Μάιος, ο πιο ωραίος μήνας της άνοιξης. Ο μήνας των λουλουδιών και της μνήμης. Κι αν έχουν συμβεί πράγματα και θάματα τούτον δω τον μήνα σε όλη την ιστορία μας. Από την πιο παλιά μέχρι την σύγχρονη. Φέτος είναι συν τοις άλλοις, ο μήνας μιας καινούργιας, παράξενης, κακορίζικης, λευτεριάς που μας την έμαθε ο κορωνογιός. Μα δεν θέλω να σας μιλήσω για τα τωρινά, τα δικά μας. Για τα χθεσινά θέλω να πω. Των παππούδων και των πατεράδων μας τα έργα. Για την Μάχη της Κρήτης θέλω να γράψω. Ένα θέμα πολυκουβεντιασμένο. Παρ όλο αυτό όμως, βλέπεις να ξετυλίγονται καινούργιες σελίδες, να εμφανίζονται νέα στοιχεία, να φανερώνονται παλιά υποβαθμισμένα που τους δίνονται άλλες ερμηνείες.
Τα γεγονότα είναι λίγο πολύ γνωστά. Τον Οκτώβρη του 1940 η Ιταλία κηρύσσει τον πόλεμο στην Ελλάδα. Η V μεραρχία της Κρήτης με έδρα τα Χανιά και δράση σημαντική από το 1912 κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και την Μικρασιατική εκστρατεία, δυναμικότητας 19,228 ανδρών, 687 υποζυγίων (μουλαριών) και 81 οχημάτων διατάσσεται να μετακινηθεί στην Βόρεια Ελλάδα.
Όπως αναφέρει ο στρατηγός Σόλωνας Καφάτος σε έκθεσή του: «Άπαν το εν τη νήσω πολεμικόν υλικόν, μέχρι και του τελευταίου κιβωτίου πυρομαχικών και παν μεταφορικόν μέσον, μέχρι και του τελευταίου αυτοκινήτου ή ημιόνου, επιταχθέντα εφορτώθησαν δια το Αλβανικόν μέτωπον». Η Κρήτη μένει ανυπεράσπιστη από τους δικούς της ανθρώπους που πολεμούν σε δύσκολες συνθήκες στο Αλβανικό μέτωπο στην Τρεμπεσίνα και στα στενά της Κλεισούρας αντιμέτωποι με τους Ιταλούς. Με την υπεροπλία και τους βομβαρδισμούς τους.
Με τα χιόνια και τα κρυοπαγήματα. Με τον ελλιπή ανεφοδιασμό σε ρούχα, σε τρόφιμα και… τις ψείρες. Οι μάχες δύσκολες οι περισσότερες σώμα με σώμα, κερδίζονται με μεγάλες απώλειες (υπολογίζονται στο 1/3 της δύναμης της μεραρχίας). Οι Ιταλοί απευθύνουν άκαρπες προκηρύξεις προς τους Κρήτες: «Στρατιώται της Κρήτης… Ρίξετε τα όπλα και ελάτε. Ημείς θα φερθούμε προς σας αδελφικά και θα σας επαναφέρωμεν είς την νήσον σας και εις τας οικογενείας σας. Ως πρώτον σημείον της συμπαθείας μας θα δώσουμε 500 δραχμάς εις τον καθέναν που θα παραδοθή εις ημάς με αυτήν την προκήρυξιν».
Μετά την συνθηκολόγηση της Ελλάδας με τους Γερμανούς ξεκινά μια άλλη οδύσσεια αγωνιώδης, απελπισμένη, για την επιστροφή των στρατευμένων της μεραρχίας στο νησί τους. Γιατί αντιλαμβάνονται ότι θα είναι χρειαζούμενοι στον γενέθλιο τόπο που όπως δείχνουν τα πράγματα θα είναι ο επόμενος στόχος.
Κάποιοι, ελάχιστοι, τα καταφέρνουν και από την Πελοπόννησο περνάνε με βαρκάκια παλιοκάϊκα και μεγάλο κίνδυνο της ζωής τους απέναντι, αλλά οι περισσότεροι άοπλοι, πεινασμένοι, ανέστιοι, εγκλωβίζονται στην πρωτεύουσα και σε ένα στρατόπεδο της Λάρισας όπου δεχόμενοι τις «περιποιήσεις» των Ιταλών μελανοχιτώνων που τους φρουρούν, πεθαίνουν αθρόα.
Η Γερμανία εν τω μεταξύ μετά την κατάληψη της Ελλάδας θέλει να ξεμπερδέψει και με την Κρήτη για να μπορέσει να ριχτεί απερίσπαστη σε άλλα μέτωπα, σε άλλα μεγαλόπνοα σχέδια και επιχειρήσεις. Για την κατάληψή της οργανώνει την επιχείρηση ΕΡΜΗΣ. Από την άλλη μεριά οι Βρετανοί που θεωρούσαν την Κρήτη το «σταθερό αεροπλανοφόρο» της Μεσογείου που δεν έπρεπε να χαθεί, ανέλαβαν την υπεράσπισή της. Έτσι στο νησί είχαν φθάσει από την ηπειρωτική Ελλάδα περί τους 31,000 Βρετανούς, Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς. Οι συμμαχικές και ντόπιες δυνάμεις ήταν περισσότερες από τις Γερμανικές αλλά είχαν ανεπαρκή και απαρχαιωμένα όπλα. Καμιά σχέση με τον σύγχρονο και τελευταίας τεχνολογίας οπλισμό των επιτιθεμένων.
