Αυτές τις ημέρες, εξαιτίας του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας για την Γυναίκα, τα παντός είδους μέσα ενημέρωσης ήταν γεμάτα από αφιερώματα και αναφορές σε γυναίκες του πνεύματος και της τέχνης. Προσωπικά θεωρώ ότι όλες οι ημέρες του χρόνου πρέπει να είναι ημέρες αναφοράς για το φύλλο μας. Και θυμώνω όταν αντιλαμβάνομαι ότι αυτή η μονοήμερη γιορτή, πολλές φορές λειτουργεί σαν άλλοθι για πράγματα που δεν γίνονται ή που λησμονιούνται γρήγορα.
Εμαθα λοιπόν και διάβασα για πολλές προσωπικότητες, εκπροσώπους του γυναικείου φύλλου. Γνωστές, περισσότερο ή λιγότερο, μεγαλύτερες αλλά και νεότερες. Από όλες είχε ο κατάλογος. Στάθηκα σε μια που μου έκανε εντύπωση, που δεν είναι πολύ γνωστή η ίδια, παρόλο που ήταν μέλος μιας πασίγνωστης οικογένειας ευεργετών. Γιατί νομίζω όλοι κάποια στιγμή, έχουμε ακούσει για την οικογένεια Τοσίτσα από το Μέτσοβο. Την σχέση της με το Πολυτεχνείο τη μαρτυρεί και η ονομασία των δρόμων γύρω από το εκπαιδευτικό μας Ίδρυμα. Οπότε όταν άκουσα για πρώτη φορά το όνομα Ελένη Τοσίτσα ήξερα ήδη ότι προερχόταν από πλούσια και ευημερούσα οικογένεια. Βέβαια, όπως συνήθως οι περισσότερες γυναίκες του καιρού της, μένει υποφωτισμένη κάτω από την κραταιά μορφή των ανδρών του σπιτιού της που κυριαρχούν στην σκηνή.
Η Ελένη, που δεν κατάφερα να βρώ πουθενά το πατρικό της, αν και όλοι αναφέρουν ότι ήταν κόρη προκρίτων, παντρέφτηκε στα 22 τον συγχωριανό της Μιχάλη Τοσίτσα και μετά από λίγα χρόνια τον ακολούθησε στην Αίγυπτο όπου τους οδήγησε το επιχειρηματικό του δαιμόνιο. Εκεί οι επιχειρήσεις πήγαν πολύ καλά. Τόσο, που λέγεται ότι ο γεννημένος στην Καβάλα διοικητής της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή πασάς είχε αναθέσει στον πολυπράγμονα σύζυγό της την διαχείριση της ιδιωτικής του περιουσίας. Άλλοι πάλι λένε ότι ήταν ο δεύτερος πλουσιότερος άνθρωπος στην Αίγυπτο μετά τον κυβερνήτη της. Η οικογένεια Τοσίτσα μεγαλουργούσε στην ξένη χώρα τον ίδιο καιρό που στην Πελοπόννησο και την Ρούμελη κάποιοι πεινασμένοι και ξυπόλητοι μάχονταν για ελευθερία. Στα σκλαβοπάζαρα του Μυσιριού , εκατοντάδες αιχμαλώτων έφταναν από τις επαναστατημένες περιοχές την Χίο, τα Ψαρά, την Κάσο, για να πουληθούν δούλοι. Εκεί όμως λειτουργούσε ένα άτυπο δίκτυο που εμπόδιζε την διακίνησή τους. Κάποιοι φιλεύσπλαχνοι αγόραζαν όλους τους Έλληνες και στην συνέχεια τους ελευθέρωναν. Ήταν σίγουρα η παραδοσακούλα του Μιχάλη που χρηματοδοτούσε τις εξαγορές. Αλλά ήταν της Ελένης η αγαθή προαίρεση και οι πράξεις. Που είχε οργανώσει ένα δίκτυο ελευθερίας για τους Χριστιανούς ομοεθνείς της. Τόσο, που λένε ότι ποτέ δεν μαθεύτηκε όσο ζούσαν στην Αλεξάνδρεια ποιός βρισκόταν πίσω από τις αγοραπωλησίες των σκλάβων.
