Έχω φίλους στην Χαλέπα. Για πολλά χρόνια πηγαίνοντας στο σπίτι τους περνούσα έξω από την οικία-μουσείο τώρα πια-του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Σε κάθε πέρασμά μου σκεπτόμουν. «Στην επόμενη περασιά θα σταματήσω να μπω μέσα να δω τα εκθέματα. Να αιστανθώ την αύρα αυτού του ανθρώπου, του τόσο σημαντικού για τον τόπο μας». Μα όπως συμβαίνει συνήθως όταν κάτι βρίσκεται κοντά μας το θεωρούμε δεδομένο και αυτονόητο. Έτσι κι εγώ πάντα έλεγα «Την επόμενη φορά». Το έφερε όμως η αγαθή συγκυρία και έγινε μια ξενάγηση σε κάποιους φιλοξενούμενους στην πόλη. Τότε βρήκα κι εγώ την ευκαιρία που γύρευα. Βρέθηκα μέσα στον χώρο του Εθνάρχη, Στο αγαπημένο σπίτι της ενήλικης ζωής του, τελείως διαφορετικό από το λιτό πέτρινο πατρικό των Μουρνιών όπου γεννήθηκε. Ήταν μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα περιήγηση. Βλέπεις πράγματα, μαθαίνεις γεγονότα, πλησιάζεις πιο κοντά σε έναν άνθρωπο που οποιαδήποτε γνώμη κι αν έχεις γιαυτόν σαν πολιτικό, δεν μπορείς να αρνηθείς το γεγονός ότι υπήρξε μια προσωπικότητα παγκοσμίου κλάσεως με ασυνήθιστη ευφυΐα και οξύνοια. Στην βόλτα αυτή ψυχανεμίζεσαι και την εποχή που έζησε, εκατό χρόνια πριν. Κοντινή μας από άποψη χρόνου αλλά μακρινή πια από συνήθειες, τρόπους ζωής και συμπεριφοράς.
Ξέρετε, λοιπόν, ποια ήταν για μένα τα πιο εντυπωσιακά εκθέματα της οικίας αυτής; Αφορούσαν δυό στιγμιότυπα της ιστορίας του Βενιζέλου και του τόπου μας που εγώ τουλάχιστον δεν ήξερα καλά. Το ένα είχε να κάνει με το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου που απηύθυναν τον Δεκέμβριο του 1916 στο Πεδίο του Άρεως, εκκλησιαστικοί φορείς των μητροπόλεων της παλιάς Ελλάδας ακολουθούμενοι από αρκετά μεγάλο φιλοβασιλικό, αντιβενιζελικό πλήθος. Θα δείτε λοιπόν σε μια άκρη της αυλής του μουσείου αρκετές από τις πέτρες αυτές-όχι μικρούλες- αλλά κοτρώνες που έχουν μεταφερθεί από την Αθήνα. Θέλει πολύ αίσθημα τούτη η πράξη, θέλει πολύ πάθος, δεν είναι απλή, Εκπλήσσεται κανείς από το βάθος του μίσους κατά του «σατανά» της πολιτικής ζωής του τόπου Ελευθερίου Βενιζέλου.
Το άλλο, εξίσου εντυπωσιακό έκθεμα, αφορά το αυτοκίνητο μέσα στο οποίο βρισκόταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος με την γυναίκα του όταν το 1933 δέχθηκε δολοφονική επίθεση από τους πολιτικούς του αντιπάλους.
Ο Βενιζέλος κυβέρνησε την χώρα ως πρωθυπουργός κατά την δύσκολη τετραετία 1928-1932 που όπως διαβάζω έμεινε στην ιστορία ως «η χρυσή τετραετία» καθώς άφησε πίσω του σπουδαίο μεταρρυθμιστικό έργο. Παρ όλα αυτά, στις εκλογές του Μαρτίου 1933 χάνει. Τα πάθη όμως είναι σε έξαρση και ο ηττημένος ηγέτης πάντα επικίνδυνος για τους πολιτικούς του ανταγωνιστές.
