Την τελευταία ημέρα της παραμονής μας στην Καλαμάτα οι διοργανωτές του συνεδρίου σαν μια τελευταία χειρονομία φιλοξενίας, μας πρόσφεραν τρείς περιπάτους σε κοντινούς στην πόλη, προορισμούς.
Eπέλεξα χωρίς δεύτερη σκέψη την εκδρομή στην Αρχαία Μεσσήνη, βαθιά επηρεασμένη από μια παλιότερη διαδικτυακή διάλεξη όπου είχα ακούσει τον αρχαιολόγο καθηγητή κ.Πέτρο Θέμελη να μιλά για τις εργασίες του σε μια Ελληνιστική πόλη στην Μεσσηνία, που την ανέσκαπτε και την αναστήλωνε εκ θεμελίων.
Τα αρχαιολογικά μου ενδιαφέροντα, μα πιο πολύ το πάθος του καθηγητή και τα λεγόμενά του, μού ενέπνευσαν την επιθυμία να γνωρίσω αυτήν την αρχαία-άγνωστη μου μέχρι τότε- πόλη. Οπότε ξεκίνησα με μεγάλη ανυπομονησία για τούτη την μικρή εκδρομή.
Το λεωφορείο μετά από κάμποσης ώρας διαδρομή όπου χαρήκαμε την Μεσσηνιακή ύπαιθρο, ολοπράσινη και ζωντανή, έφτασε στο χωριό Μαυρομάτι που βρίσκεται δίπλα, κολλητά με τον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Μεσσήνης..
Ήδη από τα παράθυρα του αυτοκινήτου, είχαμε δει χαμηλά στον κάμπο τις αναστηλωμένες κολώνες που σηματοδοτούσαν τον τόπο και η ανυπομονησία μας μεγάλωνε Το λεωφορείο πάρκαρε κι εμείς επιτέλους συναντηθήκαμε με τον ανασκαφέα, τον καθηγητή Θέμελη, που είχε την καλοσύνη να μας ξεναγήσει ο ίδιος . Μας οδήγησε στις κερκίδες ενός αναστηλωμένου μεγάλου αρχαίου θεάτρου, για να καθήσωμε και άρχισε.
Η Αρχαία Μεσσήνη είπε, είναι μια σχετικά νέα πόλη. Η Σπάρτη και οι ιμπεριαλιστικές της τάσεις δεν επέτρεπαν στους γείτονες Μεσσηνίους να ορθοποδήσουν. Είχαν προηγηθεί χρόνια πολέμων μεταξύ τους, χρόνια επιβολής κυριαρχίας και δουλείας εκ μέρους των ισχυρότερων Σπαρτιατών, και χρόνια αποδημίας και μετοικεσίας σε άλλα μέρη της Μεσογείου των Μεσσηνίων-μέχρι την βόρεια Αφρική είχαν φτάσει αναζητώντας έναν τόπο όπου θα μπορούσαν να ζήσουν ελεύθεροι. Το 371 π.Χ. ο Θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας καταφέρνει να νικήσει στα Λεύκτρα τους Λακεδαιμόνιους. Επόμενή του κίνηση να ελευθερώσει τους είλωτες και να τους δώσει μια καινούργια πρωτεύουσα.
Έτσι το 369 π.Χ. ιδρύει την Μεσσήνη. Και στέλνει κήρυκες να αναγγείλουν το νέο σε όλο τον γνωστό τότε κόσμο και να ζητήσει από τους Μεσσήνιους της διασποράς να γυρίσουν στην πατρογονική εστία. Πολλοί από αυτούς υπακούοντας στο κάλεσμα της μητέρας πατρίδας επιστρέφουν, παρόλο που οι πρόγονοί τους μπορεί να είχαν φύγει από τον τόπο τους πολλές δεκάδες ή εκατοντάδες χρόνια πριν. Η πόλη κατοικείται, ευημερεί και ακμάζει. Απλώνεται άνετη, σε περίπου 460 στρέμματα στολισμένη με πλήθος δημοσίων κτιρίων, μνημείων κατοικιών και ταφικών συνόλων. Οικογένειες με μεγάλη οικονομική επιφάνεια πολίτες με Ελληνική και Ρωμαϊκή ταυτότητα, ξοδεύουν μεγάλα χρηματικά ποσά για να κάνουν την πόλη τους μεγάλη, όμορφη κι ενδιαφέρουσα. Να την κάνουν έναν τόπο που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τα μεγάλα κέντρα πολιτισμού της εποχής. Η αρχαία Μεσσήνη ακμάζει και επιβιώνει μέχρι τον σεισμό του 365 μ.Χ. Από τον 5ο αιώνα η πόλη γνωρίζει μια δεύτερη χριστιανική ζωή, μέχρι τον 15ο αιώνα περίπου, οπότε και χάνεται.
Μετά ο καθηγητής μας διηγείται την δική του οδύσσεια. Όταν έφτασε εδώ το 1986 την πόλη την ήξεραν. Την περιοχή την είχαν ανασκάψει και προηγουμένως αλλά στην ουσία μόνο το οίκημα του Ασκληπιείου είχε βρεθεί. Ο τόπος ήταν ένα απέραντο χωράφι με ρέοντα επιφανειακά ύδατα από τον παρακείμενο χείμαρρο με λάσπες, με χώματα, με βάτα και σε μεριές μεριές σωρούς με μεγάλες πέτρες.
