Σκέψεις… από μιαν εθελόντρια

Πολύ καιρό τώρα θέλω να γράψω για τον πρώτο ηγέτη του Ελληνικού κράτους που προέκυψε μετά την επανάσταση του 1821, τον Ιωάννη Καποδίστρια. Δεν το έχω κάνει μέχρι σήμερα γιατί όσο διαβάζω και μελετώ γι αυτόν, τόσο πιο πολύ μεγαλώνει ο θαυμασμός μου για την ξεχωριστή αυτή προσωπικότητα που μας έλαχε να γίνει ο πρώτος μας κυβερνήτης κι εμείς την απαξιώσαμε και την θανατώσαμε τέτοιες μέρες πριν 189 χρόνια. Τόσο συνειδητοποιώ την μεγαλοσύνη του ανθρώπου αυτού. Τόση που θα χρειάζονταν πολλά κείμενα πολλών σελίδων μόνο για να την περιγράψουν- χωρίς μάλιστα να υπεισέλθουν σε ιδιαίτερο βάθος.
Η ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή.
Ο κόμης Ιωάννης Καποδίστριας, γεννήθηκε στην Κέρκυρα και χρημάτισε υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας. Ανέλαβε ως κυβερνήτης την τύχη της Ελλάδας το 1828. Εργάστηκε για την πατρίδα τρία χρόνια οκτώ μήνες είκοσι μία ημέρες και δολοφονήθηκε στο Ναύπλιο από τους Κωνσταντίνο και Γεώργιο Μαυρομιχάλη, θείο και ανηψιό αντίστοιχα.
Αυτά είναι επιγραμματικά, όσα οι περισσότεροι γνωρίζουμε γι αυτόν τον εξαιρετικού ήθους άνδρα-συνήθως γνώσεις που μένουν μετά το πέρασμα από τα σχολικά θρανία . Θα προσπαθήσω να προσθέσω κάποιες λεπτομέρειες σε αυτό το λιτό βιογραφικό γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι θα τον αδικήσω.
Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας. Ο πατέρας του δικηγόρος είχε λάβει μέρος σε όλα τα πολιτικά γεγονότα του νησιού. Η μητέρα του βαθιά θρησκευόμενη, μετέδωσε στα παιδιά της αρχές και αξίες που τα ακολούθησαν σε όλη τους την ζωή. Σπούδασε στην Πάδοβα ιατρική (χειρουργική), νομική και φιλοσοφία. Είκοσι ενός ετών το 1797 γυρίζει στην Κέρκυρα και εξασκεί την ιατρική. Περιθάλπει τους πάντες χωρίς αμοιβή-τις περισσότερες φορές μάλιστα αφήνει διακριτικά ένα γεμάτο πουγκί κάτω από το μαξιλάρι του ασθενούς. Ο κόσμος τον ονοματίζει παρήγορο γιατρό και πατέρα.
Το 1799 τα Επτάνησα παραδίδονται στην προστασία των Ρώσων και την επικυριαρχία των Τούρκων. Παρ όλο τον φόρο υποτελείας που είναι υποχρεωμένη να πληρώνει στον σουλτάνο, η Επτάνησος πολιτεία είναι το πρώτο αυτόνομο ελληνικό κράτος. Η δημιουργία συντάγματος για την νέα αυτή νομική οντότητα δημιουργεί αντιπαραθέσεις και διενέξεις στα νησιά-ειδικά στην Κεφαλλονιά- που παίρνει φωτιά. Τότε αρχίζουν να διαφαίνονται οι ικανότητες του νεαρού Ιωάννη. Πάει στο εξεγερμένο νησί σταλμένος από την Γερουσία. Συναντά μόνος του τους κρυμμένους στασιαστές και καλεί τον λαό σε ειρήνευση,. Ζητά από όλους ηρεμία για να μπορέσουν να βελτιώσουν το σύνταγμα. Ω! του θαύματος. Οι συγκρούσεις αποφεύγονται και η τάξις αποκαθίσταται. Τα ίδια συμβαίνουν και στην Κέρκυρα. Ο Ρώσος απεσταλμένος Γεώργιος Μοτσενίγος που έχει έρθει για να εξομαλύνει τα πράγματα εκτιμά τις ικανότητες του Καποδίστρια και τον προτείνει ως Γενικό Γραμματέα Επικρατείας . Μαζί οι δυό τους θα ετοιμάσουν μέσα σε ένα μήνα το νέο σύνταγμα (πρωτοποριακό που θέτει σαν όρο για την συμμετοχή στα κοινά τα εισοδήματα των πολιτών και όχι τους τίτλους ευγενείας) που ψηφίζεται για πρώτη φορά με την ελεύθερη βούληση των ντόπιων.
