«Τιμάμε την Ελληνίδα γυναίκα, συμπολίτη, μητέρα, συνάδελφο και εκφράζομε την αμέριστη ευγνωμοσύνη του Ιατρικού Σώματος σε όλους αυτούς τους ρόλους που συμπληρώνουν την εικόνα του φύλου της…» τονίζει ο Πανελλήνιος Ιατρικός Σύλλογος στον φετινό του χαιρετισμό για την ημέρα της γυναίκας, στις 8 του Μάρτη.
Ναι, σκέφτομαι. Σήμερα τα πράγματα είναι πιο εύκολα για τις γυναίκες-τουλάχιστον του δυτικού κόσμου. Αν αποφασίσουν ότι θέλουν να σπουδάσουν ιατρική ή οτιδήποτε άλλο, μπορούν να το κάνουν. Μέχρι πολύ πρόσφατα όμως, αυτό δεν ήταν καθόλου εύκολο και δεδομένο.
Είναι γνωστή σε πολλούς η περίπτωση της Αγνοδίκης στην αρχαία Ελλάδα. Μιας κοπέλας από την Αθήνα του 3ου π.Χ. αιώνα που ήθελε πολύ να θεραπεύει. Μόνο που οι νόμοι ώριζαν ότι οι ιατρικές σπουδές ήταν απαγορευμένες με την ποινή του θανάτου για τους δούλους και τις γυναίκες. Η ηρωΐδα μας δεν δίστασε. Ντύθηκε άνδρας και πήγε στην Αλεξάνδρεια όπου βρισκόταν ένας από τους διασημότερους γιατρούς της αρχαίας Ελλάδας. Ο Ηρόφιλος. Μαθήτευσε κοντά του-πάντα σαν άνδρας. Και σαν τέλειωσε τις σπουδές της γύρισε στην Αθήνας κι άρχισε να εξασκεί το επάγγελμα που είχε διδαχθεί. Σύντομα απέκτησε μεγάλη πελατεία, ειδικά ανάμεσα στις γυναίκες. Οι έγκυες εκείνη την εποχή είχαν πολύ μεγάλα ποσοστά θνησιμότητας επειδή ντρεπόντουσαν να τις εξετάσει άνδρας γιατρός. Η Αγνοδίκη με το που τις αναλάμβανε τους φανέρωνε την πραγματική της ταυτότητα. Σύντομα άρχισαν να την προτιμούν όλες οι γυναίκες και απέκτησε μεγάλη πελατεία. Οι άνδρες συνάδελφοί της, προφανώς για λόγους επαγγελματικής αντιζηλίας, την κατηγόρησαν ότι διαφθείρει τα ήθη των πελατισσών της και ότι συνάπτει ερωτικές σχέσεις μαζί τους. Στην δικάσιμο προκειμένου η Αγνοδίκη να αποφύγει την καταδίκη, αναγκαστικά φανερώνει το φύλλο της. Τότε όμως οι κατήγοροί ζητούν την τιμωρία της με θάνατο αφού αυτή είναι η ποινή σε όσες παραβίαζαν τον Νόμο που απαγόρευε στις γυναίκες να ασκούν την ιατρική. Έτσι ακολουθεί δεύτερη δίκη, μιας και στην πρώτη είχε αθωωθεί. Με πλούσιες γυναίκες και εταίρες στο πλευρό της, καθώς και κάποιους εμπνευσμένους άνδρες που την υπερασπίστηκαν με σθένος, κατάφερε να αθωωθεί για δεύτερη φορά και κάτι σπουδαιότερο. Ν αλλάξει τον νόμο. Οι γυναίκες μπορούσαν πλέον να εξασκούν ελεύθερα, το ιατρικό επάγγελμα. Φτάνει να εξέταζαν μόνο γυναίκες .
