Τον είχα ακουστά τον Θεόφιλο, από τα μικράτα μου. Παιδί ακόμα θυμάμαι στο ραδιοφωνικό θέατρο της Δευτέρας ν’ ανιστορούν τη ζωή του. Δεν έχουν μείνει πολλά πράγματα στη μνήμη μου από την αφήγηση αυτή. Μόνο πως ήταν λαϊκός ζωγράφος, πως ζούσε φτωχικά, καταφρονεμένος από τον κόσμο και την κοινωνία ανταλλάσσοντας τις ζωγραφιές του με ένα πιάτο φαΐ κι ένα ποτήρι κρασί. Και πως έζησε κάμποσα χρόνια της ζωής του στο Πήλιο.
Τον ανακάλυψα μεγαλύτερη σε ένα ταξίδι μου πριν μερικά καλοκαίρια στη γενέτειρά του Λέσβο. Όταν φτάσαμε στη Μυτιλήνη μάθαμε ότι ένα από τ’ αξιοθέατα της περιοχής ήταν το σπίτι του Θεόφιλου που είχε γίνει μουσείο από το άλλο παιδί του νησιού αυτού. Τον Στρατή Ελευθεριάδη-Τεριάντ. Εκεί έκανα την πρώτη ουσιαστική γνωριμία μου με τη ζωγραφική του. Εντυπωσιάστηκα. Και μαγεύτηκα.
Όσο το σκέφτομαι δεν ξέρω τι ήταν αυτό που με εντυπωσίασε πιο πολύ στους πίνακές του. Η φαινομενικά απλοϊκή ζωγραφική; Τα θέματα από την ελληνική ιστορία και παράδοση, η πανδαισία των χρωμάτων, οι ανορθόγραφες επιγραφές πάνω τους; Δεν χόρταινα να τους κοιτάζω. Από τις ημέρες εκείνες έγινα μεγάλη λάτρης του Θεόφιλου
Αυτά σκεφτόμουν καθισμένη στην πινακοθήκη Χανίων απέναντι από κάποια έργα του περιμένοντας ν’ αρχίσει μια προγραμματισμένη συναυλία που πλαισίωνε την έκθεση “Tériade éditeur Εικονο-γράφοντας”.
Αργότερα γυρίζοντας σπίτι μαγεμένη από τους ήχους της εκδήλωσης και τις θύμησες των χρωμάτων έψαξα στο διαδίκτυο για τον ζωγράφο……
Γεννημένος στη Βαρειά της Λέσβου γύρω στα 1870, πρώτο παιδί από τα οκτώ του τσαγκάρη Γαβριήλ Κεφάλα ή Κεφαλά και της Πηνελόπης Χατζη Μιχαήλ κόρης αγιογράφου. Παιδί με αδύναμη κράση καχεκτικό, με ένα μεγάλο κουσούρι. Ζερβοκουτάλα τον φωνάζανε χλευαστικά γιατί ήταν αριστερόχειρας. Αχμάκη και μισακάτη γιατί ήταν αδύναμος με ασθενική κράση. Οι μεγάλοι προσπαθούν να τον κάνουν βιαίως δεξιόχειρα. Οι μικροί τον κοροϊδεύουν καθώς μια παιδική αρρώστια τον έκανε να τραυλίζει. Όλοι τον λοιδορούν και τον περιγελούν.
Κλείνεται στον εαυτό του. Μόνη παρηγοριά η αγκαλιά του ζωγράφου παππού. Θαυματοποιό τον θεωρούσε ο κατατρεγμένος εγγονός που τον έβλεπε «να παίρνει ξύλα και να τα κάνει αγίους». Ο μάγος αυτός κάθιζε στα γόνατά του το κυνηγημένο αγγόνι και του λεγε ιστορίες. Για τους ήρωες του ’21, τον Μέγα Αλέξανδρο, τους αγίους. Και τον μάθαινε. Τον μάθαινε για σχέδια και χρώματα.
Σ’ όλη του την παιδική ηλικία κρύβεται στο υπόγειο του πατρικού σπιτιού και ζωγραφίζει. Ζωγραφίζει και τραγουδά κλέφτικα τραγούδια.