Την ίδια εποχή ο Αλή πασάς ετοιμάζεται να εισβάλλει στην Λευκάδα. Οι αρχές της Πολιτείας, επιμένουν στην δοκιμασμένη πλέον λύση και στέλνουν τον Καποδίστρια να ξεκαθαρίσει την κατάσταση. Παρ όλο που δεν διαθέτει στρατιωτική πείρα αναλαμβάνει να οργανώσει την άμυνα του νησιού και ζητά την βοήθεια πολεμιστών τόσο από τα υπόλοιπα νησιά όσο και από την απέναντι ηπειρωτική Ελλάδα. Έτσι συναντιέται για πρώτη φορά με τον Κολοκοτρώνη, τον Αναγνωσταρά, τον Κατσαντώνη κι άλλους καπεταναίους που προστρέχουν για βοήθεια. Κι εδώ, υποστηρίζουν κάποιοι, γνωρίζει για πρώτη φορά την επαναστατημένη Ελλάδα και συνειδητοποιεί τον ύψιστο εθνικό σκοπό και το έργο της ζωής του.
Η άμυνα πετυχαίνει αφού ο Αλή –πασάς αποφασίζει να μην επιτεθεί. Η ζωή της Επτανήσου πολιτείας όμως, τελειώνει αφού τα νησιά του Ιονίου παιχνίδι στα χέρια των ισχυρών ξαναμοιράζονται και γίνονται πάλι κτήσεις της Γαλλίας. Ο Μοντσενίγος αναχωρώντας ζητά από τον Καποδίστρια να τον ακολουθήσει. Και οι Γάλλοι του προτείνουν να τους υπηρετήσει. Αρνείται και επιστρέφει στα ιατρικά του καθήκοντα.
Σε λίγους μήνες φτάνει επιστολή από τον Ρώσο υπουργό εξωτερικών που του προτείνει να ενταχθεί στο Ρώσικο διπλωματικό σώμα. Απαντά ναι, γιατί πιστεύει ότι έτσι μπορεί να βοηθήσει την Ελλάδα περισσότερο και εγκαθίσταται στην Αγία Πετρούπολη. Μέρα με την ημέρα, μήνα με τον μήνα αποδεικνύει τις ικανότητές του. Σταδιακά αποκτά την εμπιστοσύνη του ίδιου του τσάρου Αλέξανδρου α’ που τον επιλέγει και τον στέλνει στην Ελβετία ως διαπραγματευτή, με οδηγίες να πετύχει την ενότητα, την ειρήνευση καθώς και την ουδετερότητα αυτής της διαιρεμένης χώρας που μέχρι τότε ήταν δεμένη στο άρμα του Ναπολέοντα. Σε χρόνο ρεκόρ μαθαίνει τα δεδομένα, κάνει προτάσεις, πετυχαίνει να βελτιώσει το Ελβετικό σύνταγμα και με το ομοσπονδιακό σύστημα των καντονίων να θεμελιώσει την αρχή της ουδετερότητας για την χώρα αυτή. Οι Ελβετοί έκτοτε τον αναγνωρίζουν ως «πρώτο επίτιμο πολίτη» και του παραχωρούν την ελβετική υπηκοότητα. Σήμερα δε υπάρχει και μια προτομή του στην Λωζάννη.
Μετά την επιτυχία του στην Ελβετία ο Τσάρος τον συμπεριλαμβάνει στην ρώσικη αντιπροσωπεία που συμμετέχει στο πολύ σημαντικό συνέδριο της Βιέννης το 1815. Είναι φανερή η εύνοια του τσάρου στο πρόσωπό του, που του αναθέτει τα πιο δύσκολα και περίπλοκα ζητήματα. Είναι φανερή και η απέχθεια του Αυστριακού Καγκελαρίου Μέττερνιχ που λέει γι αυτόν; «Τότε μονάχα θα μπορέσω να κοιμηθώ ήσυχα, όταν ο Καποδίστριας θα έχει θανατωθεί. Εν όσω ζεί θα είναι πάντοτε επικίνδυνος. … Ο μόνος αντίπαλος που δύσκολα ηττάται είναι ο απόλυτα έντιμος άνθρωπος και τέτοιος είναι ο Καποδίστριας».
Στην διάρκεια του συνεδρίου ο Ναπολέων δραπετεύει από την νήσο Έλβα, μπαίνει θριαμβευτικά στο Παρίσι και αναστατώνει την Ευρώπη ώσπου ηττάται στο Βατερλώ. Οι μεγάλες Δυνάμεις θέλουν να επιβάλλουν βαρύτατες οικονομικές κυρώσεις στην χαμένη Γαλλία και είναι έτοιμοι να την διαμελίσουν και να μοιραστούν τα εδάφη της. Ο Καποδίστριας με υπομνήματα υποδεικνύει ότι η ύπαρξη της Γαλλίας συμφέρει την Ευρώπη και με επιδέξιους διπλωματικούς χειρισμούς πετυχαίνει την ακεραιότητα της. Ο βασιλιάς της Λουδοβίκος ΙΗ΄ από ευγνωμοσύνη προσφέρει στον Καποδίστρια ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό, που αυτός το αρνείται. Αντ αυτού ζητά όταν γίνει το Ελληνικό κράτος και αποκτήσει βιβλιοθήκη να στέλνουν εκεί οι Γαλλικές βιβλιοθήκες τα δεύτερα βιβλία που τους περισσεύουν.
