέψεις διά το ειδικόν βάρος, το οποίο διαθέτουν αι ιδίαι, αι μικραί διά το ειδικόν βάρος των εκπροσώπων τους». Μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, ο Ελληνας πρωθυπουργός θα στείλει από το Παρίσι διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό: «Είμαι ευτυχής, αναγγέλλων προς υμάς ότι σήμερον, εβδόμην επέτειον της υπογραφής της Συνθήκης του Βουκουρεστίου, υπεγράφη η Συνθήκη Ειρήνης μετά της Τουρκίας, η συνθήκη δι’ ης αι κυριώταται Συμμαχικαί Δυνάμεις μεταβιβάζουσιν προς την Ελλάδα την κυριαρχίαν επί της Δυτικής Θράκης, ήτις είχε παραχωρηθή προς αυτάς υπό της Βουλγαρίας, διά της Συνθήκης του Νεϊγύ και η Συνθήκη μετά της Ιταλίας, δι’ ης αυτή μεταβιβάζει προς ημάς τα Δωδεκάνησα. Καθ’ ην στιγμήν το έργο, όπερ διεξηγάγομεν εν μέσω τοσούτων δυσχερειών, στεφανούται διά τοιαύτης επιτυχίας, αισθάνομαι το καθήκον να εκφράσω προς τους συμπολίτας μου την βαθείαν ευγνωμοσύνη μου διά την σταθεράν εμπιστοσύνην με την οποίαν με περιέβαλον εν τόσα έτη, καταστήσαντες ούτως δυνατούς τους εθνικούς θριάμβους, τους οποίους πανηγυρίζομεν σήμερον. Η αυταπάρνησις, η εθελοθυσία, η ανδρεία, η καρτερία εν πάση του λαού, όπως αντιμετωπίση πάντα κίνδυνον μάλλον, παρά ν’ αθετήση τον δοθέντα λόγον του και ν’ απιστήση προς τας εθνικάς μας παραδόσεις, του προσθέτουσιν εις την μακράν εθνική μας ιστορίαν λαμπροτάτας σελίδας, διά τας οποίας η σημερινή γενεά δικαιούται να ’ναι υπερήφανος. Η δική μου υπερηφάνεια είναι ότι είχον την ύψιστην τιμήν να ηγηθώ τοιούτου λαού, τοιαύτα εγκλείοντος ζωηρά αισθήματα ως και ικανού να διαπράξη έργα τοσούτο μεγαλοφυή, εάν μόνον καλώς οδηγήται».
Οι σημαντικοί όροι της Συνθήκης των Σεβρών αναμφισβήτητα είναι συνυφασμένοι με το όραμα κάθε Ελληνα. Η Θράκη, εξαιρουμένου του σαντζακίου της Τσατάλτζας, παραχωρούνταν στην Ελλάδα. Τα ελληνικά σύνορα προς μια κατεύθυνση προωθούνταν μέχρι σημείου που απείχε είκοσι μίλια από την Κωνσταντινούπολη και προς άλλη κατεύθυνση μέχρι την ακτή της Μαύρης Θάλασσας. Η βόρεια παραλία της Θάλασσας του Μαρμαρά, περιλαμβάνουσα το σύνολο της Χερσονήσου της Καλλίπολης ως και προς την πόλη και τμήμα του Βιλαετίου της Ανδριανούπολης, περιερχόταν στην ελληνική κυριαρχία. Εξάλλου στην Ελλάδα περιέρχονταν τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος μαζί με τ’ άλλα νησιά του Αιγαίου, που κατείχε η Ελλάδα. Η Τουρκία υποχρεωνόταν ν’ αναγνωρίσει την κυριαρχία της Ιταλίας στα Δωδεκάνησα. Αμέσως μετά την υπογραφή της συνθήκης, τα Δωδεκάνησα, μ’ εξαίρεση τη Ρόδο, θα μεταβιβάζονταν από την Ιταλία στην Ελλάδα.
Ο Βενιζέλος βρίσκεται στο ζενίθ της διπλωματικής επιτυχίας του. Το 1913 είχε προωθήσει με τις Συνθήκες του Λονδίνου και του Βουκουρεστίου τα σύνορα της Ελλάδας πολύ βαθιά μέσα στη Μακεδονία και την Ήπειρο κι είχε εξασφαλίσει την Κρήτη. Κατόπιν, το 1920, στη Συνθήκη των Σεβρών, περιορίζει την Τουρκία σε μικρόκοσμο. Δίνει στην Ελλάδα τη Θράκη και τη Χερσόνησο της Καλλίπολης και την κυριαρχία στα νησιά του Αιγαίου. Τέλος, δημιουργούσε βάσιμες προϋποθέσεις για την παραχώρηση τμήματος της Μ. Ασίας στην ελληνική επικράτεια μετά την παρέλευση πενταετίας.
