‘Ενα άρθρο για τον Καπετάν Παυλή Γύπαρη εμπεριέχει ποικίλους κινδύνους για να γραφτεί. Η συγκεριμένη φυσιογνωμία συμμετείχε σχεδόν σ΄όλες τις πολεμικές αναμετρήσεις της νεότερης Ελληνικής ιστορίας ( Μακεδονικός Αγώνας,Σάμος, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Βόρειος Ήπειρος 1914, Α΄Π.Π.,Μάχη της Κρήτης , Μέση Ανατολή, Εμφύλιος Πόλεμος).
Η συμμετοχή του σ΄όλες αυτές τις αναμετρήσεις – που θυμίζουν παραμυθένιο διήγημα ή σενάριο κινηματογραφικής ταινίας – καθιστούν τον Καπετάνιο ως αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία στο ιστορικό προσκήνιο. Η συμμετοχή του, ιδίως, στον Εθνικό Διχασμό και στον Εμφύλιο επέδρασαν καταλυτικά στην υστεροφημία του.
Στον παρόν άρθρο δεν θα παρουσιάσουμε τον βίο και την πολιτεία του Καπετάν Παυλή. Θα γίνει μια απόπειρα εκφοράς άποψης για τη προσωπικότητα του, η οποία απ΄το δικό του ταμπούρι διαδραμάτισε ένα σημαντικό και ισχυρό ρόλο σε κρίσιμες φάσεις της ιστορίας της πατρίδας μας.
Ο Παύλος Γύπαρης απεικονίζεται, σχεδόν πάντα, ένοπλος και με στρατιωτική περιβολή, ενώ τα χαρακτηριστικά του προσώπου του ταιριάζουν με τις γνωστές δωρικές μορφές του νησιού μας.
Μελετώντας την πορεία του παρατηρούμε ότι ”έτρεχε” όπου έκρινε οτι κινδυνεύει το μέλλον του Ελληνισμού και τα εθνικά συμφέροντα. Ίσως να ήταν γεννημένος γι’ αυτόν το σκοπό: πιστεύει ότι με αυτήν τη δράση επιτελεί το καθήκον του απέντατι στον τόπο . Σπανίζουν οι στρατιωτικές και επαναστατικές προσωπικότητες που συμμετέχουν σε τόσες πολλές συγκρούσεις και σε τόσα πολλά σημεία.
Ο ΓΥΠΑΡΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΔΙΕΝΕΞΕΙΣ
Σε συνθήκες ιδεολογικών διλημμάτων και επιλογών, όλοι αναγκάζονται να διαλέξουν πολιτικό στρατόπεδο. Ο Γύπαρης επέλεξε να σταθεί στον Ελ.Βενιζέλο και την παραταξή του, επιλογή την οποία διατήρησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Και αυτό δεν το συναντάμε συχνά. Η γνωριμία και η σχέση των δύο ανδρών, βεβαια, εξελίχθηκε σε βαθειά φιλία και τυφλή εμπιστοσύνη.
Ο Καπετάνιος ακολούθησε πιστά το Βενιζέλο, γιατί πίστεψε ότι αυτός ο πολιτικός άνδρας χρειάζεται την ηθική και έμπρακτη στήριξη του, ώστε να επιτευχθούν οι πολυπόθητοι εθνικοί στόχοι και οι αναγκαίες κοινωνικές ριζοσπαστικές αλλαγές.
Αυτή η στήριξη μεταφράστηκε στα χρόνια του Διχασμού με την ίδρυση των Δημοκρατικών Ταγμάτων ή αλλιώς ”Γυπαραίων”, απαρτιζομένων, κυρίως, απο συμπατριώτες του συμπολεμιστές.
