Ξεκίνησε με την 1η του χρόνου το εορταστικό έτος 2021. Η χρονιά που θα γιορτάσωμε πανηγυρικά τα γενέθλια του νέου Ελληνικού κράτους μας. Ευκαιρία να μάθουμε πρόσωπα και γεγονότα που αναφέρονται στην εποχή αυτή.
Μιας και το ανθρώπινο μνημονικό αποδεικνύεται αδύναμο και τείνει να λησμονεί σημαντικά περιστατικά. Κατά πως ισχυρίζονται κάποιοι, συμφέρει να σβήνεται και να χάνεται η συλλογική μνήμη. Έτσι τα πρόσωπα που θα μπορούσαμε να έχουμε ως υπόδειγμα λιγοστεύουν. Οι πράξεις τους μικραίνουν. Μαζί χαμηλώνει και ο πήχης των επιδιώξεών μας. Δεν έχωμε πλέον δικαιολογία να προσπαθήσωμε για κάτι μεγαλύτερο και ευγενέστερο αφού δεν έχωμε πια ήρωες άξιους για μίμηση. Ακόμα κι αν έχουν διασωθεί κάποιοι, λίγοι, οι πράξεις των υποβαθμίζονται και μηδενίζονται με την κάθε ημέρα που περνά.
Σήμερα ωστόσο, θέλω να σας μιλήσω για ένα νεαρό από τα Ψαρά. Το όνομά του ήταν Ιωάννης Λεοντίδης και είχε γεννηθεί στα 1745. Μεγαλώνοντας, οι φίλοι που έβλεπαν τα μεγάλα μάτια που κατέγραφαν τα πάντα και τον ορμητικό χαρακτήρα, είπανε πως μοιάζει με το γεράκι που ζει στην περιοχή τους. Το βαρβάκι. Του άρεσε το παρανόμι του νεαρού και το κράτησε. Από τότε γίνηκε ο Ιωάννης Βαρβάκης. Από οχτώ χρονών στα μπάρκα και τα καράβια και στα δέκα οκτώ καραβοκύρης με δικό του πλεούμενο. Μια γαλιότα με πλήρωμα ως εκατό άνδρες. Κουρσάρος στα νερά του Αιγαίου, φόβος και τρόμος των Οθωμανών, επικηρυγμένος από την Υψηλή Πύλη, δεν δίστασε να συνταχθεί με τους Ρώσους, που βρισκόταν τότε στην Ανατολική Μεσόγειο. Κατά την διάρκεια των Ορλωφικών , ο Ρώσικος στόλος συναντά τον Τούρκικο στον κόλπα του Τσεσμέ στην Μικρά Ασία. Ο Βαρβάκης κάνει το πλοίο του πυρπολικό το κολά στην Τούρκικη ναυαρχίδα κι αφού διώχνει το πλήρωμα, τού βάζει φωτιά. Η ναυαρχίδα καίγεται μαζί με το πυρπολικό και η φωτιά μεταδίδεται στα κοντινά πλοία. Το λιμάνι του Τσεσμέ κατάμεστο από καράβια, μπαρούτι και κανόνια γίνεται ένα ηφαίστειο που καταπίνει ολόκληρο τον τούρκικο στόλο γράφει ο Baron de Tott στις αναμνήσεις του. Αναγνωρίζοντας τις υπηρεσίες του νεαρού πυρπολητή η Μεγάλη Αικατερίνη τον εντάσσει στις Ρώσικες στρατιωτικές δυνάμεις με τον βαθμό του υπολοχαγού.