Παρατά το σχολειό στην τρίτη δημοτικού. Οι δικοί του προσπαθούν να τον κάνουν τσαγκάρη. Αποτυγχάνουν. Η μάνα του τον παρακαλεί να δουλέψει δίπλα στον θείο του σε γιαπιά. Μα η καριέρα του σαν χτίστης τελειώνει άδοξα, όταν ο θείος βλέπει πάνω στον φρεσκοβαμμένο τοίχο ανιστορημένη μια γοργόνα.
Δέκα έξι χρονών φεύγει για την Σμύρνη. Δουλεύει στο Ελληνικό προξενείο σαν καβάσης, θυρωρός δηλ. Φαντάζομαι σαν παιδί για όλες τις δουλειές. Συγχρόνως ζωγραφίζει σε σπίτια. Η θεματολογία του συγκεκριμένη. Η Ελληνική ιστορία έτσι όπως την άκουγε από τον παππού του έτσι όπως την έμαθε από τα τραγούδια και τις παραδόσεις του τόπου.
Το 1897 γυρίζει στην Αθήνα. Κατατάσσεται εθελοντής για να συμμετάσχει στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο. Μα η σύρραξη τελειώνει πριν προλάβει να πάρει μέρος σε μάχη.
Αποφασίζει να μείνει στον Βόλο. Ζει στην περιοχή του Πηλίου μέσα σε μεγάλη φτώχεια ανταλλάσσοντας τις ζωγραφιές του με τα τελείως απαραίτητα για να ζήσει: μια μπουκιά φαγητό, μια γουλιά κρασί. Ζωγραφίζει επιγραφές, εικόνες, μπαούλα, κάμαρες σπιτιών, τοίχους μπακάλικων, καφενείων. Πάντα με τα ίδια θέματα: την καθημερινή ζωή, την εκκλησία, την Ελληνική ιστορία και παράδοση. Λουλούδια, πουλιά, δέντρα, ψωμιά, μαζί με τους ήρωες του 21, τον Κολοκοτρώνη, τον Αθανάσιο Διάκο μα και τον Μεγαλέξανδρο, τη γοργόνα, τον Ρωτόκριτο και την Αρετούσα.
Από την νεότητά του ακόμα εγκαταλείπει τα φράγκικα ρούχα και κυκλοφορεί με φουστανέλα και τσαρούχια. Τα μακριά μαλλιά του τα δένει κότσο με ένα κορδόνι. Στο σελάχι της φορεσιάς αντί για όπλα ζώνεται πινέλα και χρώματα, που τα κατασκευάζει ο ίδιος. Τα πινέλα από τρίχες αλόγου και τα χρώματα από λουλούδια, χόρτα, κρεμμύδια, φλούδες ρογδιού, που τα κοπανάει και τ’ ανακατεύει με μπογιές μπογιατζήδων, γάλα συκιάς και αυγά.
Στις εθνικές γιορτές και στις απόκριες οργανώνει λαϊκές θεατρικές παραστάσεις. Ντύνεται Αθανάσιος Διάκος και Μεγαλέξανδρος με μαθητές του σχολείου ως μακεδονική φάλαγγα. Όλος ο εξοπλισμός και τα κοστούμια είναι δικής του έμπνευσης και κατασκευής
Μέσα στο πλήθος που εξακολουθεί να τον χλευάζει και να τον περιγελά κάποιοι ψυχανεμίζονται τον πονεμένο άνθρωπο που τον κανοναρχά η τέχνη του, σαν τον κτηματία Γιάννη Κοντό που τον βάζει να ιστορήσει το σπίτι του στην Ανακασιά-μουσείο σήμερα του καταξιωμένου πια Θεόφιλου
Μετά 30 χρόνια παραμονής στο Πήλιο το 1927 γυρίζει στην γενέτειρα Λέσβο, λαβωμένος. Λένε πως κάποιος καλοθελητής τον έριξε από τη σκάλα που ήταν ανεβασμένος και ζωγράφιζε, για να τον κάνει χάζι.