Ετσι σιωπηλά και αθόρυβα πορεύτηκε σε όλη της την ζωή η γυναίκα αυτή.
Το 1854 η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Σύντομα ο Μιχάλης Τοσίτσας πέθανε. Την τεράστια περιουσία του κατά το μεγαλύτερο μέρος της την κληρονόμησε η Ελένη, με την υποχρέωση να διαθέσει ένα μέρος της για το έθνος. Τότε φάνηκε ο χαρακτήρας της γυναίκας αυτής. Αν και πάμπλουτη δεν έζησε ποτέ με περίσσια πολυτέλεια. Αντιθέτως, άρχισε να μοιράζει τον πλούτο της για την πατρίδα και για τους ανθρώπους της. Μέσα από τις επιλογές της φάνηκε και η προσωπικότητά της. Μια εκκλησία κι ένα κωδωνοστάσιο στην αρχή. Μετά σχολεία. Σχολείο-Παρθεναγωγείο στο Μέτσοβο, παρθεναγωγεία στην Αθήνα-κάτι ήξερε κι αυτή για την αμορφωσιά των κοριτσιών. Και αντιλαμβανόταν πολύ καλά τι σημαίνει μορφωμένη γυναίκα, σε μια κοινωνία όπου επικρατούσε η αμάθεια και η ασχετοσύνη. Μετά είχε σειρά μια δωρεά που συμπλήρωσε αυτήν του συζύγου και του ανηψιού τους Νικολάου Στουρνάρη. Ένα οικόπεδο στην Πατησίων για να επεκταθεί το σχολείο “των βαναύσων και ωραίων τεχνών” το πολυτεχνείο δηλ. Δίπλα άλλο ένα οικόπεδο 65 στρεμμάτων για την ανέγερση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών. Συγκλονίστηκα όταν άκουσα την διευθύντρια του Μουσείου να περιγράφει τι έγινε όταν, αφού τέλειωσαν τα διαδικαστικά, την κάλεσαν οι νομικοί, να υπογράψει τα συμβόλαια.
-Μα δεν μπορώ να τα υπογράψω, είπε. Δεν γνωρίζω γράμματα.
Σίγουρα η Ελένη Τοσίτσα ήταν αγράμματη. Όχι όμως αμόρφωτη, αφού έφερε μέσα της, την κουλτούρα και την αγωγή του ανθρώπου που γνωρίζει ποια είναι τα σημαντικά της ζωής. Που έφερε μέσα της τέτοιες αρχές και αξίες.
Ο βίος της ποτέ δεν φωτίστηκε αρκετά. Τον σκέπασε η σκιά του συζύγου της. Οι πράξεις της όμως μιλούν και δείχνουν τον χαρακτήρα της περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.
Οταν διαβάζω για τέτοιους ανθρώπους, ευεργέτες του έθνους, μού κάνει πάντα ένα πράγμα μεγάλη εντύπωση. Η απόφασή τους, η θέλησή τους να διαθέσουν το έχει τους για ένα σκοπό. Για το κοινό καλό, για την πατρίδα για κάτι μεγαλύτερο που ξεπερνά τον μικρό εαυτό του κάθε ενός. Θα μου πείτε τους περίσσευαν τα λεφτά, δεν ήταν από το υστέρημά τους. Και πάλι όμως. Νιώθω ότι το αισθάνονταν σαν υποχρέωση. Υποχρέωση σε κάποιον (Θεό, υπέρτατο όν, τύχη) που τους βοήθησε να ευημερήσουν. Και αντίστοιχα αυτήν την ευημερία έπρεπε να την μοιραστούν με άλλους λιγώτερο ευνοημένους.
Μου λείπει αυτή η κοινωνία, που πρόλαβα και την οσμίστηκα και την άγγιξα στα μικράτα μου, του εμείς και όχι του εγώ.
Μου λείπει αυτή η κοινωνία των ιδεών, των αξιών και της αλληλεγγύης.