Σε αυτές τις δυνάμεις πολλές ιστορικές αναφορές χρεώνουν πράξεις καταστροφών και εγκλημάτων με αποκορύφωμα την εκτέλεση του Ιωνα Δραγούμη το 1920
Η εκτέλεση αυτή προπαγανδίζεται, κυρίως, απο τη συντηρητική παράταξη έως και σήμερα. Γι’ αυτόν τον πολιτικό χώρο ο Ιων Δραγούμης λαμβάνει τη μορφή μάρτυρα, εξαιτίας της εκτέλεσης του, που χρεώνεται στους ”Γυπαραίους”
Ο Δραγούμης φαίνεται οτι έπεσε θύμα του Διχασμού. Τα καυστικά άρθρα του και γενικότερα ο λόγος του, που επηρέαζε βαθύτατα του Αντιβενιζελικούς σε συνθήκες έξαρσης των πολιτικών παθών, συντέλεσαν στην στοχοποιήση του. Η εκτέλεση αποτέλεσε τα αντίποινα για την απόπειρα κατά της ζωής του Βενιζέλου στο Σταθμό της Λυόν, που μόλις είχε υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών, η οποία ενσάρκωνε τις προαιώνιες ελπίδες των Ελλήνων.
Είναι αναγκαίο να επισημανθεί ότι η συγκρότηση των Δημοκρατικών Ταγμάτων υπήρξε το αντιστάθμισμα στους επιστράτους του Ι. Μεταξά, που ουκ ολίγες φορές τα προηγούμενα χρόνια είχαν ξυλοκοπήσει , εξευτελίσει , δολοφονήσει και λεηλατήσει ζωές και περιουσίες φιλελευθέρων.
Ξεπερνώντας πολλές ιστορικές του δράσεις με αξιομνημόνευτες τη σύσταση της Ελληνοκρητικής Λεγεώνας που πολέμησε τη μιλιταριστική Γερμανία στην Γαλλία το 1915 και τη συμμετοχή του στη Μάχη της Κρήτης και την οργάνωση της άμυνας του νησιού κατά των Γερμανών Ναζί, θα εστιάσουμε στη δράση του στον εμφύλιο πόλεμο. Μεταπολεμικά ο Γύπαρης επιστρέφει στη Κρήτη απ΄το εξωτερικό, όπου είχε ακολουθήσει την Ελληνική κυβερνήση και τον Σοφοκλή Βενιζέλο.
Στα χρόνια μετά την κατοχή ο Αση-Γωνιώτης πολέμαρχος,διαπιστώνοντας οτι ο κεντρώος χώρος αφομοιώνεται απ΄την αριστερά, ως προ το θέμα ελέγχου της αντίστασης και του αντάρτικου, ήδη απο τα χρόνια της κατοχής, αποφάσισε να παίξει το ρόλο του διασώστη της πολιτικής του παράταξης . Για ακόμη μια φορά σχηματίζει ομάδες ανδρών με σκοπό να πάρει τον έλεγχο των Κρητικών βουνών με καίρια χτυπήματα κατά των αριστερών ανταρτών.
Παρόλες τις σποραδικές συγκρούσεις -με πιό γνωστή τη μάχη της Σαμαριάς(1948)- εμφύλιος στην Κρήτη με την μορφή και τη σύγκρουση που συνέβη στην υπόλοιπη Ελλάδα δεν έγινε. Αυτό οφείλεται, αφ’ενός μεν στο γεγονός οτι η Κρήτη είναι νησί και την καθιστά δύσκολη, ως προς τον στρατιωτικό ανεφοδιασμό και αφ’ ετέρου, ο φόβος της βεντέτας και το κοινό βενιζελικό παρελθόν των αντιμαχομένων συντέλεσαν στην υπογραφή των συμφωνιών του Θερίσου και της Τρομάρισσας (1943-1944), οι οποίες απέτρεψαν στο μέγιστο βαθμό τις συγκρούσεις στο νησί.
Το 1946 ο καπετάνιος θα εκλεγεί βουλευτής Χανίων με το κόμμα των Βενιζελικών Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου.
Θα καταφέρει να συγγράψει βιβλία με ιστορικό και λογοτεχνικό περιεχόμενο, αν και είχε ελλειπή εκπαιδευτική μόρφωση. Την τελευταία του πνοή θα την αφήσει το 1966 στην Αθήνα.
Καταλήγοντας, διαπιστώνουμε οτι ο Γύπαρης υπηρέτησε πίστα τον κεντρώο χώρο. Όταν αυτός ο χώρος συγκρούστηκε με την δεξιά συγκρούστηκε και αυτός. Οταν συγκρούστηκε με την αριστερά ομοίως και αυτός.