Με τις πράξεις της αυτές η Αγνοδίκη έγινε η πρώτη καταγεγραμμένη στην παγκόσμια ιστορία γυναίκα, που άσκησε επισήμως το επάγγελμα της μαιευτήρος γυναικολόγου. (Τα ιστορικά στοιχεία για την γυναίκα αυτή που τόλμησε να πάει κόντρα στον καιρό της, αναφέρονται από τον Γάϊο Ιούλιο Υγίνο, Ρωμαίο συγγραφέα που υπήρξε διευθυντής της Παλατινής Βιβλιοθήκης στην Αλεξάνδρεια).
Από εκείνη την μακρυνή εποχή φτάνομε στον 19ο μετά τον Χριστό, αιώνα. Η θέση της γυναίκας, δεδομένη. Στο σπίτι να φροντίζει τον σύζυγο και τα παιδιά. Τις πιο πολλές φορές παντελώς αναλφάβητη. Η μόρφωση και οι γνώσεις είναι προνόμιο των πλουσίων και της αριστοκρατίας. Δημιουργείται έτσι ένα οξύμωρον. Η γυναίκα από την μια, θεωρείται ικανή για να αναθρέψει και να διαπαιδαγωγήσει παιδιά, την μελλοντική ελπίδα της ανθρωπότητας. Και να κρατά σε συνοχή ένα σπιτικό και μια οικογένεια. Από την άλλη όμως, την νομίζουν ανίκανη για άλλα πιο εύκολα έργα όπως το να μάθει γράμματα και να σπουδάσει. Σοκάρουν οι απόψεις δημοσιογράφου που αντιτάχθηκε λυσσαλέα στην έκδοση το 1887, της πρώτης εφημερίδας για τις γυναίκες. Της «εφημερίδας των Κυριών» από την Ρεθεμιώτισσα Καλλιρόη Παρέν Σιγανού. Θα πρέπει να αιστάνθηκε μεγάλη απειλή για να δημοσιεύει τα παρακάτω λόγια:
-θα την συντρίψω (την εκδότρια ) γιατί μαστροπεύει τας γυναίκας. Έχω και μάννα και αδελφήν άγαμον.
Και ένας άλλος με πλήρη απαξίωση:
-Αι γυναίκαι είναι πετεινόμυαλαι και ελαφραί. Δεν αξίζει τον κόπο να ασχοληθώμεν.
Ένας τρίτος συμπληρώνει αυτή την κουβέντα που επιβιώνει μερικές φορές και μέχρι τις μέρες μας, ότι δηλ. οι γυναίκες είναι άξιες μόνο για δύο δουλειές. Αυτές της οικοκυράς και της εταίρας.
Σ αυτήν την δύσκολη εποχή, πενήντα χρόνια μετά την ίδρυση του νεώτερου Ελληνικού κράτους, η Μαρία Καλαποθάκη γεννημένη το 1859 στην Αθήνα, αλλά μεγαλωμένη στις ΗΠΑ σπουδάζει ιατρική στο Παρίσι και έρχεται στην Ελλάδα για να εργασθεί. Είναι η πρώτη γυναίκα γιατρός στην σύγχρονη ιστορία της χώρας μας. Η δράση της θαυμαστή. Εν μέσω πολέμων (του 1897, των βαλκανικών, των παγκοσμίων) οργανώνει νοσοκομεία, ιδρύει κλινικές, εκπαιδεύει νοσοκόμες, παρέχει ιατρικές υπηρεσίες, διδάσκει και ασχολείται με την δημόσια υγιεινή, εκδίδει βιβλία, βοηθάει αμισθί εμπολέμους και πρόσφυγες, Ωστόσο περνά άπειρες δυσκολίες μέχρι να αναγνωριστεί η δράση και η προσφορά της. Σήμερα στην μνήμη της απονέμεται, από τον Ελληνικό Ιατρικό Σύλλογο της Νέας Υόρκης, το βραβείο «Δρ. Μαρία Καλαποθάκη» σε ελληνικής καταγωγής γιατρούς που έχουν διακριθεί στον τομέα της ιατρικής επιστήμης.
