-Εμένα το όνειρό μου, όταν ήμουν μικρός, ήταν να βρω το ανάκτορο του Οδυσσέα ή το παλάτι του Αλέξανδρου. Ομως τούτη ‘δω η περιοχή με διάλεξε και έτσι ήρθα σ’ αυτήν, έλεγε σε άπταιστα, σωστά αλλά με μια ξενική προφορά, ελληνικά, ο άνθρωπος με το μπαστούνι που μιλούσε μπροστά από τα ερείπια ενός αρχαίου ναού. Να, αυτές οι κολώνες που βλέπετε εδώ έγιναν τα παιδιά μου, εξακολούθησε. Όταν ήρθα το 1973 ήταν μόνο τρείς. Σήμερα είναι εννέα. Υπάρχουν σχέδια έτοιμα για άλλες πέντε. Μόλις βρούμε τα λεφτά θα τις αναστηλώσωμε κι αυτές. Συνέχισε με πάθος να ξεναγεί τους εφήβους μαθητές ενός σχολείου μπροστά στον χώρο της αρχαίας Νεμέας. Μέσα σε πέντε λεπτά τα είπε όλα. Για τον ναό του Νεμείου Διός, για τον μύθο που δημιούργησε τον ένα από τους τέσσερις πιο γνωστούς πανελλήνιους αθλητικούς αγώνες στην αρχαία Ελλάδα και για τις ανασκαφές που έκανε ο ίδιος για παραπάνω από σαράντα χρόνια. Για το στάδιο που ανακάλυψε και για την τοξωτή στοά που οδηγούσε τους αθλητές από τον ναό στον χώρο που θα αγωνίζονταν. Έβλεπες έναν άνθρωπο απόλυτα δοσμένο και αφιερωμένο σε έναν σκοπό. Που δεν κουραζόταν να επαναλαμβάνει και να διηγείται την ιστορία και τη ζωή της Νεμέας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Ήταν ο Αμερικανός αρχαιολόγος, Στήβεν Μίλλερ. Στέφανος για τους Έλληνες φίλους και συγχωριανούς του. Που ήρθε νεαρός στην χώρα μας και δεν την εγκατέλειψε μέχρι τον θάνατό του στις 11 Αυγούστου, φέτος.
Τον ακούω στο διαδίκτυο να διηγείται:
– Όταν έφτασα εδώ το 1973 βρήκα μια γούβα. Στη μέση της στεκόταν τρείς κολώνες. Γύρω τους σπασμένα κιονόκρανα και ερείπια κτισμάτων σκεπασμένα από χόρτα, αγκάθια και βάτα.
Βρήκα και κάποιους, λίγους, αιθεροβάμονες κατοίκους, που συντηρούσαν μιαν ανάμνηση ότι σε αυτόν τον ξεχασμένο τόπο βρισκόταν ένα σημαντικό ιερό και ένα στάδιο, όπου γίνονταν τα σπουδαία Νέμεα. Υπήρχαν άνθρωποι που η εύρεση του αρχαίου γηπέδου και η αναβίωση των παλιών αγώνων ήταν πόθος βαθύς και όνειρο ζωής. Μόνο που αυτοί που έκαναν αυτά τα όνειρα δεν ήξεραν το πώς θα τα πραγματοποιήσουν.
Με τον Στέφανο όμως, τον βρήκαν τον τρόπο. Κατάφερε, σύντομα, να αγοράσει γη στο όνομα του Ελληνικού Δημοσίου και να αρχίσει τις εκσκαφές. Οι ημέρες και οι εβδομάδες περνούσαν χωρίς αποτέλεσμα. Χρειάστηκε να αδειάσει 5,412 φορτηγά αυτοκίνητα χώμα, χωρίς να έχει βρεθεί κάτι άξιο λόγου. Στο καφενείο οι κουβέντες οι περιγελαστικές για το «Αμερικανάκι» που ήθελε να κάνει τον σπουδαίο και να βρει αρχαία, έδιναν και έπαιρναν. Ώσπου την τελευταία εβδομάδα της ανασκαφής βρέθηκε ένα νόμισμα. Μετά θραύσματα αγγείων και ένα μέρος του υδραγωγείου. Ήταν η 19η Ιουλίου του 1974. Την επομένη, ο Αττίλας σάρωσε την Κύπρο και οι χωριανοί είπανε πως “ο Αμερικάνος πρέπει να είχε μέσο.
Δεν άφησε τους Τούρκους να μπουν στην Κύπρο, πριν βρει το στάδιο!”».
Τα επόμενα χρόνια, φανερώθηκε η τοξωτή στοά και το γήπεδο. Αναστηλώθηκαν οι αρχαίες κολώνες και ο ναός «έδειξε». Η αρχαία Νεμέα, ο τόπος που ο Ηρακλής έκανε τον πρώτο του άθλο, (σκότωσε το λιοντάρι που ρήμαζε την περιοχή και έκανε το δέρμα του, την λεοντή, κάλυμμα στο σώμα του), πήρε σάρκα και οστά.