Ο αγώνας ξεκίνησε αμέσως.. Πρώτο μέλημα να κατοχυρωθεί η γη. Αγόρασε, μας λέει, ο ίδιος πάνω από 400 στρέμματα χωράφια. Το επόμενο. Να υπογειοποιηθούν τα νερά και να στεγνώσει ο τόπος. Μετά να μελετηθούν οι γραπτές πηγές-κυρίως ο Παυσανίας και οι ξένοι περιηγητές-αλλά και τα υπάρχοντα ευρήματα. Η κάθε πέτρα από τους λιθοσωρούς περίμενε να βρει την σωστή της θέση πάνω στα αρχαία μνημεία.
Εκ παραλλήλου και ο μεγάλος αγώνας για την εξεύρεση χρηματικών πόρων. Οι χορηγοί τελικά βρίσκονται και βοηθούν. Μέρα με την ημέρα, μήνα με τον μήνα τα λασπωμένα χωράφια και οι πέτρινοι σωροί μεταμορφώνονται: σε θέατρα, στάδια, ναούς, αγορές. Τονίζει για άλλη μια φορά πως οι αναστηλώσεις έχουν γίνει με τα αυθεντικά αρχαία στοιχεία . Ελάχιστες είναι οι προσθήκες με νεώτερα υλικά και τις εντοπίζομε αμέσως από το διαφορετικό χρώμα που έχουν.
Σήμερα μπορούμε να θαυμάσωμε το μεγάλο θέατρο χωρητικότητας 10,000 θεατών- σ αυτό καθόμαστε τόσην ώρα. Θέατρο που εμφανίστηκε κάτω από επιχώσεις όγκων χώματος, πανέμορφο και πρωτοποριακό με κινητή πάνω σε ράγες σκηνή μήκους 42 μέτρων. Την περιοχή της αγοράς όπου γινόταν οι αγοραπωλησίες των ζώων και η θυσία τους. Ένα δεύτερο πιο μικρό θέατρο το εκκλησιαστήριο –επειδή εκεί συνεδρίαζε η εκκλησία του δήμου- ή Ωδείο. Αυτό είναι ενταγμένο στο χώρο του παρακείμενου μεγαλειώδους τεράστιου Ασκληπιείου και το χρησιμοποιούσαν για τις ανάγκες του. Όλη η πόλη σπαρμένη με μνημεία: στήλες, αγάλματα, κρήνες, πλατείες . Στην άκρη, το μεγαλοπρεπές στάδιο-ένα από τα καλύτερα διατηρημένα δημόσια κτίρια σε όλη την Ελλάδα- με τις δεκάδες επιγραφές όπου καταγράφονταν οι αθλούμενοι και οι εκπαιδευτές τους.
Μας κάνει εντύπωση ένα οικοδόμημα στο πλάϊ του σταδίου σε σχήμα κωνικό. Ο καθηγητής μας λέει πως είναι ταφικό οίκημα. Ξαφνιάστηκε κι ίδιος με το σχήμα που έπαιρνε το μνημείο όσο αναστηλωνόταν και ρώτησε εμφατικά τον γιαπωνέζο καθηγητή αρχιτεκτονικής που το έστηνε.
-Καλέ μου Ίτο μήπως παρασύρεσαι από τα οικοδομήματα της πατρίδας σου και το κάνεις να μοιάζει με παγόδα;
-Πέτρο, οι πέτρες μιλούν από μόνες τους, απάντησε εκείνος και εξακολούθησε την δουλειά του.
Ο κ. Θέμελης συνεχίζει με τις περιγραφές των αγαλμάτων που στόλιζαν όλους τους χώρους.. Μιλάει για την πρόθεσή του σε επόμενο χρόνο να αναστηλώσει και ιδιωτικές κατοικίες ώστε η θέαση της πόλης να είναι ολοκληρωμένη.
Με συναρπάζει το πάθος και η ορμητικότητα του καθηγητή που προσπαθεί να μας μεταφέρει το όραμά του. Με εντυπωσιάζει και η αποτελεσματικότητά του. Σήμερα μετά από 36 χρόνια βλέπομε τί έχει καταφέρει. Μπροστά στα μάτια μας η αρχαία χαμένη πόλη, στέκεται περίλαμπρη και πανέμορφη. Έχει γεμίσει πάλι με ανθρώπους. Ξένοι την επισκέπτονται από όλον τον κόσμο για να την γνωρίσουν και να την καμαρώσουν. Ντόπιοι σπεύδουν να παρακολουθήσουν συναυλίες και πολιτιστικά δρώμενα που οργανώνονται στα θέατρά της. Ο καθηγητής Θέμελης και οι συνεργάτες του της έχουν δώσει μια νέα ζωή. Όπως λέει ο ίδιος: «’Τα αρχαία δεν είναι μόνο για μας. Είναι και για τις επόμενες γενιές. Να τα κατανοήσωμε και να αντιληφθούμε πόσο κοντά μας, πόσο μέσα στην ζωή μας είναι. Να εννοήσωμε το παρελθόν ως παρόν και να δούμε και την συνέχεια μας μέσα στον χρόνο».
