Στα μαθητικά μου χρόνια ήταν ένας από τους πιο όμορφους δρόμους των Χανίων. Μας θυμάμαι να κατηφορίζουμε – εγώ και η παρέα μου – προς το κέντρο και να μας παίρνει το κεφάλι η μυρωδιά από τους ανθισμένους κήπους της περιοχής. Γεμάτες οι αυλές με γιασεμιά και τριαντάφυλλα. Κι εμείς, άγουρα κοριτσόπουλα ξεμυαλισμένα από την άνοιξη και τη νιότη να μπαίνουμε σιγανά και ήσυχα στις αλιτάνες και κρυφά από τους αγανακτισμένους ιδιοκτήτες, να τρυγούμε τα όμορφα άνθη.
Στην πορεία, έφυγα από τη γενέθλια πόλη κι έκανα πολλά χρόνια να επιστρέψω. Όμως η μνήμη μου γύριζε συχνά στον λουλουδιασμένο δρόμο, στην είσοδο της πόλης μας από ανατολικά. Στην οδό Νεάρχου. Στην πορεία έμαθα και ποιος ήταν ο Νέαρχος. Κάθε φορά που γινόταν λόγος γι’ αυτόν -και τα τελευταία χρόνια με τα αρχαιολογικά ευρήματα στον λόφο Καστά γίνηκε πολύς λόγος για τούτον τον άνθρωπο- εγώ συμπλήρωνα με καμάρι. Ήταν Κρητικός και φίλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Ο Νέαρχος λοιπόν, λένε πως γεννήθηκε στη Λατώ, την αρχαία πόλη, που δεσπόζει πάνω από τον κόλπο του Μεραμπέλλου, στο Λασίθι. Σε μικρή ηλικία μετακόμισε στη Μακεδονία όπου ο πατέρας του Ανδρότιμος ήταν προσωπικός γιατρός του Φιλίππου του Β΄. Γρήγορα εντάχθηκε στην επιλεγμένη παρέα όπου ο διάδοχος Αλέξανδρος και οι φίλοι του έπαιρναν μαθήματα γνώσης και ζωής από τον Αριστοτέλη. Στα νεανικά του χρόνια εξορίστηκε, γιατί σε μια διαφωνία του βασιλιά με τον γιο του, ο Νέαρχος δεν πήρε το μέρος του. Μετά τη δολοφονία του Φιλίππου όμως, επανήλθε και αργότερα όταν ο Αλέξανδρος εξεστράτευσε εναντίον των Περσών, τον ακολούθησε. Έδειξε όλο το διάστημα της εκστρατείας μεγάλες αρετές και ο Αλέξανδρος τον αντάμειψε, κάνοντάς τον σατράπη στη Λυκία.
Παρότι ο Μακεδόνας βασιλιάς πολεμούσε με τα στρατεύματά του στη στεριά, διέθετε και στόλο περίπου 160 σκαφών, κυρίως μεταγωγικών. Ο μέγας στρατηλάτης μετά τη νίκη του επί του βασιλιά Πώρου στην Ινδία το 326 π.Χ. σχεδίαζε να εγκαταστήσει οδό θαλασσινής επικοινωνίας μεταξύ Ινδίας και Μεσοποταμίας. Ο Νέαρχος προσφέρθηκε αυτοβούλως να αναλάβει την εξερευνητική αποστολή. Έτσι απέπλευσε από τον Υδάσπη ποταμό-παραπόταμο του Ινδού-με στόχο, ακολουθώντας αντίθετη πορεία να φτάσει μέχρι τις εκβολές του Ευφράτη, στον Περσικό κόλπο. Ταξίδι στην κυριολεξία σε άγνωστα νερά αφού όλα, τα θαλάσσια ρεύματα, οι τοπικοί άνεμοι, οι κλιματολογικές συνθήκες, καθώς και οι περιοχές που θα διέσχιζαν και οι κάτοικοι που θα συναντούσαν, όλα ήταν διαφορετικά από ό,τι ήξεραν μέχρι τότε.