Ο Βενιζέλος, αγωνιζόμενος να επιβάλλει τις αξιώσεις του απέναντι στους μεγάλους ομοτράπεζούς του, κατόρθωσε να εξασφαλίσει για την Ελλάδα καταπληκτικά επιτεύγματα. Δεν περιορίστηκε το γόητρό του σε γόητρο εκπροσώπου, αλλά επεκτάθηκε και γιγαντώθηκε σε γόητρο εθνικού αναδημιουργού. Ο Πρόεδρος της Αμερικής εκτίμησε την προσπάθεια του Έλληνα πολιτικού όχι μόνο στο μένος που πάλεψε τα ελληνικά συμφέροντα αλλά και στο θέμα του σχηματισμού της Κοινωνίας των Εθνών.
Ο Λόυντ Τζωρτζ όχι μόνο τον θεωρούσε ανυπέρβλητο διπλωμάτη και τον θαύμαζε, αλλά τον εκτιμούσε κι ως καλό φίλο. Ο Κλεμανσώ σ’ επιστολή του στις 12 Νοεμβρίου 1919 θα γράψει: «Ο Βενιζέλος έγινε εμπόδιον εις τα υπερφίαλα ιταλικά όνειρα, κατορθώσας ν’ αποσπάση από το Ανώτατον Συμβούλιον την κατάληψιν της Ιωνίας από τον ελληνικόν στρατόν, εις πείσμα των λυσσωδών αντιδράσεων της Ιταλίας. Ο Έλλην πρωθυπουργός ανέτρεπε το σχέδιο υπούλου διεισδύσεως της Ιταλίας εις τα περιοχάς αυτάς».
Γεγονός αναμφισβήτητο, πάντως, είναι ότι όλες οι επιτεύξεις του και ακόμη η μνημειώδης Συνθήκη των Σεβρών ήταν προϊόντα ακατάπαυστου μόχθου κι εργασίας του Ελληνα ηγέτη. Ο Βενιζέλος κατέβαλε εξαντλητική προσπάθεια. Τριάντα δύο μήνες επέδειξε υπεράνθρωπη εργατικότητα, θεόπνευστο και εργώδη ζήλο και θαυμαστή αντοχή. Δημοσιογράφος της εποχής θα επισημάνει: «Ας είναι μέτρον συγκρίσεως, διά τους μεταγενέστερους, που θα τους υπενθυμίζη αιωνίως ότι, αν ο ερασιτεχνισμός και η ραστώνη είναι ίσως δικαίωμα του ανθρώπου εις τον ιδιωτικόν βίον, αποτελούν αδίκημα κατά του συνόλου εις τον βίον τον δημόσιον».
Η αμαύρωση του πολιτικού θριάμβου από το πολιτικό πάθος
Ενώ ο Ελληνας πολιτικός είχε αφήσει στο Συνέδριο της Ειρήνης, με την παρουσία και τους άθλους του, άφωνους όλους τους Συμμάχους, ενώ είχε εκπληρώσει τα καθήκοντά του, με πλήρη ευσυνειδησία και υπευθυνότητα, απέναντι στα ελληνικά συμφέροντα κι ενώ είχε αναμορφώσει την “Ψωροκώσταινα” Ελλάδα σε παγκοσμίως υπολογίσιμη δύναμη με τα νέα εδάφη, βρέθηκαν οι “Λακεδαιμόνιοι” ν’ αμαυρώσουν διεθνώς τη χώρα μ’ ένα πρωτοφανές γεγονός, την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του δύο μέρες μετά την υπογραφή – θρίαμβο της Συνθήκης των Σεβρών. Οι βασιλόφρονες αξιωματικοί δεν θα διστάσουν να πυροβολήσουν εν ψυχρώ τον Έλληνα πολιτικό στον σταθμό της Λυών στο Παρίσι, την ώρα που ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην Ελλάδα. Και ο Βενιζέλος τραυματίστηκε στο χέρι, όχι σοβαρά. Η πληγή του κορμιού θα επουλωθεί γρήγορα. Η πληγή, όμως, που άνοιξε στην ψυχή του η απόπειρα εκείνη, δε θα κλείσει ποτέ.