Μετά την αποχώρηση των Ρώσων ο Βαρβάκης βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη. Κάποιοι λένε πως οι Τούρκοι τον έπιασαν και τον φυλάκισαν. Κάποιοι άλλοι πως κρύφτηκε και δεν τον βρήκαν ποτέ. Γεγονός είναι πως με την βοήθεια του Ρώσου πρέσβη ταξιδεύει ως την Οδησσό που την εποχή αυτή είναι ακόμα ένα χωριό. Από εκεί κατευθύνεται με μια μαούνα στο Κίεβο και μετά με τα πόδια στην Αγία Πετρούπολη (1,300 χιλιόμετρα). Σκοπός του να γίνει δεκτός από την τσαρίνα. Τρείς φορές λέγεται πως χτύπησε την θύρα των θερινών ανακτόρων χωρίς να τα καταφέρει. Αγανακτισμένος μπαίνει σε ένα καφενείο και ξεσπά σε ένα υβρεολόγιο στα Ελληνικά, αναθεματίζοντας θεούς, δαίμονες και αυλικούς. Κάποιος από δίπλα καταλαβαίνει την γλώσσα και βάζει τον Έλληνα γραμματικό που τον συνοδεύει να του ζητήσει εξηγήσεις. Ακούει την απάντηση προσεκτικά και τον προτρέπει να ζητήσει την επομένη, νέα ακρόαση. Πραγματικά .Αυτή την φορά ο Βαρβάκης γίνεται δεκτός από την Μεγάλη Αικατερίνη και από τον ακροατή της προηγούμενης ημέρας, σύμβουλο και εραστή της Γκριγκόρι Ποτέμκιν. Φεύγει από το ανάκτορο με 10,000 ρούβλια και με μια άδεια αλιείας στην Κασπία και εμπορίας ψαριών χωρίς φόρους. Εγκαθίσταται στο Αστραχάν, λιμάνι στο δέλτα του Βόλγα στις εκβολές του στην Κασπία θάλασσα. Στην αρχή ασχολείται με την εμπορία οινοπνευματωδών. Αργότερα αγοράζει ψαρότοπους. Παρατηρεί ότι οι ντόπιοι ψαράδες χρησιμοποιούν απηρχαιωμένες μεθόδους αλιείας που τραυματίζουν τα αλιεύματα και δεν τους επιτρέπουν να φτάσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων που τους προσφέρει η περιοχή. Εισάγει νέους τρόπους με δίχτυα, παραγάδια και απόχες. Η αλιεία και το εμπόριο αυξάνουν. Αλλά μια καινούργια παρατήρηση του Ιβάν Βαρβάτσι (όπως λέγεται πλέον στα Ρωσικά) θα τα απογειώσει. Μια μέρα, στην καθημερινή του βόλτα, συναντά έναν ψαρά να τρώει με μεγάλη όρεξη ένα μαύρο φαγητό. Τον ρωτάει τι είναι, το δοκιμάζει κιόλας και μαθαίνει για ένα πολύ νόστιμο έδεσμα της περιοχής-ίκρα το ονομάτιζε ο ψαράς. και είναι από τα αυγά των ψαριών της Κασπίας. Το μυαλό του δαιμόνιου Έλληνα καλπάζει αλλά γρήγορα πληροφορείται ότι το ίκρα είναι πολύ ευαίσθητο προϊόν που δεν μπορεί ούτε να συντηρηθεί σε μεγάλες ποσότητες αλλά ούτε, πολύ περισσότερο, να μεταφερθεί. Το εμπορικό ένστικτο που Βαρβάκη τον κάνει να ψάξει, να ρωτήσει, να μάθει. Βρίσκει τρόπο να συντηρήσει την τροφή αυτή σε υπόγειες σπηλιές που κατά μία άποψη της δίνουν και το όνομά της -χαβιάρι-και να την μεταφέρει σε ξύλινα βαρέλια από φλαμουριά.
Μετά από πολλά χρόνια προσπαθειών και δοκιμών, όταν είχε πια επιτύχει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα, ζητά και παίρνει από την Μεγάλη Αικατερίνη, την αποκλειστική άδεια παραγωγής και εμπορίας του. Το χαβιάρι σε σύντομο χρόνο γίνεται περιζήτητο έδεσμα σε όλες τις βασιλικές αυλές και τα πλουσιόσπιτα του κόσμου και ο Βσρβάκης γίνεται από τους πλουσιότερους ανθρώπους της εποχής.
