Σκεφτόμουν πως μετά από παλιότερες αναφορές μου στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης μας, είχα εξαντλήσει το θέμα. Ώσπου την περασμένη βδομάδα ο τύπος, έντυπος και ηλεκτρονικός γέμισε από ανακοινώσεις για τους εορτασμούς του πρώτου έτους λειτουργίας του, στο νέο κτίριο στην Χαλέπα. Το θέμα ήλθε πάλι στην επικαιρότητα. Πιο πολύ όμως από οτιδήποτε άλλο οι επισκέψεις μου αυτό το τριήμερο και η παρακολούθηση κάποιων δράσεων σε αυτό, πυροδότησαν αισθήματα και σκέψεις, που θέλω να τα μοιραστώ μαζί σας.
Πήγα για πρώτη φορά στο νέο μουσείο όταν ήταν ακόμα κενό, για μια κινηματογραφική προβολή. Τότε να σας πω την αλήθεια, δεν μου γέμισε το μάτι. Ένα κτίριο αχανές, άδειο, χωρίς εκθέματα, χωρίς κοινό. Χωρίς ψυχή, εν τέλει.
Λίγο καιρό μετά, όταν εγκαινιάστηκε, ξαναπήγα. Καμιά σχέση με την προηγούμενη εντύπωσή μου. Πήγα και δεύτερη και τρίτη φορά μέσα στον χρόνο που πέρασε. Κι ενώ είχα περπατήσει το κτίριο σε όλη του την έκταση, την συλλογή του δεν είχα καταφέρει να την γνωρίσω ολόκληρη. Κάθε φορά έβλεπα τα εκθέματά του αποσπασματικά. Ώσπου προχθές τα κατάφερα. Παρακολούθησα μια ολοκληρωμένη ξενάγηση. Παρακολούθησα και άλλες δράσεις-όχι όλες- τόσες όμως που να με κάνουν να αισθάνομαι υπερήφανη που στην πόλη μας γίνονται τέτοια πράγματα πολιτισμού, αξιόλογα και ουσιαστικά.
Την ιστορία του μουσείου οι παλιοί Χανιώτες λίγο πολύ την ξέρωμε. Ότι γύρω στα 1934 στεγαζόταν σε δυό αίθουσες της παλιάς νομαρχίας ώσπου μια φωτιά επέβαλε την μετακόμισή του στα υπόγεια του Α΄ γυμνασίου Χανίων. Ότι η αρχαιολογική συλλογή, μετά την επίταξη του σχολείου από τους Γερμανούς το 1941, μεταφέρθηκε στο λιμάνι, στο τέμενος του Κιουτσούκ Χασάν, στο Γυαλί Τζαμισί. Και ότι από εκεί το 1962 μετακινήθηκε στο μοναστήρι των Φραγκισκανών του 16ου αιώνα, απέναντι σχεδόν από την Τριμάρτυρη, όπου παρέμεινε για εξήντα χρόνια μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα στο καινούργιο, μοντέρνο και μεγάλο κτίριο μάς υποδέχονται εκθέματα που μάς ξαφνιάζουν και μάς εντυπωσιάζουν. Που μας μαθαίνουν πράγματα αναπάντεχα. Θα σας μεταφέρω μερικά από αυτά που άκουσα και έμαθα αυτές τις μέρες.
Ένα από τα πρώτα πράγματα που βλέπωμε μπαίνοντας στην μόνιμη συλλογή είναι τα ίχνη δίποδης βάδισης που βρέθηκαν στην Κίσαμο. Ίχνη παμπάλαια, εκατοντάδων χιλιάδων χρόνων πίσω . Με συγκλονίζει αυτή η εικόνα. Για σκεφτείτε αυτό το όν που με κάποιο τρόπο ορθώθηκε στα πίσω πόδια και άρχισε να χρησιμοποιεί τα μπροστινά άκρα για άλλους λόγους και όχι για την βάδιση. Και αυτό το ον έζησε εδώ κοντά μας. στον τόπο μας. Και δεν θα ζούσε μόνο του. Θα είχε και συντρόφους. Πώς να έμοιαζε άραγε ο κόσμος, ο κόσμος του, εκείνον τον καιρό;
Στην αίθουσα της Προϊστορικής εποχής-της εποχής δηλ. που δεν χρησιμοποιείται ακόμα η γραφή – βλέπωμε εργαλεία, κοσμήματα, είδη καθημερινής χρήσης. Αντικείμενα που φανερώνουν οίκηση στην περιοχή μας από πολύ παλιά. Χιλιάδες χρόνια πριν στην Γαύδο, στο Λουτρό. Μοναδικά αντικείμενα που παράγονται σε ντόπια εργαστήρια και διακινούνται στα όρια του τότε γνωστού κόσμου, μιας και βρίσκομε όμοια τους από την Σαρδηνία ως την Συρία και την Κύπρο. Άλλα που είναι φτιαγμένα από υλικά που τα έχουν φέρει από μέρη εκτός της Κρήτης, όπως αυτά που είναι κατασκευασμένα από τον οψιανό της Μήλου. Ξάφνου ένας καινούργιος κόσμος ανοίγεται μπροστά μας. Ένας κόσμος που δεν έχει τις ευκολίες τις δικές μας αλλά ζει, παράγει, εμπορεύεται- ακόμα και σε μακρυνά μέρη- και κάνει καλλιτεχνήματα, περίπου σαν και μας. Καθρέφτες μπουκαλάκια αρωμάτων, κοσμήματα, σκεύη μαγειρικής, βαρίδια υφαντικής, μαχαίρια και αιχμές όπλων. Όλα απλωμένα μπροστά στα μάτια μας τόσο όμοια μα και τόσο διαφορετικά από τα σημερινά. Τελικά αυτοί οι πρόγονοι είναι πολύ κοντά μας. Όλοι είμαστε μπλεγμένοι αξεδιάλυτα σ αυτόν τον αέναο κύκλο της ζωής, της καλυτέρευσής της και του θανάτου. Γιατί και πάρα πολλά ευρήματα έχουν βρεθεί σε νεκροταφεία και σε τάφους. Χάζεψα την τελευταία κατοικία ενός άνδρα που μέσα της βρέθηκαν ως κτερίσματα ένα μαχαίρι και ένας καθρέφτης. Τι ήταν άραγε αυτό που έκανε τους οικείους του να ανακατέψουν στο χωρίς γυρισμό ταξίδι, δυο τόσο, επιφανειακά ανόμοια, αντικείμενα;
Στην επόμενη αίθουσα την ιστορική, δηλ. σε πιο κοντινά σε μας χρόνια εντυπωσιάζουν τα τεράστια ψηφιδωτά από επαύλεις εντός του αστικού ιστού της Κυδωνίας. Οικίες, λέγεται, μέχρι 700 τετραγωνικά μέτρα. Φανταστείτε τι πλούτο και τι μεγάλη ευημερία φανερώνουν αυτό για τους κατοίκους της πόλης.