Πράγματι, διαπράχτηκαν ακκρότητες απ’ τις ομάδες του . Αλλά αλήθεια πώς αντιδρούν οι άνθρωποι σε περιπτώσεις πολιτικής διχόνοιας; Μήπως κρίνουν απαραίτητο οτι πρέπει να οργανωθούν για να επιτύχουν τους σκοπούς τους ή να καταφέρουν την επιβίωση τους; Μήπως σε περιόδους οξείας πολιτικής αντιπαράθεσης και ανωμαλίας, που οδηγούν σε ένοπλες συγκρούσεις, θα συμβούν και εγκλήματα; Πόσες φορές στην νεότερη ιστορία απ΄τα χρόνια της Γαλλικής επανάστασης έως και τον ψυχρό πόλεμο υπήρξαν τέτοιες ομάδες κρούσης που τις βάφτιζαν επαναστατικές ή τρομοκρατικές, πολιτοφυλακής ή συμμορίες; Πόσες απ’ αυτές τις ομάδες στόχευαν στο ”κοινό καλό”;;Αυτό θα είναι το αιώνιο ζήτημα της οπτικής στην Ιστορία, η οποία είναι δέσμια της ιδεολογικής προτίμησης του κάθενος.
Ο ΓΥΠΑΡΗΣ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Ο Γύπαρης υπήρξε ο φόβος και ο τρόμος αλλοεθνών και ομοεθνών αντιπάλων . Είχε την ικανότητα να συγκεντρώνει ανθρώπους και να τους οργανώνει σε ομάδα, πράγμα το οποίο δεν είναι εύκολο. Θέλει ρητορική δεινότητα υπομονή και επιμονή.
Ο διμέτωπος αγώνας του τον στοχοποίησε τόσο απ’ τη δεξιά, όσο και απ’ την αριστερά. Συχνά χαρακτηρίζεται ως ”αρχηγός των τραμπούκων του Βενιζελισμού” και ”παλληκαράς”.
Ο Γύπαρης πίστεψε ότι η παράταξη στην οποία εντάχθηκε από τη γέννηση της θα δικαιωθεί σ’ όλες τις πολιτικές επίλογές της. Αραγε ποιά θα ήταν η τύχη της χώρας αν οι αντιβενιζελικοί είχαν επικρατήσει στον εθνικό διχασμό; Ποιά θα ήταν η θέση της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό προσκήνιο αν η Ζαχαριαδική αριστερά είχε κερδίσει τον εμφύλιο;
Παρ’ όλες τις κατηγορίες που έχουν εκτοξευθεί εναντίον του -προ και μετά θάνατον- τα παρακάτω λόγια του οριοθετούν τη δική του ιδεολογία: “Οταν όλοι οι Ελληνες πιστέψουμε ότι η Πατρίς για τον Ελληνα, είτε Μακεδόνας είναι, είτε Θρακιώτης, είτε Ηπειρώτης, είτε Κρητικός, είτε προσφυγας Μικρασιάτης, είτε Κύπριος, είτε Σαμιώτης , είτε Χιώτης, είτε Επτανήσιος, είτε Παλαιολλαδίτης, οπουδήποτε και αν κατοικούν,είναι αδελφοί, γιατί είναι παιδιά μιάς και της αυτής Μεγάλης Μάννας, τότε και μόνον τότε, θα μας υπολογίζουν και οι φίλοι και οι εχθροί της Πατρίδος μας.”
Οι συγχωριανοί του επέλεξαν να χαράξουν στην προτομή του- που φιλοτεχνήθηκε με χρήματα τους στο Δημοτικό κήπο Χανίων – το όνομα , τη γέννηση, το θάνατο του και τα λόγια του Ελ. Βενιζέλου: ” Αν ζούσε ο Γύπαρης σε μιά χώρα της Ευρώπης στους παλιούς καιρούς , θα μπορούσε με την επιβολή του και με το κουράγιο του να ιδρύσει μια δυναστεία”. Τίποτα άλλο, καμιά άλλη πληροφορία.
Μήπως θέλησαν έτσι να δείξουν σε πόση εκτίμηση είχε τον Βενιζέλο ο καπετάνιος; Μήπως αυτά τα λόγια αρκούσαν για τον Γύπαρη ;