Αυτή εν ολίγοις είναι η ιστορία του πλουτισμού αυτού του ανθρώπου. Αλλά ο χαρακτήρας και το ποιόν του καθενός μας κρίνεται εν τέλει από τις πράξεις του. Την εποχή που όλη η Ρώσικη οικονομία κινείται και παράγει με δουλοπαροίκους ο Βαρβάκης είναι ο πρώτος που χρησιμοποιεί μισθωμένους εργάτες (ελευθεροσυμφωνητικούς ανθρώπους τους έλεγε κι έφθασαν σε κάποιες εποχές μέχρι τους 3,000). Όταν τελικά αποχώρησε από την παραγωγή του χαβιαριού μεταβίβασε τις μετοχές του σε συνεταιρισμούς εργατών. Οι δε ευεργεσίες και στις δυό του πατρίδες είναι αναρίθμητες. Είναι αμέτρητα τα οικήματα νοσοκομείων, εκκλησιών και σχολείων που έχει χτίσει και έχει χρηματοδοτήσει. Είναι αμέτρητα τα φορτώματα σιταριού, τροφίμων, ρουχισμού, σκευών και όπλων που έχει στείλει στην τουρκοκρατούμενη και επαναστατημένη Ελλάδα. Είναι αμέτρητα τα χρήματα που έχει δώσει για την εξαγορά εκατοντάδων χριστιανών αιχμαλώτων σκλάβων από τα Τούρκικα παζάρια. Στο Αστραχάν όπου έζησε για μεγάλο διάστημα, μια πόλη που περιβαλλόταν από βάλτους τρείς τσάροι είχαν κάνει κατά καιρούς ανεπιτυχείς προσπάθειες για αποστραγγιστικά έργα και εν τέλει τα είχαν εγκαταλείψει. Ο Ιωάννης Βαρβάκης πέτυχε εκεί που είχαν αποτύχει αυτοί. Με δικά του έξοδα κατασκεύασε ένα κανάλι μήκους 3,000 μέτρων και 42 μέτρων πλάτους και έλυσε το πρόβλημα. Διαβάζω πως την εποχή κυριαρχίας του κομμουνισμού την στιγμή που όλα τα δημιουργήματα της αριστοκρατίας και των πλουσίων καταστρέφονταν, τα μνημεία που είχε δημιουργήσει ο Βαρβάκης επιβίωσαν γιατί «ο Ιβάν Αντρέγεβιτς Βαρβάτσι ήταν με τις πράξεις του ο σοσιαλιστής πριν από τους σοσιαλιστές». Στην Ελλάδα άφησε με την διαθήκη του 1,000,000 ρούβλια για να κτισθεί στην Αθήνα σχολή.
Αντίστοιχα και οι δυό του πατρίδες τον τίμησαν. Η δεύτερη τον αναγνώρισε ως «μαικήνα της Ρωσίας» του απένειμε παράσημα, διπλώματα και τίτλο ευγενείας με οικόσημο. Η Ελλάδα όταν επέστρεψε σε μεγάλη ηλικία και βρέθηκε στο Ναύπλιο το 1824, εν μέσω εμφυλίου, τον ονόμασε μέγα Ευεργέτη του Έθνους.
Ο Βαρβάκης πέθανε στην Ζάκυνθο, στο λοιμοκαθαρτήριο του νησιού όπου οι Άγγλοι τον είχαν κρατήσει σε καραντίνα φοβούμενοι-τάχα- ότι είχε κάποιο μεταδοτικό νόσημα.
Διαβάζω ότι στο Αστραχάν οι ντόπιοι επιμένουν να ονομάζουν την διώρυγα που έφτιαξε ο Βαρβατσίγιεβσκιι κανάλ-κανάλι του Βαρβάκη. Ότι παντού μέσα στην πόλη συναντάς μνημεία που φέρουν το όνομά του. Ότι πολλοί τον αναφέρουν ως έναν άνθρωπο που πρόσφερε πολλά στην περιοχή και στους κατοίκους της.
Στην Αθήνα κάποιοι ξέρουν τη Βαρβάκειο σχολή, που δημιουργήθηκε από το κληροδότημά του και η οποία «παρέχει υψηλής στάθμης διδασκαλία ως πρότυπο σχολείο»,. Άλλοι, οι περισσότεροι νομίζω, γνωρίζουν την Βαρβάκειο αγορά, την κεντρική αγορά της πρωτεύουσας που λειτουργεί κοντά στο δημαρχείο Αθηνών εδώ και 130 χρόνια. Ονομάστηκε έτσι επειδή αρχικά γειτόνευε με την σχολή, που σήμερα στεγάζεται μακριά από το κέντρο.
Πόσοι όμως ξέρουμε αληθινά τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω και πέρα από το όνομα; Αυτόν που θα ήταν καλό, ενδιαφέρον και προπάντων χρήσιμο να γνωρίζωμε, μιας και τέτοιοι άνθρωποι μπορούν να χρησιμεύσουν σαν ίνδαλμα και πρότυπο ζωής και προσφοράς.