Στην τελευταία αίθουσα να και ένας κορμός αγάλματος που θεωρείται έργο μεγάλου Κυδωνιάτη καλλιτέχνη. Μόνο που δεν έχωμε την κεφαλή και τα πόδια του αγάλματος αυτού, που τυχαία βρέθηκε στις δαγκάνες ενός εκσκαφέα στον Σταυρό. Πιο πέρα ένα θαυμαστό άγαλμα του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού, που το είχαμε ολόκληρο, τότε που η αρχαιολογική συλλογή βρισκόταν στα δικαστήρια. Μετά την πυρκαγιά του 1934 και τις διάφορες περιπέτειες που του έλαχαν, σήμερα ό,τι έχει διασωθεί από αυτό βρίσκεται εδώ, στο μουσείο μας.
Μα και η νομισματική μας συλλογή είναι σπουδαία, αφού έχωμε καταφέρει να έχωμε τα περισσότερα νομίσματα από αυτά που έχουν παραχθεί στα κρητικά νομισματοκοπεία.
Αλλά και το αντίγραφο του αδύτου από την δεξαμενή των καθαρμών στον λόφο Καστέλι της πόλης μας με σπαράγματα από τον γνήσιο αρχαίο τοίχο, σε συγκλονίζει. Λίγο πιο πέρα το σφράγισμα του ηγεμόνα. Ένα αποτύπωμα με αναπαράσταση πόλης που φέρεται να είναι η Κυδωνία. Ένα πραγματάκι τόσο δα μικρό, αλλά τόσο σπουδαίο. Εδώ και μια αναπαράσταση από την οικία που την έχουν ονομάσει του φιλάργυρου-γιατί ο ιδιοκτήτης όταν άρχισε ο μεγάλος σεισμός αντί να κοιτάξει να σωθεί έσπευσε να πάρει τα χρήματά του από το υπόγειο με αποτέλεσμα να τον πλακώσουν οι τοίχοι του σπιτιού του που έπεφταν.
Κι αυτά που ανέφερα είναι λίγα μόνο από τα πάνω από 3,000 εκθέματα του μουσείου μας. Μπορεί να μην είναι καν τα σπουδαιότερα. Είναι όμως αυτά που συγκίνησαν εμένα. Πάντως είναι φανερό ότι πίσω από το κάθε έκθεμα κρύβονται ιστορίες πολλές. Πρώτα είναι βέβαια η ιστορία του πράγματος. Τι είναι, που φτιάχτηκε και πώς, από ποιόν και σε τι χρησίμευε. Αυτή είναι η παλιά του, η πρώτη του ανάγνωση. Μα υπάρχει και μια άλλη. Πώς βρέθηκε και πού, από ποιόν. Από ανασκαφή, από αρχαιοκαπηλία, ή από τύχη; Τι περιπέτειες είχε από την στιγμή της εύρεσής του μέχρι την έκθεσή του μπροστά στα μάτια μας;
Τις επόμενες ημέρες είδα βίντεο και φωτογραφίες από τις εκδηλώσεις του τριημέρου στις οποίες δεν μπόρεσα να παρευρεθώ. Όλες με μεγάλη συμμετοχή του κόσμου. Τόσο αυτών που πήραν μέρος ως καλλιτέχνες στα δρώμενα, όσο και αυτών που συμμετείχαν ως κοινό στις διάφορες δράσεις. Για μένα το μεγαλύτερο κέρδος είναι που είδα μικρά παιδιά και νέους ανθρώπους. Και δεν τους είδα γκρινιάρηδες, να θέλουν να φύγουν. Τους είδα με χαμογελαστά πρόσωπα και αστραφτερά μάτια. Να ρωτούν, να δείχνουν, να παρατηρούν, να σχολιάζουν.
Ναι, σκέφτομαι: όλες οι γενιές μαζί. Οι παλιοί πρόγονοι, εμείς οι τωρινοί και οι μελλοντικοί. Όλοι μαζί στο ίδιο παιχνίδι της ζωής. Να μοχθούμε για πρόοδο. Για καλυτέρευση. Αλλά και για ιδέες και ιδανικά. Το παρελθόν δίνει την βάση για να πάρουν οι νεώτεροι φόρα. Ας ευχηθούμε να γίνουν οι νέοι μας καλύτεροι και σπουδαιότεροι άνθρωποι από τους παλιότερους. Ας ευχηθούμε να μας ξεπεράσουν.