Τα ξημερώματα της 20ης Μαΐου 1941 ξεκινά η πρώτη επίθεση με ρίψη αλεξιπτωτιστών στο Μάλεμε και στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων. Μέχρι τις 4 η ώρα το απόγευμα γίνεται και η δεύτερη στο Ρέθυμνο και μια ώρα μετά η τρίτη, στο Ηράκλειο. Τα πρώτα κύματα της εισβολής αποκρούονται εύκολα από τους συμμάχους. Οι άμαχοι σύσσωμοι, άνδρες, γυναίκες και παιδιά ξεσηκώνονται. Με γεωργικά εργαλεία, με πέτρες, με κατσούνες, με παμπάλαια όπλα της Κρητικής Επανάστασης επιτίθενται. Το τέλος της πρώτης ημέρας της Μάχης φθάνει με μεγάλες απώλειες για τους Γερμανούς. Ο πτέραρχος Στούντεντ διοικητής των επιτιθεμένων που είχε δώσει υπόσχεση στον Φύρερ για μια εύκολη νίκη σκέφτεται μέχρι και την αυτοκτονία. Το ίδιο βράδυ ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ και η εξόριστη Ελληνική κυβέρνηση που βρίσκονται στα Χανιά, επιβιβάζονται σε βρετανικό πλοίο και διαφεύγουν στο Κάϊρο. Η ασυνεννοησία και τα λάθη των συμμάχων βοηθούν τους Γερμανούς. Παρά τις μεγάλες τους απώλειες καταφέρνουν το τέλος της δεύτερης μέρας να καταλάβουν το αεροδρόμιο στο Μάλεμε. Η κατάληψη του αεροδιαδρόμου τους επιτρέπει πλέον τον συνεχή και απρόσκοπτο ανεφοδιασμό σε ανθρώπους, όπλα και μηχανήματα. Στις 28 Μαΐου οι συμμαχικές δυνάμεις έχουν απωθηθεί στα νότια. Το Λονδίνο αποφασίζει να αποσύρει τους στρατιώτες του και να τους μεταφέρει στην Αίγυπτο. Την 1η Ιουνίου 5,000 μαχητές παραδίδονται στα Σφακιά . Ο αγώνας τελειώνει και οι Γερμανοί εγκαθίστανται στην Κρήτη.
Έγινε γνωστό ότι μετά το τέλος της Μάχης και μετά τις τόσες απώλειες τους οι Γερμανοί εγκατέλειψαν τις αεραποβατικές επιχειρήσεις ως τρόπο πολέμου δια παντός.
Εν αντιθέσει δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, αλλά είναι κάτι που αναδεικνύεται όσο περνά ο καιρός. Ότι δηλ. ο αριθμός και η υπεροπλία των επιτιθέμενων δεν έκαμψε το ηθικό και τον τρόπο αντίστασης των Κρητών. Σε καμιά περίπτωση δεν έκαναν πίσω με το σκεπτικό ότι οι απέναντι ήταν περισσότεροι και δυνατότεροι.
Είναι η πρώτη μαζική λαϊκή αντίσταση αναγνωρίζουν όλοι οι μελετητές. Και είναι η πρώτη φορά που όλος ο κόσμος βλέπει και καταλαβαίνει ότι η υποταγή δεν είναι μονόδρομος. Μεγάλα μαθήματα πολέμου δίδαξαν οι παππούδες μας, σε όλους.
Κάποιοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η μάχη κρίθηκε στα «σημεία». Οι Γερμανοί ήταν αποφασισμένοι να νικήσουν, παρά το χάσιμο τόσων μαχητών.. Οι Άγγλοι ήθελαν περισσότερο από οτιδήποτε να μην έχουν μεγάλες απώλειες. ήθελαν τους στρατιώτες τους ζωντανούς, διαθέσιμους και για άλλες μάχες. Αυτό εξηγεί την ασυνεννοησία των συμμάχων, τα λάθη τακτικής, τον μη εφοδιασμό με όπλα των ντόπιων που ήθελαν να πολεμήσουν (όπλα υπήρχαν, λένε οι γνωρίζοντες) και εν τέλει την εγκατάλειψη του μετώπου. Εξάλλου είναι γνωστό ότι οι Βρετανοί ήξεραν τα σχέδια των Γερμανών από νωρίς γιατί είχαν σπάσει τον «αίνιγμα», τον κρυπτογραφικό κώδικα επικοινωνιών των Γερμανών αλλά δεν ήθελαν να φανεί ότι γνωρίζουν τους σχεδιασμούς τους γιατί διέβλεπαν ότι έπρεπε να τον χρησιμοποιήσουν για τα δικά τους προσωπικά, σχέδια πολέμου.
