Μεταξύ του 310 και του 230 π.Χ. λένε οι πηγές, έζησε στην Ελλάδα ένας άνθρωπος που ο μεταγενέστερός του Ρωμαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος, τον χαρακτήρισε «ως βαθύ γνώστη όλων των κλάδων της επιστήμης». Όσο ζούσε βέβαια ήταν γνωστός ως αστρονόμος και κυρίως ως μαθηματικός,
Σε ένα κόσμο όπου όλοι οι θεωρητικοί και παρατηρητές του ουρανού και των πλανητών υποστήριζαν με σθένος, ότι κέντρο του κόσμου είναι η Γη και ότι όλα τα ουράνια σώματα περιστρέφονται γύρω από αυτήν, ο Αρίσταρχος γεννημένος στην Σάμο και σπουδασμένος στην Αλεξάνδρεια, επηρεασμένος από διδαχές και θεωρίες των προγενεστέρων του Πυθαγορείων φιλοσόφων, διατύπωσε για πρώτη φορά μια πρωτοποριακή και «βέβηλη» ιδέα: ότι το κέντρο του σύμπαντος δεν είναι η Γη αλλά ο Ήλιος και γύρω από αυτόν περιστρέφονται τα πάντα. Τόσο βλάσφημη υπήρξε αυτή η θεωρία για την εποχή του, που στην Αθήνα ο Κλεάνθης, ηγέτης των Στωϊκών φιλοσόφων, ζήτησε την θανάτωση ή την εξορία του αστρονόμου, ως άθεου γιατί « βάζοντας σε κίνηση την εστία του Σύμπαντος (Γη) ταράττει την των Ολυμπίων θεών ηρεμίαν».
Σήμερα το μόνο έργο του Αρίσταρχου που έχει διασωθεί είναι ένα που μιλά για μεγέθη και αποστάσεις Ηλίου, Σελήνης και Γης. Γνωρίζομε όμως από παραπομπές άλλων ότι έχει γράψει και ένα έργο όπου υποστηρίζει τον ηλιοκεντρισμό. Αλλά με το να μην έχει διασωθεί δεν ξέρομε το πώς τεκμηρίωνε την θεωρία του αυτή. Ο Αρχιμήδης στο βιβλίο του «ο Ψαμμίτης» αναφέρει: «…. ο Αρίσταρχος έγραψε ένα βιβλίο, που περιέχει ορισμένες προτάσεις, από τις οποίες συμπεραίνεται ότι ο πραγματικός κόσμος είναι πολύ μεγαλύτερος. Πιστεύεται ότι οι απλανείς αστέρες και ο Ήλιος είναι ακίνητοι, ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο σε κυκλική τροχιά, που στο κέντρο της βρίσκεται ο Ήλιος». Αλλά και ο Στοβαίος καθώς και ο Πλούταρχος γράφουν: «Αρίσταρχος τον ήλιον ίστησι».
Συγχρόνως παρατηρούσε τον ουράνιο θόλο και συλλογιζόταν. Μετρούσε μεγέθη ουρανίων σωμάτων, αποστάσεις μεταξύ τους και με την Γη. Θεωρείται ότι θεμελίωσε την αστρονομία πάνω στην λογική σκέψη.
Η θεωρία του ήταν τόσο επαναστατική, που δεν τα κατάφερε να γίνει αποδεκτή. Η ιδεολογική απομόνωση του υπήρξε τόσο επιτυχής, ούτως ώστε κανείς άλλος συγκαιρινός του ή μεταγενέστερος, την υποστήριξε. Όλα τα επόμενα 1200 χρόνια σκόνταφτε πάνω στις ιδέες του Αριστοτέλη που αποτελούσαν δόγματα αδιαπραγμάτευτα και αδιαμφισβήτητα. Οπότε «ο ηλιοκεντρισμός του Αρίσταρχου» που ερχόταν σε αντίθεση με αυτές, δεν είχε καμία τύχη.
Το 1543 ο Κοπέρνικος επαναφέρει την θεωρία του ηλιοκεντρικού συστήματος και λίγο πριν πεθάνει παραδίδει το βιβλίο του «περί της περιστροφής των ουρανίων σφαιρών» σε κάποιον φίλο του για να το εκδώσει. Στο πρωτότυπο χειρόγραφο κείμενο αναφέρεται ο Αρίσταρχος και οι θεωρίες του. Στην τυπωμένη όμως έκδοση η παράγραφος αυτή έχει παραληφθεί.
Κάμποσα χρόνια αργότερα ο Κέπλερ ολοκληρώνοντας την ιδέα του Αρίσταρχου προτείνει τις ελλειπτικές τροχιές των πλανητών και διατυπώνει τους νόμους κίνησης των ουρανίων σωμάτων που τους συμπληρώνει ο Νεύτων με τον νόμο της καθολικής βαρύτητας, έτσι όπως τους γνωρίζομε στις μέρες μας.
Σήμερα ο Αρίσταρχος ο Σάμιος θεωρείται μια αξιόλογη και αξιοπρόσεκτη προσωπικότητα της αρχαιότητας, γιατί κατάφερε με τα απλά όργανα και μέσα της εποχής του αλλά και με λογικούς συνειρμούς και σκέψεις να συνάγει τέτοιου μεγέθους συμπεράσματα που επέφεραν μεγάλη επανάσταση στην επιστήμη.
Σκέφτομαι πόσο συχνά το προφανές θεωρείται το σωστό, άκριτα και χωρίς περίσσια σκέψη.
Στην εποχή μας που βλέπομε ολοένα θεωρίες να καταρρίπτονται, νέα πράγματα να έρχονται στο φως και να εξοβελίζουν όσα θεωρούσαμε μέχρι χθες δεδομένα, μπορούμε άραγε να έχωμε βεβαιότητες για οτιδήποτε;