Η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου άφησε άφωνο ολόκληρο τον κόσμο και προκάλεσε μεγάλη κατάπληξη ιδιαίτερα στον Μικρασιατικό Ελληνισμό. Ακόμη και το στρατόπεδο του Κεμάλ, απορούσε για την ενέργεια αυτή των Ελλήνων, αλλά ένιωσε ιδιαίτερη ανακούφιση και ικανοποίηση μια και διατελούσε «εν πλήρει απογνώσει» τις ακριβώς προηγούμενες μέρες, λόγω των διπλωματικών και στρατιωτικών επιτυχιών της Ελλάδας. Ανεθάρρησαν οι Τούρκοι και ή Κυβέρνηση της Άγκυρας, έσπευσε αμέσως να εκμεταλλευθεί το γεγονός αυτό εξαπολύοντας μεγάλη προπαγάνδα. Οι τουρκικές εφημερίδες θα γράψουν: «Επίκειται πτώση του Βενιζέλου στις προσεχείς εκλογές που σημαίνει και πτώση της Ελλάδος στη Μικρά Ασία».
Οι σφαίρες των δυο Ελλήνων απότακτων στρατιωτικών κατά του Βενιζέλου ουσιαστικά είχαν ριφθεί εναντίον της καρδιάς της Ελλάδας.
Η είδηση της απόπειρας δολοφονίας προκάλεσε την άλλη μέρα, 31 Ιουλίου, στην Αθήνα σειρά λυπηρών επεισοδίων, που έμειναν γνωστά στην ιστορία ως Ιουλιανά, από φανατικά στοιχεία του βενιζελικού κόμματος. Διαδηλωτές κατέστρεψαν γραφεία αντιβενιζελικών εφημερίδων κι επιτέθηκαν ακόμη και σε κατοικίες πολιτικών. Το πιο γνωστό, όμως επεισόδιο των Ιουλιανών είναι η εκτέλεση του Ίωνα Δραγούμη από άνδρες του Τάγματος Ασφάλειας. Ο Σεφέρης, αναφερόμενος στην απόπειρα δολοφονίας του Ελευθερίου Βενιζέλου, γράφει: «Θυμάμαι την ηθική εξουθένωση, που ένιωσα, όταν έγινε η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στον σταθμό της Λυών, λίγες μέρες μετά την υπογραφή της Συνθήκης, που πραγματοποιούσε όνειρα εκατοντάδων χρόνων».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΒΕΝΤΗΡΗΣ, Γ., Ελλάς 1910-1920, 4 τομ., Αθήνα 1931.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ», 29 Ιουλίου 1920.
ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ, ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, Ελευθέριος Βενιζέλος ο Εθνικός Ηγέτης, εκδ. Αστερίας, Αθήνα 2008.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τόμ. ΙΔ΄-ΙΕ΄ εκδοτικής Αθηνών 1980.
ΚΑΡΓΑΚΟΣ, Ι. ΣΑΡΑΝΤΟΣ, Η Μικρασιατική Εκστρατεία 1919-1922 – Από το έπος στην τραγωδία.
ΚΑΨΗΣ, Γ., «Λήμμα «Ελευθέριος Βενιζέλος»», ΝΕΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΧΑΡΗ ΠΑΤΣΗ, τομ. 8, σελ. 286.
ΚΛΕΑΝΘΗΣ, ΦΑΝΗΣ, Έτσι χάσαμε την Μικρά Ασία, εκδ. Ίκαρος.
ΚΟΡΔΑΤΟΣ, Γ., Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας 1821-1932, τομ. 13, σελ. 323.
ΠΟΥΡΝΑΡΑΣ, ΔΗΜ., Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, 2 τομ., Αθήνα 1959-1960, σελ. 113.
ΡΟΔΑΣ, ΜΙΧΑΗΛ, Απομνημονεύματα, Η Ελλάς στην Μικράν Ασία, Αθήνα 1950.
ΡΟΥΣΣΟΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Νεώτερη Ιστορία Ελληνικού Έθνους, 1826-1974, Αθήνα 1975.
ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΚΩΝ/ΝΟΣ, «Η απόφαση για την επέκταση της Ελληνικής κυριαρχίας στην Μικρά Ασία», εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 2009.
ΣΕΦΕΡΗΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ, Πολιτικό Ημερολόγιο, επιμ. Ξύδη Αλεξάνδρου, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1972.