Αξιοσημείωτο είναι και το πώς μας τιμώρησαν, μετά το τέλος της Μάχης, οι πολιτισμένοι αυτοί «άριοι» για το ότι υπερασπιστήκαμε με όλες μας τις δυνάμεις, τον τόπο μας. Οι σφαγές των αμάχων είχαν ξεκινήσει ήδη πριν τελειώσει η Μάχη (στα Μυσσίρια Ρεθύμνου στις 23 Μαΐου εκτελέσθηκαν 110 ). Τα χωριά που κάψανε και ξεθεμελιώσανε είναι κάμποσα. Κάντανος, Σκηνές, Αστέρι, Άδελε. Οι άνθρωποι μέχρι και βρέφη που σκοτώσανε, είναι αμέτρητοι. Ακούς αριθμούς και λες πώς μπόρεσαν. Ακόμα και πέτρες να ήταν, θα ήταν πολλές. Ήταν όμως άνθρωποι που το μόνο κακό που είχαν κάνει ήταν ότι αγαπούσαν την πατρίδα τους. 42 στον Αλικιανό, 180 στην Κάντανο, 118 στον Κερίτη, 23 στο Κοντομαρί, 12 στον Ταυρωνίτη. Κι άλλοι κι άλλοι. Σε πάνω από 2,000 αμάχους υπολογίζονται οι νεκροί μέχρι τον Σεπτέμβρη του 1941. Και αυτό επίσης –οι δολοφονίες των αμάχων-είναι άλλη μια πρωτιά της Μάχης.
Τι μένει σήμερα από όλα αυτά; Τον μεγάλο άνισο αγώνα και την παλλαϊκή αντίσταση ; Πώς έχει αποτυπωθεί στην μνήμη των επιγόνων αυτή η Μάχη;
Την 10ετία το ‘ 70 γνώρισα τον Ουαλλό Μπιλ-Βασίλη τον λέγαμε εμείς- που ήρθε να βρεί την Κρητική οικογένειά του. Αυτή που τον έκρυψε και τον βοήθησε να επιστρέψει σώος στο σπίτι του μετά την Μάχη. Ξαναήρθε στο νησί για να τους πει ευχαριστώ και να τους δείξει ότι δεν ξέχασε.
Η φίλη Γεωργία Ξυλούρη γράφει για ένα κουρτινάκι που είχε η μητέρα της προυκάρικο, πλεγμένο από τις κλωστές που ξεπαράλυσε από ένα κομμάτι ύφασμα αλεξίπτωτου. «Κομμάτι αντίστασης αλλά και ευαισθησίας» γράφει η ίδια, «της ευαισθησίας αυτής της γενιάς, που κατάφερνε να μετατρέπει την ανάγκη σε δημιουργία, με τον πιο γλυκό τρόπο: Να πέφτει ο θάνατος από τον ουρανό και να γίνεται νυφιάτικη προίκα και όταν αυτή γίνεται κουρέλι να ξετελεύει περήφανο κειμήλιο!»
Στο Ναυτικό μας μουσείο εκτίθενται κι άλλα τέτοια παρόμοια Ένα νυφικό πλεγμένο από τις καφέ πράσινες και άσπρες κλωστές των σχοινιών ενός αλεξίπτωτου και ένα φόρεμα φτιαγμένο από τις κλωστές ενός τσουβαλιού τροφοδοσίας των κατακτητών. Μνημεία αντίστασης και ευαισθησίας ενός πολιτισμού αξιοζήλευτου, τέλεια εναρμονισμένου στον χώρο και τις συνθήκες.
Στις καταδύσεις τους συχνά οι ψαροντουφεκάδες συναντούν κουφάρια γερμανικών αεροπλάνων, έρμαια πια της άμμου και των θαλάσσιων ρευμάτων. {Κάτι τέτοιες στιγμές τα ογδόντα χρόνια που μας χωρίζουν φαίνονται λίγα και τα γεγονότα πολύ κοντινά και πραγματικά).
Οι Αυστραλοί, γράφουν οι εφημερίδες, έστειλαν φέτος 2,500 παπαρούνες για να στολίσουν τους τάφους των πεσόντων στο συμμαχικό νεκροταφείο στη Σούδα.
Αλλά εκείνο που έγραψε πιο πολύ στην ψυχή μου είναι κάτι που άκουσα σε μια τηλεοπτική συζήτηση: Όταν, λέει, περνάνε από το Λιβυκό πέλαγο πλοία φορτηγά που έχουνε αυστραλούς εργαζομένους κι αυτοί μάθουν ότι περνούν έξω από την Κρήτη, ανεβαίνουν στο κατάστρωμα και στέκωνται προσοχή για τις περίπου 3 ώρες που φαίνεται το νησί στον ορίζοντα.
Ελάχιστος φόρος τιμής για τους ανθρώπους που με τον αγώνα τους σημάδεψαν μια εποχή.
