» Το Αίνιγμα, Από τον Τόμας Μπέκετ στην Αθήνα του 21ου αιώνα, εκδ. ΚΑΠΟΝ, Αθήνα 2020
Γεννήθηκα και μεγάλωσα σε μία συνοικία της Λάρισας που έφερε το όνομα «Έξι Δρόμοι». Για κάποιον που δεν γνωρίζει την ιστορία της πόλης μου η περιοχή αυτή ήταν η εβραϊκή συνοικία με σημείο αναφοράς τη Συναγωγή.
O προβληματισμός μου, βέβαια, δεν έχει να κάνει με την παρουσία των Εβραίων στη Λάρισα, αλλά για τη συναναστροφή μας τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο (κυρίως μέσα από το εμπόριο). Η επίσκεψή μας στην οικογένεια του κ. Κοέν (δεν θυμάμαι κάτι παραπάνω) με εντυπωσίαζε με τα κάθε είδους κειμήλια, τα οποία ήταν τοποθετημένα με σεβασμό και αγάπη. Δεν θυμάμαι να υπήρχε τότε καχυποψία, προκαταλήψεις και εχθρότητα απέναντι στην εβραϊκή κοινότητα. Απεναντίας, πολύ αργότερα έμαθα ότι η εκκλησιαστική ηγεσία (Σεβ. Μητρ. Μαγνησίας Ιωακείμ) μοίρασε πλαστά Πιστοποιητικά Βαπτίσεων, ενώ οι οικογένειες έκρυβαν και προσέφεραν τρόφιμα και στέγη στους διωκόμενους Εβραίους για να μην πέσουν στα χέρια των αδίστακτων Ναζί. Να μνημονεύσω επίσης και την περίπτωση της Μοναχής Μαρίας, η Μητέρα Μαρία Σκομπτσόβα, όπως ήταν πιο γνωστή, και άλλων πολλών, η οποία άφησε την τελευταία της πνοή στα κρεματόρια του ναζιστικού στρατοπέδου του Ράβενσμπρουκ στη Γερμανία (όλοι πλέον, με πρώτη τη Μητέρα Μαρία, ανακηρυγμένοι άγιοι και μάρτυρες της Ορθόδοξης Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, τον Μάρτιο του 2004), η οποία πήρε τη θέση μίας Εβραίας συγκρατούμενής της στο θάλαμο αερίων, και πέθανε για χάρη της, λίγες μόλις εβδομάδες πριν την ολοκληρωτική κατάρρευση του ναζιστικού καθεστώτος και το άνοιγμα των στρατοπέδων συγκέντρωσης1.
Κατά τα φοιτητικά μου χρόνια στο Στρασβούργο είχα μία διαφορετική εμπειρία. Καθημερινά έπρεπε να περνάω από τη νέα μεγάλη Συναγωγή της Ειρήνης σε αντικατάσταση της παλαιάς Συναγωγής στη γέφυρα Κλεμπέρ (Synagogue du Quai Kléber). Δυστυχώς, την περίοδο εκείνη είχε επανέλθει ο αντισημιτισμός και οι σκηνές βίας με τις τρομακτικές ενέργειες δεν ήταν καθόλου ευχάριστες. Δεν ήταν καθόλου εύκολο να διαχειρισθώ τα συναισθήματά μου γι’ αυτό που γνώρισα κι αυτό που έβλεπα. Αυτή η εμπειρία μού έμεινε ως τραυματική εμπειρία, αλλά επανήλθε με την επίσκεψή μου στο στρατόπεδο Άουσβιτς, συνεχίζοντας τις σπουδές μου στο Πανεπιστήμιο του Ρένγκενσμπουργκ της Γερμανίας. Λέμε στην Κρήτη «εάν ακούμε τη μυρωδιά». Όντως ακούω μέχρι σήμερα τη μυρωδιά από τα κρεματόρια του ναζιστικού στρατοπέδου. Μία σκληρή πραγματικότητα της τερατώδους καταστροφής που με βασανίζει μέχρι σήμερα.
Όλα αυτά και πολλά άλλα επανήλθαν στη μνήμη μου διαβάζοντας το προσωπικό, αλλά άκρως ιστορικό, βιβλίο της Ντόνας-Λίλιαν Κοπάν, η οποία μάς δίνει μία μικρή εικόνα του εβραϊκού πληθυσμού στην Ελλάδα, την Εβραϊκή θρησκεία και τον πολιτισμό. Πέρασαν από μπροστά μου οι θυρεοί, οι πίνακες προσωπικοτήτων, οι ταφικές πλάκες, οι κάρτες αλληλογραφίας, προσωπικά αντικείμενα του σπιτιού, οι καταστροφές και φυσικά η μικρή, αλλά ουσιαστική, γνωριμία μου με τον Νίκο Σταυρουλάκη, που ζούμε στη σκιά της Συναγωγής Ετζ Χαγίμ (σ. 204).
Οι ρίζες μιας οικογένειας μερικές φορές είναι πολύ βαθιές και όπως σημειώνει η ίδια η συγγραφέας «οι άνθρωποι μπορεί να είναι δεμένοι μεταξύ τους ακόμα και με δεσμούς αίματος χωρίς να το γνωρίζουν, πόσο μάλλον όταν έχουν άλλη εθνικότητα, άλλη θρησκεία, άλλη καταγωγή» (σ. 67). Στην περίπτωση της ίδιας οι αναζητήσεις της φτάνουν μέχρι τον Τόμας Μπέκετ2, συνεχίσουν στην Ιταλία και καταλήγουν στην Ελλάδα και την Κρήτη. Μία Κρήτη που αγκαλιάζει τους πολιτισμούς και τους ανθρώπους της με φροντίδα και αγάπη.
Μετά από είκοσι αιώνες αντιεβραϊκής, και σε πολλές περιπτώσεις αντισημιτικής κουλτούρας, που έγινε ιδεολόγημα και πέρασε από γενιά σε γενιά, η διά του μαρτυρίου συμφιλίωση και αδελφοσύνη με τους Εβραίους, καθώς και η συνειδητοποίηση της κοινής βιβλικής ρίζας που συνδέει Εβραίους και Χριστιανούς, είναι ζητούμενο. Κι αυτό συνεπάγεται την ανάγκη μίας ενδοσκόπησης σε βάθος να ξαναβρούμε τις ρίζες μας για το κοινό μας μέλλον. Ο κόσμος του χθες δεν είναι ποτέ χαμένος, όταν υπάρχει τρυφερότητα και νοσταλγία!
1. Για τη δράση της θα τιμηθεί από πολλούς, με πιο πρόσφατη την τιμητική μετονομασία τον Μάρτιο του 2016 μίας οδού προς τιμήν της από τη Δήμαρχο Anne Hidalgo στο 15ο Διαμέρισμα στο Παρίσι, όπου κυρίως έδρασε τα δίσεκτα χρόνια πριν και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Οι μαρτυρίες γύρω από το πρόσωπό της με συνεκλόνισαν κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στο Παρίσι.
2. Ο Τόμας Μπέκετ, γνωστός και ως Άγιος Θωμάς του Κάντερμπερι ή και Τόμας του Λονδίνου, ήταν Αρχιεπίσκοπος του Κάντερμπερι από το 1162 μέχρι τη δολοφονία του το 1170. Αναγνωρίζεται ως Άγιος και μάρτυρας από την Καθολική Εκκλησία, αλλά και από την Αγγλικανική Κοινωνία.
