Πρώτα διάβασα πως στις 18 του Φλεβάρη είναι η γενέθλιος ημέρα του χωριανού μας, του μεγάλου Νίκου Καζαντζάκη. Αμέσως σκέφτηκα πως αυτό είναι ένα ωραίο θέμα για την βδομαδιάτικη επικοινωνία μας. Μια δυό μέρες μετά, είδα πως στις 21 του ίδιου μήνα γιορτάζεται η παγκόσμια ημέρα μητρικής γλώσσας. Άλλο ένα ωραίο θέμα. Πιο από τα δυό να διαλέξω τώρα, αναρωτήθηκα; Τότε μου ήρθε στο μυαλό μια ιστορία που έχω διαβάσει από παλιά και συνδέει και τις δυό αυτές θεματικές που τόσο μου αρέσουν.
Μιαν εποχή που λέτε, γύρω στα 1917 ο Καζαντζάκης και ο Σικελιανός, φίλοι γκαρδιακοί, νοίκιασαν ένα σπιτάκι σε μια ακροθαλασσιά σε περιοχή της Μάνης και έζησαν εκεί με τις γυναίκες τους για κάμποσο καιρό. Και οι δυό ήταν πάνω στα καλά τους (είχαν ένα χρόνο διαφορά και τότε κόντευαν τα 35) περνούσαν τον καιρό τους με βαθυστόχαστες κουβέντες, με εποικοδομητικά γραψίματα και περιπάτους στην γύρω εξοχή. Ένα μεσημεράκι στην καθημερινή τους βόλτα, βρήκαν ένα χόρτο πολύ όμορφο και μυρωδάτο. Το έπιασαν, το κοίταξαν, το έτριψαν στα δάχτυλά τους, αιστάνθηκαν μέχρι τα μύχια της καρδιάς τους την μοσκοβολιά του. Μετά προσπάθησαν να καταλάβουν τι χόρτο ήταν. Οι περαστικοί το ήξεραν, το έβλεπαν στα χωράφια τους, αλλά κανείς δεν γνώριζε το όνομά του. Ένας διαβάτης τους είπε πως ήταν βοτάνι, αλλά ούτε αυτός ήξερε πως το έλεγαν. «Εκεί» τους είπε και τους έδειξε το απέναντι χωριό «ζει μια γερόντισσα- ίσαμε εκατό χρονώ θάναι. Αυτή, ξέρει όλα τα βοτάνια και τα ονόματά τους. Να πάτε να την ρωτήσετε». Ξεκίνησαν να πάνε στο χωριό.
Όταν φτάσανε στο πρώτο σπίτι ακούσανε την καμπάνα της εκκλησιάς να χτυπά πένθιμα κι όταν ρωτήσανε πού θα βρούνε την γερόντισσα που τους είχε υποδείξει ο περαστικός διαβάτης, τους πληροφόρησαν πως είχε πεθάνει το προηγούμενο βράδυ και τώρα την κήδευαν. Οι δυό φίλοι κοιταχτήκανε και είπανε: «Μαζί με την γιαγιά σήμερα κηδεύουμε και μια λέξη ελληνική». Γιατί το όνομα του βοτανιού δεν το ήξερε κανείς άλλος . Μαζί με την νεκρή, χάθηκε και η λέξη που το ονομάτιζε.
Όταν είχα διαβάσει αυτήν την ιστορία, είχα συγκλονιστεί. Για πρώτη φορά συνειδητοποίησα πως όταν φεύγουν οι μεγάλοι, οι παλιοί άνθρωποι φεύγουν και χάνονται κομμάτια της γλώσσας, της παράδοσης, της κουλτούρας. Οτιδήποτε δεν έχουν προλάβει να μεταλαμπαδεύσουν στους νεώτερους.
Το παρατηρώ βέβαια συνεχώς και στις μέρες μας. Οι νέοι ξέρουν ένα σωρό πράγματα. Έχουν ένα σωρό δεξιότητες. Μα φτάνει να τους δείξεις ένα αντικείμενο της ζωής όχι πολύ παλιό μόλις μιας γενιάς πριν, για να σε κοιτάξουν έκπληκτοι. Να τους πεις μια λέξη μια κουβέντα που εσύ άκουγες πολύ συχνά από μια γιαγιά, έναν παππού για να σε δουν σαν εξωγήϊνο.
