«Αποφασίζοντες να ζήσωμεν ή ν’ αποθάνωμεν διά την ελευθερίαν, συρόμεθα προς εσάς από δικαίαν συμπάθειαν · διότι είς τον τόπον σας εδιάλεξε να κατοική η ελευθερία, από μόνους εσάς λατρευομένη καθώς ελατρεύετο από τους πατέρες μας…… ελευθερία σας δεν επιστερίζεται εις άλλων εθνών δουλείαν, ούτε η ευδαιμονία σας εις ξένας συμφοράς και ταλαιπωρίας, αλλά εξ εναντίας, ελευθέρως και ευτυχώς ζώντες, επιθυμείτε να μετέχωσιν όλοι οι άνθρωποι από τα αυτά αγαθά και να απολαύωσιν όσα δικαιώματα η φύσις εις όλους εξ ίσου εμοίρασεν….»
Έγραφε μεταξύ άλλων η επιστολή που έστειλε την άνοιξη του 1821 η Μεσσηνιακή Γερουσία στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, προκειμένου να γνωστοποιήσει την Επανάσταση μας στην άλλη πλευρά του κόσμου και να ζητήσει συμπαράσταση και βοήθεια.
Μου αρέσει να πιστεύω πως την διάβασε ή την άκουσε κάπου αυτήν την φλογερή έκκληση, ο νεαρός των 23 ετών, ο σπουδαγμένος με την κλασική παιδεία των αρχαίων Ελλήνων γιατρός, ο απόφοιτος του Χάρβαντ και φέρελπις Βοστωνέζος Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου. Πως αυτό το μήνυμα πυροδότησε τις δικές του ιδέες και αισθήματα και τον έκανε να πάρει τον μακρύ δρόμο για την άγνωστη αλλά ένδοξη κουκίδα της Γής, στην άλλη άκρη του κόσμου. Ταξιδεύοντας προς την Ελλάδα, γράφει σε ένα φίλο του «οι πιθανότητες για να γυρίσω πίσω δεν είναι πολλές, αλλά λίγο με μέλει γι αυτό».
Αρχές του 1825 αποβιβάζεται στην Μονεμβασιά και πάει αμέσως στο Ναύπλιο, όπου η κυβέρνηση τον διορίζει ιατροχειρούργο για το στρατόπεδο της Παλαιάς Πάτρας. Περιθάλπει τραυματίες αγωνιστές ,αλλά και άμαχο πληθυσμό που τον θερίζουν αρρώστιες και επιδημίες (ο τύφος, η ευλογιά και η πανώλης καλά κρατούν).
Στο ημερολόγιό του σημειώνει: «η δουλειά μου την νύχτα που πέρασε ήταν ατέλειωτη …. έκαμα τόσες εγχειρήσεις που αμφιβάλλω αν κατόρθωνα να τις κάμω κατά την διάρκεια ολόκληρων ετών στην Βοστώνη .… δυό μήνες τώρα κοιμάμαι στο έδαφος με τα ρούχα … είχα σκεφτεί να φύγω από δω, αλλά θα ήταν πράξη επονείδιστη».
Ο πόλεμος επιδεινώνει τις ασθένειες. Ο «ντοτόρο Σαμ» όμως, βρίσκεται παντού όπου χρειάζεται η βοήθειά του. Το 1827 μαζί με άλλους φιλέλληνες γιατρούς δημιουργούν νοσοκομείο πενήντα κλινών στον Πόρο, ανοικτό για κάθε ένα που έχει ανάγκη θεραπείας.
Μετά την ναυμαχία του Ναυαρίνου τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, γυρίζει στην Αμερική όπου εργάζεται πυρετωδώς για την επανενεργοποίηση του φιλελληνικού κινήματος και την συλλογή χρημάτων και προμηθειών. Εκδίδει και το βιβλίο «ιστορικό σκιαγράφημα της Ελληνικής Επανάστασης», βασισμένο στις εμπειρίες του.
Επιστρέφει στην Ελλάδα με 60,000 δολάρια, το μεγαλύτερο ποσό που είχε μαζευτεί από το εξωτερικό εκείνη την εποχή. Αγοράζει και μοιράζει ρούχα, τρόφιμα και ιδρύει καταφύγιο για πρόσφυγες στην Αίγινα. Συγχρόνως αναλαμβάνει να φτιάξει μια προβλήτα για το λιμάνι της τότε πρωτεύουσας της Ελλάδας. Παρά την έλλειψη πόρων και εργατικού δυναμικού, ο πολυπράγμων γιατρός καταφέρνει να τελειώσει το έργο μέσα σε τέσσερεις μήνες. Οι πληροφορίες θέλουν να πληρώνει ο ίδιος τις 500 γυναίκες που λέγεται ότι εργάστηκαν εκεί, ελλείψει ανδρών.
Το 1829 ζητά και λαβαίνει από τον Καποδίστρια 5,000 στρέμματα γης κοντά στον Ισθμό της Κορίνθου. Επειδή πιστεύει πως η Ελλάδα θα πάει μπροστά βελτιώνοντας την γεωργική της παραγωγή , εγκαθιστά εκεί 200 πρόσφυγες από τις Κυδωνίες και την Χίο και ιδρύει την Ουασιγκτόνια. Εντοπίζει νέα φυτά, νέους σπόρους, δημιουργεί νέα σχήματα καλλιέργειας και προσπαθεί να εκπαιδεύσει τους εργαζόμενους σε μια πρότυπη εγκατάσταση συνεργατικού τύπου. Ιδρύει εκεί ορφανοτροφείο και σχολείο.