Κι εδώ τα ίδια. Οι συντοπίτες του δεν του συγχωρούν ότι επέστρεψε το ίδιο ενδεής όσο όταν έφυγε. Εκείνος απτόητος, τελείως αποδεσμευμένος από τα υλικά αγαθά εξακολουθεί να κάνει αυτό που θέλει. Ζωγραφίζει. Δεν χρειάζεται τίποτε άλλο.
Την εποχή αυτή γνωρίζεται με τον συντοπίτη του Στρατή Ελευθεριάδη Τεριάντ που μεσουρανεί στο Παρίσι σαν πολύ σπουδαίος τεχνοκριτικός. Ο Τεριάντ αναγνωρίζει στον Θεόφιλο την πρωτοτυπία και αξία του έργου του και τον κάνει γνωστό στο εξωτερικό. Μόνο που για τον φτωχούλη αυτόν του Θεού είναι μάλλον αργά. Ανήμερα του Ευαγγελισμού του 1934 τον βρίσκουν στο σπίτι του πεθαμένο. Εικάζουν από τροφική δηλητηρίαση.
Η αδελφή του Φώτω διηγείται: «Τον φώναξε ένας πλούσιος να του ζουγραφίση μερικά “κάντρα”, σαν είδε πως η τέχνη του είχε αξία και του ‘δωσε μπαγιάτικο φαγί από ψάρια και κρέας. O καϋμένος τα πήρε, γιατί στη χάση και στη φέξη έτρωγε τέτοια φαγητά, και σαν πήγε στο δωμάτιό του…. τα έφαγε με όρεξη κι άφησε τα μισά να τα γιοματίση και ταχιά. Αλλά δεν πρόλαβε. Ήταν χαλασμένα, ούτε του σκυλιού τους δεν τα δίνανε, τον πειράξανε και τη νύχτα της παραμονής του Bαγγελισμού πέθανε από δηλητηρίαση».
Γράψανε στο δημοτολόγιο πως ο τρελός φουστανελάς πέθανε ανήμερα της γιορτής των άλλων φουστανελάδων που τρελοί κι αυτοί τα βάλανε με το Σουλτανάτο. Εκεί που τον παραχώσαν, στο τμήμα των απόρων του νεκροταφείου, χρόνια μετά, στην εποχή μας, θα βάζανε και τους πρόσφυγες που πνιγήκαν στο πέρασμα για το νησί.
Τον Ιούνη του 1961 οι γοργόνες, οι θεοί και οι ήρωες του Θεόφιλου διαβαίνουν τις πύλες του Λούβρου για μία μεγάλη αναδρομική έκθεση. Οι τεχνοκριτικοί του κόσμου υποκλίνονται μπροστά στα έργα του «παλαβού μπογιατζή».
Ο μεγάλος αρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ γράφει «…Είναι ζωγράφος γεννημένος από το ελληνικό τοπίο. Μέσω του Θεόφιλου, ιδού το τοπίο και οι άνθρωποι της Ελλάδας: κοκκινόχωμα, πευκότοπος και ελαιώνας, θάλασσα και βουνά των θεών…».
Τον Αύγουστο του 1965 εγκαινιάζεται με πρωτοβουλία ιδιωτών (όχι, όχι του κράτους) το Μουσείο Θεόφιλου στη γενέτειρα του ζωγράφου, τη Βαρειά της Λέσβου.
Τα διαβάζω όλα αυτά και σκέφτομαι πόσο εύκολα γινόμαστε σκληροί με τους πιο αδύναμους. Πόσο μας κάνει καχύποπτους η διαφορετικότητα. Πόσο μας τρομάζει το να ξεφεύγει κάποιος από τον μέσο όρο. Το ταπεινό ύφος της ζωής του Θεόφιλου προκαλούσε τους ανθρώπους που έψαχναν την ευκαιρία να τον κοροϊδέψουν.