Οπως διηγείται ο Στέφανος Μίλλερ, ο μύθος λέει πως εδώ ο βασιλιάς Λυκούργος άφησε τον γιό του Οφέλτη στα χέρια της παραμάνας Υψιπύλης με την οδηγία να μην αφήσει το βρέφος να ακουμπήσει τη γη (ένας χρησμός του Μαντείου των Δελφών τον οδήγησε σε αυτήν την εντολή). Η Υψιπύλη, όμως, θέλοντας να δώσει νερό στους επτά επί θήβας που περαστικοί από εκεί, δίψασαν, άφησε το παιδί πάνω στα άγρια σέλινα που αφθονούσαν στην περιοχή.
Ένα φίδι κρυμμένο βρήκε το αφύλακτο βρέφος και το δάγκωσε. Το μικρό αγόρι πέθανε δηλητηριασμένο. Οι επτά, συναισθανόμενοι μέρος της ευθύνης για τον θάνατο του παιδιού και μην μπορώντας να κάνουν κάτι άλλο, αποφάσισαν να καθιερώσουν γυμνικούς αθλητικούς αγώνες ως επιτάφια τιμή για τον μικρό Οφέλτη. Εντάχθηκαν, λοιπόν, οι αγώνες αυτοί, τα Νέμεα όπως ονομάστηκαν, μαζί με τα Ολύμπια, τα Πύθια και τα Ίσθμια μέσα στον κύκλο των αγώνων που τελούνταν στην αρχαία Ελλάδα ανά τακτά χρονικά διαστήματα και που όταν γίνονταν υπήρχε υποχρέωση σε όλες τις πόλεις να σταματήσουν τους πολέμους και να τηρήσουν την ιερή εκεχειρία. Η ιδιαιτερότητα των συγκεκριμμένων αγώνων ήταν ότι οι κριτές φορούσαν μαύρα ενδύματα, λόγω του πένθους για τον Οφέλτη και το έπαθλο ήταν ένα στεφάνι από άγριο σέλινο.
Ο Στέφανος Μίλλερ τα κατάφερε και έφερε στο φως την αρχαία Νεμέα με το αρχαίο στάδιο, με τον αναστηλωμένο ναό του Διός, με τα αναγνωρίσιμα αλλιώτικα κατάλοιπα της βυζαντινής περιόδου. Την ίδια εποχή με έξυπνες κινήσεις κατάφερε να δημιουργήσει ένα καινούργιο αρχαιολογικό μουσείο και ένα σπάνιο αρχαιολογικό πάρκο έκτασης περίπου 180 στρεμμάτων. Πράγματα όχι τόσο εύκολα, αν σκεφτεί κανείς ότι παντού πίσω από τις προσπάθειές του παραμόνευε η έλλειψη οικονομικών πόρων, η καχυποψία και η αθάνατη γραφειοκρατία. Ωστόσο η αγάπη του για τον τόπο και η αταλάντευτη επιμονή του τον βοήθησαν να βρει τρόπους και να πραγματοποιήσει όλα όσα στόχευσε εξ αρχής. Τελευταία υποχρέωση και η αναβίωση των Νέμεων αγώνων. Γι’ αυτούς ονειρεύτηκε κάτι αλλιώτικο.
Ήθελε οι αγώνες του οι σημερινοί να πλησιάζουν όσο πιο πολύ γίνεται στους αρχαίους. Να κρατήσουν την αυθεντικότητά τους. Γι’ αυτό και οι αθλητές αγωνίζονται στο αρχαίο στάδιο, ξυπόλητοι και φορώντας λευκούς χιτώνες. Μπορούν δε να αγωνιστούν οι πάντες, γιατί οι αγώνες απευθύνονται σε όλους όσους θέλουν να συμμετάσχουν. Οι αθλητές έχουν την εμπειρία να πατούν το ίδιο χώμα που πατούσαν οι συναθλητές τους 2.300 χρόνια πριν και να αγωνισθούν για τη χαρά της συμμετοχής.
-Τι είναι η Νεμέα για τον Στέφανο Μίλλερ; Τι σημαίνει για σας; Ρώτησαν οι δημοσιογράφοι τον σπουδαίο αρχαιολόγο και φιλέλληνα.
– Είναι 43 χρόνια της ζωής μου. Είναι το σπίτι μου και οι φίλοι μου. Είναι το μέρος που βρήκα τον εαυτό μου.
Καλό ταξίδι κύριε Στέφανε. Ευχαριστούμε για όσα κάνατε για τον τόπο μας∙ και δικό σας τόπο, εν τέλει.