Το 1831 επιστρέφει στην Βοστώνη όπου συνεχίζει τις ανθρωπιστικές και φιλελεύθερες δράσεις του. Ιδρύει και διευθύνει το σχολείο Πέρκινς για τυφλούς στο οποίο εφοίτησε η Έλεν Κέλλερ και το οποίο ακόμα και σήμερα είναι ένα από τα πιο εμβληματικά ιδρύματα του κόσμου. Ιδρύει άλλο σχολείο για διανοητικά ανάπηρους. Αγωνίζεται σθεναρά για τα δικαιώματα των μαύρων, την κατάργηση της δουλείας και της θανατικής ποινής. Ανάμεσα στις πολιτικές διεκδικήσεις και στα φιλανθρωπικά του έργα προλαβαίνει να υποστηρίξει και τους Πολωνούς επαναστάτες που μάχονται για αυτοδιάθεση από Πρώσους και Ρώσους.
Σε μεγάλη ηλικία, ο Χάου επιστρέφει για μια τελευταία φορά στην Ελλάδα. Στο άκουσμα της μεγάλης επανάστασης των Κρητικών ενάντια στον Τουρκικό ζυγό το 1866 ξεκινά μια τεράστια προπαγάνδα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Συγκεντρώνει χρήματα, βοήθεια κι έρχεται ο ίδιος εδώ, με την γυναίκα του. Εγκαθίσταται στην Αθήνα, απ όπου συντονίζει το εξαιρετικά σοβαρό και δυσχερές έργο της υποδοχής και περίθαλψης των γυναικόπαιδων (περίπου 20.000), που κατέφθαναν σε άθλια κατάσταση στην ηπειρωτική Ελλάδα, καθώς και την μεταφορά εφοδίων στην εμπόλεμη Κρήτη.
Παραμένει ενεργός και μάχιμος μέχρι το τέλος της ζωής του, που έρχεται στις 9 του Γενάρη του 1876.
Φιλέλληνες, λένε τα λεξικά, είναι ο χαρακτηρισμός εκείνων που τρέφουν ιδιαίτερη αγάπη προς τους Έλληνες, κάθε τι Ελληνικό και που την εκδηλώνουν με λόγια και έργα. Ο όρος είναι γνωστός από την αρχαιότητα, αλλά σήμερα λέγεται για τους ξένους υπηκόους που εκδήλωσαν φιλικά αισθήματα για τα ελληνικά θέματα ιδιαίτερα κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Άλλοτε από μακριά και άλλοτε με την φυσική τους παρουσία συμπαραστάθηκαν την πατρίδα μας ηθικά ή υλικά.
Όμως μαζί με αυτούς τους ρομαντικούς και ιδεολόγους που πολέμησαν για την Ελλάδα και τους Έλληνες (από τους οποίους υπολογίζεται πως το 1/3 περίπου έδωσαν και την ζωή τους για τον αγώνα μας) ήταν και οι άλλοι. Αυτοί που μετά την λήξη των διαφόρων πολέμων που μαίνονταν σε Ευρώπη και Αμερική μέχρι περίπου το 1815, βρέθηκαν χωρίς δουλειά, χωρίς μισθό και χωρίς οφίτσια να περιπλανώνται σε έναν κόσμο όπου δεν ήξεραν πώς να επιβιώσουν. Θεώρησαν πώς η Ελληνική Επανάσταση μπορούσε να τους πρόσφερε όλα αυτά που έχασαν κι έψαχναν να ξαναβρούν, αξιώματα και χρήματα.
Ο Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου δεν ήταν από αυτούς τους φιλόδοξους και αριβίστες, που η μόνη τους ιδεολογία ήταν το συμφέρον και το χρήμα. Αυτός δεν δέχτηκε ποτέ αντίτιμο για τις υπηρεσίες του. Και όταν το 1835 η Ελληνική Κυβέρνηση του απένειμε τον Σταυρό του Σωτήρος, ο Χάου απάντησε.
«Οι πτωχές προσωπικές υπηρεσίες, που προσέφερα στην Ελλάδα τη ζοφερήν της ώρα, δεν ήταν τέτοιες, που να αξίζουν ανταμοιβή. Αρκετή αμοιβή μου ήταν η ικανοποίηση, ότι μπόρεσα να δώσω κάτι στην Ιδέα της Ελευθερίας και της Φιλανθρωπίας. Αν δεν είχα την ικανότητα, είχα την διάθεση να υπηρετήσω στην υπόθεση της Ελλάδος. Από κοινού με τους συμπατριώτές μου εδοκίμασα μεγάλο ενθουσιασμό για τον ιερό σκοπό της.
Και ο ενθουσιασμός εμεγάλωσε με την παραμονή μου στην κλασική γη και την γνωριμία μου με τους ζωντανούς της πατριώτες».
Υ.Γ. Πληροφορίες για το άρθρο αυτό αλίευσα τόσο από διάφορους συνδέσμους του παγκόσμιου ιστού, όσο και από τα διαδικτυακά μαθήματα Mathesis. του Πανεπιστημίου Κρήτης, με τον τίτλο: «Φιλελληνισμός και ’21: Οι πολλές όψεις ενός διεθνούς φαινομένου», με διδάσκουσα την κ. Μαρία Ευθυμίου.