Την ίδια εποχή το 1887 η Ελένη Παντελίδου δεν γίνεται δεκτή στην Ιατρική Σχολή Αθηνών. Αυτοκτονεί αφήνοντας ένα σημείωμα: «Ο θάνατός μου κραυγή εις εκείνους οίτινες θεωρούν την γυναίκαν, μεσαιωνικήν δούλη».
Και λίγο αργότερα το 1893 οι Αλεξάνδρα και Αγγελική Παναγιωτάτου κάνουν αίτηση για να σπουδάσουν στην Ιατρική σχολή των Αθηνών. Οι αρχές του Πανεπιστημίου δεν μπορούν να τους αρνηθούν την εγγραφή , αλλά οι συμφοιτητές τους δείχνουν με κάθε τρόπο την γνώμη τους. Οι αδελφές Παναγιωτάτου γίνονται δεκτές στην αίθουσα με μπαστουνοκρουσίες και ποδοκροτήματα. Οι κοπέλες φοιτήτριες για να αποφεύγονται οι φασαρίες είχαν καθιερώσει την είσοδό τους στο μάθημα συγχρόνως με την είσοδο του καθηγητού και κάθονταν στην πρώτη σειρά κοντά στην έδρα.
«Σε έναν απόλυτα ανδροκρατούμενο χώρο συχνές ήταν οι εκδηλώσεις απαξίωσης και επιθετικότητας από τους συμφοιτητές τους που όχι μόνο τις πτόησαν, αλλά τις πείσμωσαν κιόλας για να αριστεύσουν», αναφέρεται σε ένα κείμενο που τις αφορά.
Όταν μετά από χρόνια η Αγγελική Παναγιωτάτου (η Αλεξάνδρα έχει πεθάνει νωρίς), θα επιστρέψει από την Γερμανία μικροβιολόγος με διπλώματα, μεταπτυχιακά και περγαμηνές αριστείας, θα ζητήσει να ενταχθεί στο διδακτικό προσωπικό της σχολής της. Το πανεπιστημιακό κατεστημένο θα την πολεμήσει και θα τής δώσει θέση υφηγήτριας και όχι καθηγήτριας Η εκλογή έγινε «μετά αναβολάς και υπεκφυγάς, αι οποίαι είχον διοργανωθή επιτηδείως παρά μερίδος μικράς, ευτυχώς, κυρίων ιατρών κατά της εισαγωγής των γυναικών υφηγητριών.»
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος περιγράφει το πρώτο της μάθημα: : «Όταν ανήλθεν επί της έδρας δια να διδάξει, εσείσθη το καταπέτασμα του ναού του Ασκληπιού. Οι φοιτητές μαγκουροφόροι και μουστακαλήδες ωρύοντο από τα θρανία ” στην κουζίνα, στην κουζίνα ” της εφώναζον.
Σήμερα, αυτά μοιάζουν παραμύθια και παλιές ιστορίες. Ωστόσο ακόμα και στα μικράτα μου δηλ. την εποχή που εγώ τέλειωνα το εξατάξιο τότε γυμνάσιο στην δεκαετία του 1970, για τους περισσότερους γονείς το ζητούμενο ήταν μια καλή αποκατάσταση , δια του γάμου και όχι δια των σπουδών, για τα κορίτσια τους.
Όλα τούτα που μπορεί να φαίνονται γραφικά και γελοία, ωστόσο είναι σοβαρά και τραγικά, αναβιώνουν μέσα μου κάθε Μάρτη που γιορτάζεται, η γυναίκα. Κάτι έχομε κατακτήσει- όχι τίποτα δεν χαρίστηκε, όλα είναι αποτέλεσμα αγώνων -αλλά τούτη η γιορτή με κάνει κάθε χρόνο να αναρωτιέμαι.
Γιορτάζομε εμείς οι γυναίκες και μας γιορτάζουν στις 8 του Μάρτη. Για μια ημέρα. Τι γίνεται όμως με τις υπόλοιπες 364 ημέρες του χρόνου;