Το βράδυ της 6ης Ιουνίου 1933, το ζεύγος Βενιζέλου επισκέπτεται το σπίτι των Στέφανου και Πηνελόπης Δέλτα, παλαιών τους φίλων, για δείπνο. Τον εθνάρχη τον έχουν προειδοποιήσει πολλές φορές, ότι είναι στόχος. Οι απειλές κατά της ζωής του δεν κρύβονται, εκτοξεύονται πλέον στα φανερά. Ο αντιβενιζελικός τύπος υποκινεί στα ίσα μια τέτοια ενέργεια. Οι οπαδοί του φοβούνται ότι ακόμα και μέσα στην βουλή δεν είναι ασφαλής. Αυτός χαμογελώντας απαντά με ένα: «Είναι οι κίνδυνοι του επαγγέλματος αυτοί» και συνεχίζει τις δραστηριότητές του απτόητος.
Του άρεσε του προέδρου, γράφει η ‘Ελενα Βενιζέλου, να επισκέπτεται τους Δέλτα. Στο σπίτι τους έβρισκε ηρεμία και καταλάγιαζε λίγο από το βαρύ του πρόγραμμα. Κι εκείνο το βράδυ, αναφέρεται, ότι ήταν ιδιαίτερα εύθυμος. Έλεγε ιστορίες από την Κρήτη και τα γαλάζια μάτια του πάντα άναβαν σαν μιλούσε για το νησί του. Λίγο πριν τις 11 αναχωρούν από την Κηφισιά –που τότε ήταν εξοχή είκοσι χιλιόμετρα έξω από τον αστικό ιστό των Αθηνών- για να επιστρέψουν στο σπίτι τους. Στον δρόμο ένα αυτοκίνητο με κλειστά φώτα μπαίνει σφήνα ανάμεσα στο αυτοκίνητο του Βενιζέλου και αυτό της φρουράς του. Πυροβολισμοί πέφτουν.
Ο πρόεδρος σπρώχνει την Έλενα μπροστά από τα καθίσματα, πέφτει και ο ίδιος να καλυφθεί και φωνάζει στον οδηγό να μην σταματήσει, να συνεχίσει να οδηγεί. Οι αντίπαλοι τον καταδιώκουν πυροβολώντας τον, για είκοσι λεπτά ακόμα. «Ένα χαλάζι από σφαίρες έμοιαζε να πέφτει από όλες τις μεριές….. θα νόμιζε κανείς ότι ολόκληρη συστοιχία από πυροβόλα μας είχε βάλει για στόχο. Τα τζάμια θρυμματίστηκαν και μας σκέπασαν με σωρούς από γυαλιά…. Μερικές σφαίρες με βρήκαν στον αριστερό γοφό και κάτω από την καρδιά». Θυμάται η Έλενα. Ώσπου φτάνουν στην κίνηση της πόλης. Ο Βενιζέλος υποδεικνύει στον σωφέρ του να κατευθυνθεί προς τον Ερυθρό Σταυρό γιατί η γυναίκα του έχει τραυματιστεί. Ο οδηγός τελικά πηγαίνει προς τον Ευαγγελισμό. Σωτήρια απόφαση αφού οι αντίπαλοι πιστεύοντας ότι θα πήγαιναν στο πλησιέστερο νοσοκομείο, είχαν στηθεί και τους περίμεναν έξω από τον Ερυθρό Σταυρό. Μπροστά στον Ευαγγελισμό το αυτοκίνητο σταματά γιατί έχει τελειώσει η βενζίνη και οι τρείς Βενιζέλος, Έλενα και οδηγός κατευθύνονται με τα πόδια στο νοσοκομείο μιας και οι δυό τελευταίοι, είναι τραυματισμένοι. Στην απόπειρα αυτή σκοτώθηκε ο σωματοφύλακας Ιωάννης Μαρκάκης από το Εμπρόσνερο Αποκορώνου, που επέβαινε στο δεύτερο αυτοκίνητο της φρουράς. Σημειώθηκαν δε και άλλοι τραυματισμοί.
