Όταν επέστρεψε από το πολύμηνο, μακρινό του ταξίδι και διηγήθηκε «τα πράμματα και τα θάματα» που συνάντησε κατά την διάρκειά του, οι συμπολίτες του δεν τον πολυπίστεψαν. Ωστόσο τα δυό συγγράμματα με τις περιπέτειές του, τα διάβαζαν για αιώνες μετά. Κάποιοι επιστήμονες σαν το Ερατοσθένη τον Κυρηναίο και τον Τίμαιο τον Ταυρομενίτη στήριζαν αστρονομικές παρατηρήσεις πάνω στα γραφόμενά του και άλλοι σαν τον Στράβωνα και τον Πολύβιο τον αμφισβητούσαν και τον αποκαλούσαν ψεύτη.
Έπρεπε να φτάσουμε στην εποχή μας για να επιβεβαιωθούν οι παντός είδους παρατηρήσεις και περιγραφές που έκανε για την φύση, την γεωγραφία, την ναυτιλία, την αστρονομία και τους ανθρώπους. Ακόμα και μέχρι πρόσφατα κάποιοι δύσπιστοι κουνούσαν με σκεπτικισμό το κεφάλι, σαν άκουγαν πως ο Πυθέας από την Μασσαλία ταξίδεψε τρείς αιώνες πριν από την γέννηση του Χριστού προς την Μεγάλη Βρετανία, προχώρησε πέρα από αυτήν προς βορρά και έφτασε μέχρι την μυστηριώδη Θούλη που πολλοί την ταυτίζουν με την Ισλανδία. «Δεν γίνεται. Δεν υπήρχαν τα μέσα τότε για ένα τέτοιο ταξίδι» υποστήριζαν. Έλα όμως, που όσα από τα γραφόμενά του θεωρήθηκαν παλαιότερα τερατολογήματα, σήμερα ξέρουμε ότι είναι αλήθεια. Γνωρίζουμε το φαινόμενο της παλίρροιας καθώς και την επιρροή της Σελήνης πάνω του, ακριβώς όπως περιέγραψε ότι συμβαίνει στις ακτές της Βρετανίας. Δεν είναι μύθευμα ο ισχυρισμός του, ότι η μέρα στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη διαρκεί είκοσι ώρες, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Η δήλωση του, ότι έφτασε στην «πεπηγυία (=πηγμένη) θάλασσα», ίσως να περιγράφει τον παγωμένο ωκεανό.
Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
του πιθανού ταξιδιού του Πυθέα
Το 600 π.Χ. Έλληνες από την Φώκαια της Μικράς Ασίας φθάνουν στις εκβολές του ποταμού Ροδανού στην μεσογειακή ακτή της σημερινής Γαλλίας και δημιουργούν μια νέα πόλη που την ονόμασαν Μασσαλία. Στην πορεία του χρόνου έγινε διαμετακομιστικό κέντρο, ανέπτυξε το θαλάσσιο εμπόριο και πλούτισε χάρις στις εισαγωγές και εξαγωγές που γίνονταν στο λιμάνι της. Γύρω στο 330 π.Χ. η από τα απέναντι παράλια, πόλη της Καρχηδόνας, την ανταγωνίζεται σκληρά και την αναγκάζει να αναζητήσει νέους εμπορικούς δρόμους και ευκολότερη πρόσβαση σε περιζήτητα προϊόντα όπως ήταν ο κασσίτερος που ερχόταν από τις ακτές της Βρετανίας και το ήλεκτρο που βρισκόταν στην Βαλτική. Γι αυτό ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης, έμπορος, ναυτικός, εξερευνητής, γεωγράφος και αστρονόμος ξεκινά ένα ταξίδι προς βορρά. Σήμερα είναι αποδεκτό ότι διά θαλάσσης και ακολουθώντας την ακτογραμμή, έφθασε μέχρι την Βρετανία και βόρεια από αυτή μέχρι τα νησιά Ορκάδες και Σέτλαντ. Από το σημείο αυτό έπλευσε προς βορρά για έξι ημέρες και έφθασε στην Θούλη όπου συνάντησε την πηγμένη θάλασσα και τον ήλιο που έδυε μόνο για τρείς ώρες. Τότε γύρισε πίσω, περιέτρεξε την ανατολική ακτογραμμή της Βρετανίας και έφτασε όπως υποστηρίζουν ορισμένοι μέχρι και την Βαλτική. Μετά από εκεί επέστρεψε στην πατρίδα του.