Προ ημερών είπα σε ένα νεαρό να κρύψει το πρόσωπό του σε ένα κόσκινο εάν ντρέπεται και με ρώτησε «τι είναι αυτό».
Η ιστορία του Καζαντζάκη εξακολουθεί να με εντυπωσιάζει ακόμα και σήμερα, ειδικά όταν σκέφτομαι την πορεία της γλώσσας μας. Την πορεία της κάθε γλώσσας. Οι επιστήμονες λένε πως η μητρική γλώσσα δεν είναι μόνο ένα εργαλείο επικοινωνίας για κάθε λαού. Ούτε μόνο ένα όχημα μεταφοράς πληροφοριών, γνώσεων, συναισθημάτων και σκέψεων. Η μητρική γλώσσα είναι κάτι πολύ πιο σημαντικό. Είναι ένας κοινωνικός θεσμός που εκφράζει μια συγκεκριμένη φιλοσοφία, ένα ιδιαίτερο ύφος και ήθος ζωής. Είναι όπως ισχυρίζονται οι ειδικοί «μιας ουσιαστικής σημασίας συνιστώσα της εθνικής ταυτότητας του ανθρώπου και βασική παράμετρος του πολιτισμού του». Μέσα από την γλώσσα, την μορφή, την γραμματική, το συντακτικό και το λεξιλόγιό της, αποτυπώνεται ο τρόπος με τον οποίο ο κάθε λαός συνέλαβε την έννοια του ανθρώπου και του κόσμου που τον περιβάλλει. Είναι δηλαδή η σκέψη του, ο ίδιος ο εαυτός του, το σύμπαν του ολόκληρο. Γι αυτό όπως λέγεται μόνο την μητρική γλώσσα κατακτά κανείς, ενώ τις άλλες γλώσσες τις μαθαίνει.
Τα διαβάζω όλα αυτά και έχω μια έγνοια, μια στεναχώρια. Η γλώσσα μου η μητρική έχει μια συνεχή και αδιάσπαστη χρήση 4,000 χρόνια τώρα. Ευτύχησε να χρησιμοποιηθεί από ανθρώπους σαν τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα που μέχρι σήμερα οι σκέψεις και οι θεωρίες τους επηρεάζουν τον Δυτικό πολιτισμό. Από ποιητές σαν τον Αισχύλο, τον Ευριπίδη και τον Σοφοκλή που ακόμα τώρα, θεωρούνται οι κορυφαίοι σε όλον τον κόσμο. Από κάποιους σαν τον Θουκυδίδη, τον Ηρόδοτο τον Ιπποκράτη και τον Πυθαγόρα που θεμελιώσανε τις επιστήμες όπως τις ξέρουμε μέχρι τις μέρες μας. Η γλώσσα μου γονιμοποίησε και πλούτισε το λεξιλόγιο των περισσοτέρων γλωσσών του κόσμου.
Δημιούργησε και ονομάτισε φιλοσοφικές, καλλιτεχνικές και επιστημονικές έννοιες.
Οι ειδικοί λένε πως η γλώσσα μας δεν κινδυνεύει να χαθεί. Μόνο που στις μέρες μας κακοποιείται, ξεφτίζει και χάνει την ποιότητά της. Στεναχωριέμαι να την βλέπω να υποτιμάται και να διασύρεται. Στεναχωριέμαι να βλέπω τους νέους να μην την εκτιμούν και να μην την σέβονται. Να βλέπουν σαν κάτι κακό, μη αναγκαίο και σαδιστικό τα πολλά -ι και -ε και -ο της γλώσσας μας. Στεναχωριέμαι να τους βλέπω να χρησιμοποιούν με τόση ευκολία ξενικές λέξεις. Στεναχωριέμαι να βλέπω αλλόγλωσσες επιγραφές και δημοσιεύσεις.
Στεναχωριέμαι να καταλαβαίνω ότι οι νέοι στερούνται το μεγαλείο, τα νοήματα και μαζί τον πολιτισμό που η γλώσσα αυτή κουβαλά.
Στεναχωριέμαι να αντιλαμβάνομαι ότι μαζί με την γλώσσα που φτωχαίνει, φτωχαίνει και η σκέψη που παράγει.