Εκείνη την χρονική στιγμή ο τσάρος του ζητά να είναι ένας από τους υπουργούς του των εξωτερικών. Ο Καποδίστριας δέχεται αλλά επισημαίνει στον Αλέξανδρο. «Μεγαλειότατε, θέλω να γνωρίζετε δύο πράγματα: Ουδέποτε θα γίνω υπήκοός σας, αλλά μόνον υπάλληλός σας. Και οσάκις ευρεθώ προ του τραγικού διλήμματος να υπηρετήσω τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας σας ή τα συμφέροντα της σκλαβωμένης πατρίδος μου, εντίμως σας ομολογώ ότι θα ταχθώ με το μέρος της πατρίδος μου».  Πραγματικά. Ο Καποδίστριας εργάστηκε με ζήλο και θέρμη στην καινούργια του θέση. Οι ιδέες του πρωτοποριακές (πρεσβεύει ως και την κατάργηση του δουλεμπορίου) και δημοκρατικές (εισηγείται νέα φιλελεύθερα συντάγματα για τις χώρες που είναι υπό την επιρροή της Ρωσίας καθώς επίσης υπερασπίζεται με ζέση το δικαίωμα των λαών για αυτοδιάθεση). Συγχρόνως πληροφορείται όλα όσα συμβαίνουν στην Ευρώπη και αφορούν την Ελλάδα. Έχει άμεση επαφή για όλα όσα συμβαίνουν στην σκλαβωμένη πατρίδα. Σπουδάζει με δικά του χρήματα Ελληνόπουλα αφού πιστεύει ότι ένας μορφωμένος λαός μπορεί να διατηρήσει και να αξιοποιήσει την ελευθερία του με δημιουργικό τρόπο.
Το 1822 ένα χρόνο μετά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης ο Καποδίστριας υποβάλλει την παραίτησή του. Τώρα θέλει να εργαστεί μόνο για την επιτυχία του αγώνα. Ο τσάρος δεν την δέχεται, τον απαλλάσσει όμως από τα καθήκοντά του, δίνοντάς του άδεια με σημαντικές αποδοχές. Εγκαθίσταται σε ένα μικρό διαμέρισμα δύο δωματίων στην Γενεύη. Εκεί στήνει το αρχηγείο του. Διαθέτει όλη του την περιουσία για την Πατρίδα. Προμήθειες, όπλα, τροφές. Από εκεί βομβαρδίζει με επιστολές τους πάντες: αριστοκράτες εμπόρους, τραπεζίτες γνωστοποιώντας τους το Ελληνικό ζήτημα, ζητώντας χρήματα και ανακινώντας τον φιλελληνισμό.
Φίλοι μου όταν ξεκίνησα αυτό το άρθρο ήξερα ότι οι πληροφορίες είναι πολλές αλλά ευελπιστούσα ότι θα μπορέσω να τις διαχειριστώ . Φθάνοντας στο κομβικό αυτό σημείο, όπου ο Καποδίστριας θέτει την πατρίδα και το καλό της υπέρ άνω όλων- και του εαυτού του -και αποφασίζει να αφιερωθεί και να αναλωθεί σ’ αυτό που θεωρεί υπέρτατο χρέος αντιλαμβάνομαι ότι το γραπτό μου θα είναι λειψό αν χάρη συντομίας παραλείψω σημαντικές λεπτομέρειες. Κι επειδή θεωρώ ότι αυτούς τους ιδιαίτερους και δύσκολους καιρούς, καλό θα ήταν να γνωρίζουμε τον βίο και το έργο τέτοιων εμβληματικών ανθρώπων που έδωσαν μέχρι και την ζωή τους για κάποια ιδανικά, γι αυτό θα αφήσω το υπόλοιπο της βιογραφίας του Καποδίστρια, αυτό που αφορά την περίοδο της διακυβέρνησής της χώρας καθώς και τον θάνατό του για την επόμενη εβδομάδα.. Υπήρξε πολύ μεγάλος και του αξίζει να τον θυμόμαστε για κάτι παρά πάνω από τις λίγες γραμμές των σχολικών εγχειριδίων καθώς και την πολιτειακή μεταρρύθμιση που φέρει το όνομά του.