Σκέφτομαι αυτό το κατατρεγμένο παιδί. Τον δακτυλοδειχτούμενο ενήλικο. Κυνηγημένος από όλους μικρούς και μεγάλους. Εκείνος όμως μέσα του κουβαλούσε τη βεβαιότητα της τέχνης του. Και των πεποιθήσεών του. Δεν αλλάζει τη φουστανέλα ό,τι και να του λένε. Δεν σταματά να ζωγραφίζει όσο κι αν το κοροϊδεύουν. Μοιάζει να πορεύεται στον χρόνο αδιάφορος για τον κόσμο. Τίποτα δεν τον αγγίζει. Αυτός ξέρει. Το μάθαμε κι εμείς εκ των υστέρων. Επειδή το είπανε οι ξένοι. Επειδή τον αναγνώρισαν οι Ευρωπαίοι. Ο παλαβός μπογιατζής ήτανε μεγάλος καλλιτέχνης. Δεν του άξιζαν οι κοροϊδίες και ο εμπαιγμός. Τα έργα του ήτανε σπουδαία. Δεν ήτανε παρακατιανά.
Κι ο αχμάκης και μισακάτης υψώνεται πάνω από τις λοιδορίες του κόσμου, στον ουρανό τον καλλιτεχνικό και οι υπόλοιποι μένουμε με τις μικροκακίες και την αντιζηλία μας να τον ξανοίγουμε από τα χαμηλά.
Υ.Γ. 1 Έχουν περάσει κάμποσες βδομάδες από την έκθεση ζωγραφικής που είχε οργανωθεί στην Πινακοθήκη Χανίων και που έγινε η αφορμή για τη γραφή αυτού του κειμένου. Ωστόσο θεώρησα πως η χρονική απόσταση δεν έπρεπε να με αποτρέψει από το να μοιραστώ μαζί σας τη ζωή αυτού του θαυμαστού, αλλοπαρμένου, αλλιώτικου, ταγμένου στην τέχνη του, ανθρώπου.
Υ.Γ. 2 Όλα τα στοιχεία που αναφέρω παραπάνω, δεν τα ήξερα. Τα αλίευσα περιπλέοντας στους ωκεανούς του διαδικτύου. Τα μάζεψα και τα κορφολόγησα με σκοπό να κάνω το κείμενο όσο το δυνατόν πιο κοντά στην αλήθεια και όσο το δυνατόν πιο ενδιαφέρον.
Μπεμπλιδάκη Αγγελική
Χάρη σε εσάς, τους υποστηρικτές μας και φίλους μας, όλοι εμείς οι Γιατροί του Κόσμου Ελλάδας, προσπαθήσαμε καθημερινά να δώσουμε τον καλύτερο εαυτό μας και να βρισκόμαστε δίπλα σε όποιον είναι σε ανάγκη. Χάρη σε εσάς, έγιναν όλα αυτά!
Σας ευχαριστούμε!
Καλή χρονιά με υγεία, αλληλεγγύη, χωρίς διακρίσεις.
Γιατροί του Κόσμου Ελλάδας
…όπου υπάρχουν άνθρωποι…
Σας χρειαζόμαστε κοντά μας πάντα!
Με ελάχιστη δωρεά 5 ευρώ στηρίζεις
τις δράσεις μας .. Κάνε μια Δωρεά
Βοηθήστε μας να είμαστε στο πλάι όσων μας έχουν ανάγκη. Μαζί κάνουμε την ελπίδα πράξη. Ακόμα και η πιο μικρή δωρεά, είναι πολύτιμη ώστε να συνεχίσουμε την προσφορά ανθρωπιστικής βοήθειας και ιατρικής φροντίδας σε όσους την έχουν ανάγκη στην Ελλάδα, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο.
ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΧΑΝΙΩΝ
Αρ.Λογ/σμού:124932001
IBAN: GR43 0690 0090 0000 0012 4932 001 / SWIFT: STXAGRA1
Μετά την κατάθεσή σας, παρακαλούμε καλέστε μας στο 2821023110 ώστε να σας αποσταλεί η απόδειξη δωρεάς.
Tα στατιστικά ιατρείου για την εβδομάδα απο 27/12 έως και 29/12 είναι τα εξης:
ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ
Ελλάδα: 15
Βουλγαρία: 7
Αλβανία: 4
Ρωσία: 1
Αίγυπτος: 1
Μαρόκο: 3
Ιταλία: 1
Πακιστάν: 1
Νιγηρία: 1
Σύνολο: 34