Πραγματικά εξ αρχής ο Νέαρχος και οι Μακεδόνες του συνάντησαν πάμπολλες δυσκολίες. Οι μουσώνες που φυσούν εκείνη την εποχή, καθηλώνουν τον στόλο για πολλές μέρες. Τα δύσκολα περάσματα στα ποτάμια τους αναγκάζουν να επιδοθούν στην κατασκευή τεχνικών έργων. Όταν τελικά βγαίνουν στη θάλασσα ελλιμενίζονται στο πέλαγος, αφού λιμάνια δεν υπάρχουν. Οι λαοί των περιοχών που περνούν είναι οι περισσότεροι, εχθρικοί. Οι ναύτες παρότι ανεκπαίδευτοι στρατιωτικά, αναγκάζονται πολλές φορές να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Το σπουδαιότερο. Δεν υπάρχει φρέσκια τροφή και γλυκό νερό. Πολλές φορές στέλνουν αποστολές χιλιόμετρα μέσα στην ενδοχώρα, μήπως καταφέρουν να βρουν το τόσο απαραίτητο, πολύτιμο υγρό.
Συγχρόνως συναντούν πολλά περίεργα πράγματα. Ανθρώπους που ενώ τρέφονται αποκλειστικά με ψάρια, δεν ξέρουν να ψαρεύουν -μαζεύουν μόνο ό,τι αφήνει πίσω της η άμπωτις. Κινητά νησιά πιο μεγάλα από τα πλοία τους – έτσι μοιάζουν οι φάλαινες που βρέθηκαν στον δρόμο τους και που είναι ένα θέαμα πρωτόγνωρο γι’ αυτούς. Πεθυμούσαν πολύ να φάνε κρέας. Όταν μετά από πολύ καιρό βλέπουν πρόβατα και τα σφάζουν, το κρέας τους μυρίζει ψαρίλα-αφού όλη τους η τροφή στηρίζεται στη θάλασσα και τα προϊόντα της.
Παρόλο που μια τέτοια αποστολή θα ήταν πολύ δύσκολη ακόμα και στις μέρες μας, ο Νέαρχος καταφέρνει μετά από πέντε μήνες ταξίδι να διασχίσει 31,000 στάδια-1,933 μίλια- και να αγκυροβολήσει στην είσοδο του Περσικού κόλπου στην πόλη Αρμόζεια. Αυτό το μέρος, που σήμερα το λέμε Ορμούζ. Εκεί βρίσκονται με τον Αλέξανδρο που μετά από τόσον καιρό χωρίς νέα του στόλου και των ανθρώπων του, τους θεωρεί χαμένους για πάντα. Λέγεται πως οι πρώτοι που συναντούν τον Νέαρχο και τους περί αυτόν, παλιοί τους σύντροφοι, δεν τους αναγνωρίζουν. Η μεγάλη παραμονή στην θάλασσα και οι κακουχίες έχουν κάνει το κορμί και το πρόσωπό τους αγνώριστα.
Ξαναμπαίνουν όμως και πάλι στα πλοία και αναπλέοντας τον ποταμό Πασίγρητα φτάνουν ως τα Σούσα. Η αποστολή έχει εκτελεστεί με επιτυχία. Εκεί ο Αλέξανδρος στεφανώνει τον Νέαρχο με χρυσό στεφάνι και του ετοιμάζει νέα αποστολή. Όμως ο θάνατος καραδοκεί. Ο μέγας στρατηλάτης πεθαίνει και τα σχέδιά του ματαιώνονται.
Μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου δεν μαθαίνουμε κάτι καινούργιο για τον γενναίο θαλασσοπόρο. Ξέρουμε μόνο ότι έγραψε το έργο «Νεάρχου παράπλους», όπου εξιστορεί με πολλές λεπτομέρειες τα όσα έζησε αυτούς τους πέντε μήνες. Το έργο του δεν σώζεται. Μόνο στον Αρριανό και τον γεωγράφο Στράβωνα βρίσκομαι αποσπάσματά του και μαθαίνομε από αυτούς γι’ αυτό το θαυμαστό ταξίδι. Γιατί η κάθοδος του Ινδού ποταμού από τον στόλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου με επικεφαλής τον Νέαρχο και το μεγάλο ταξίδι μέχρι τον Περσικό Κόλπο αποτελούν αποδεδειγμένα μια απ’ τις μεγαλύτερες εποποιίες του αρχαιοελληνικού ναυτικού.
Μόνο που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουμε ούτε τον συντοπίτη μας ναύαρχο ούτε το παράξενο και δύσκολο ταξίδι του. Ευτυχώς που υπάρχουν οι ονοματοδοσίες και οι πινακίδες των δρόμων για να συντηρείται, έστω και ελάχιστα, μια κάποια μνήμη.