Με το τέλος της περιπέτειάς του έγραψε στα Ελληνικά, δυό συγγράμματα το «περί του Ωκεανού» και το «Γης περίοδος», που για αιώνες ήταν η μόνη πηγή πληροφοριών γι αυτά τα «άγνωστα» μέρη. Δυστυχώς οι πραγματείες αυτές, σήμερα έχουν χαθεί. Ό,τι ξέρωμε για τα ταξίδια αυτά προέρχονται από τους μεταγενέστερους ειδικούς και συγγραφείς της αρχαιότητας που θέλοντας να μας πείσουν για τις όποιες θεωρίες τους, μεταφέρουν στα δικά τους έργα κομμάτια αυτούσια από τα κείμενα του Πυθέα.
Για τον ίδιο τον Πυθέα, δεν γνωρίζουμε κάτι. Ούτε ποιος ήταν, ούτε την ζωή του, ούτε τέλος τον λόγο για το ταξίδι του. Είχε οικονομικά θέματα ή το έκανε από περιέργεια και για να αποκτήσει γνώσεις; Από την στιγμή που λείπει το σύνολο της συγγραφής του μάλλον δεν θα μπορέσωμε ποτέ να ανιχνεύσωμε τα κίνητρά του. Όμως από τα σπαράγματα των έργων του και από αυτά που άλλοι έχουν γράψει γι αυτόν, διαφαίνεται ένας χαρακτήρας με πνευματικές ανησυχίες και υγιή περιέργεια για τα συμβαίνοντα στον κόσμο. Οι ακριβείς μετρήσεις και παρατηρήσεις του, δείχνουν έναν άνθρωπο με γνώσεις και άποψη. Δείχνουν περισσότερο από οτιδήποτε άλλο έναν εραστή της έρευνας. Κάποιον που προσπάθησε να παρατηρήσει, να κατανοήσει αυτά που είδε και να αποκτήσει γνώση μέσα από αυτά.
Σήμερα, ελάχιστοι είναι αυτοί που αμφισβητούν το ταξίδι αυτό καθ εαυτό. Οι συζητήσεις στις μέρες μας δεν είναι πια, αν έφτασε ή δεν έφτασε στην μυστηριώδη Θούλη ο Πυθέας. Αυτό πια δεν αμφισβητείται. Οι συζητήσεις γίνονται για το ποιά ήταν η Θούλη. Η Ισλανδία, ή Γροιλανδία, οι βόρειες ακτές της Νορβηγίας; Ή μήπως η ίδια η Αρκτική;
Όσο για μένα, εκείνο που μου κάνει εντύπωση πάνω από όλα, όταν διαβάζω για τέτοιους ανθρώπους και τα επιτεύγματά τους, είναι η υπέρβαση που πραγματοποιούν. Ένα τέτοιο ταξίδι είναι ακόμα και στις μέρες μας ιδιαίτερο και δύσκολο. Φανταστείτε τότε. Να ταξιδεύουν στο άγνωστο, με ένα πλοίο ανοιχτό στους καιρούς, χωρίς βεβαιότητες, χωρίς όργανα, χωρίς να τους εξασφαλίζει κανείς ότι θα βρουν τον δρόμο της επιστροφής. Ήθελε κότσια το πράγμα. Κότσια και πίστη.