Ο ίδιος ο Βενιζέλος εξομολογείται για το περιστατικό στον παλιό του βουλευτή Γεώργιο Μόδη: «Το φαντάστηκες; Μας κυνήγησαν πολλήν ώρα με τουφεκιές… με ομοβροντίες. Σαν να ήμουν θηρίο της ζούγκλας. Ως εκ θαύματος σωθήκαμε». Και μια κυρία της καλής κοινωνίας, σύζυγος πανεπιστημιακού, σχολιάζει: «Φοβερό …τρομερό…. απαίσιο. Και να μην επιτύχη τουλάχιστον».
Νομίζω όμως, ότι η δημοσίευση της 8ης Ιουνίου στην εφημερίδα Ελληνική, καθρεφτίζει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, το κλίμα της εποχής.
«Τους ήρωας της οδού Κηφισιάς, αυτών των οποίων τα ονόματα θα τιμήση η εθνική ιστορία με χρυσά γράμματα, ας τους μιμηθώμεν όλοι, αφού τα ύψιστα συμφέροντα της πατρίδας αυτό απαιτούν. Εις τας απειλάς του βενιζελισμού πρέπει ο αντιβενιζελισμός να απαντήση με έργα της αγριωτέρας σκληρότητος, εάν δεν θέλη να ατιμασθή και να εξευτελισθή… Γίγαντες του αντιβενιζελικού λαού, εγερθήτε και ορμήσατε! Εις την ορμήν σας δε ας μη υπάρξη ούτε οίκτος ούτε έλεος διά την συντριβήν και τον αφανισμόν των αντιπάλων σας…»
Η δικαιοσύνη πολύ σύντομα κατάφερε να διαλευκάνει την υπόθεση, προκαλώντας τριγμούς στην κυβέρνηση. Μιας και έγινε αμέσως φανερό ότι ήταν μπλεγμένα υψηλόβαθμα πολιτικά πρόσωπα. Επίσης τον λήσταρχο Καραθανάση που ήταν αποδεδειγμένα ένας από αυτούς που πυροβολούσαν εκείνο το βράδυ, τον συνέλαβαν απόστρατοι Βενιζελικοί αξιωματικοί και όχι η Αστυνομία. Τέλος τον Φεβρουάριο του 1935, δέκα οκτώ άτομα προσάγονται σε δίκη κατηγορούμενα για ηθική και φυσική αυτουργία (για τον φόνο του Μαρκάκη), απόπειρα φόνου και παράνομη οπλοφορία . Υπουργοί παραιτήθηκαν, ένορκοι απειλήθηκαν, μάρτυρες κατηγορίας τρομοκρατήθηκαν. Η δίκη μεταφέρεται από τα δικαστήρια του Πειραιά σε αυτά της Αθήνας, αναβάλλεται κάμποσες φορές και όταν ξεσπά το αποτυχημένο Βενιζελικό κίνημα της 1ης Μαρτίου του 1935 τελειώνει με συνοπτικές διαδικασίες. Οι κατηγορούμενοι απλούστατα, αποφυλακίζονται.
Αυτά συνέβησαν τότε. Εμείς σήμερα διαβάζουμε γι αυτά και όταν πάμε στο μουσείο βλέπουμε το κουβούκλιο του αυτοκινήτου που εκτίθεται εκεί να είναι διάτρητο από σφαίρες. Τόσες που εκπλήσσεται κανείς. Μετά θυμόμαστε. Περίπου είκοσι λεπτά τον κυνηγούσαν και τον πυροβολούσαν. Και αντιλαμβανόμαστε την εμπάθεια και το μίσος των υποψηφίων δολοφόνων.
Κατά που λέει ο λαός «το ψηλό δεντρί χτυπούν οι κεραυνοί». Κι ο χωριανός μας ήταν καλά ψηλό δεντρί. Προκάλεσε αισθήματα μεγάλης αγάπης μα και απύθμενου μίσους. Αυτά τα δυό σημαδιακά εκθέματα-οι πέτρες και το αυτοκίνητο- μπορούν να μας κάνουν να εννοήσωμε λίγο αυτήν την εποχή, εκατό χρόνια πίσω. Μια εποχή δύσκολη με θριάμβους αλλά και με πολέμους και καταστροφές. Το χειρότερο με διχόνοια και λυσσαλέα πάθη μεταξύ των πολιτών, κυβερνώντων και κυβερνωμένων.
