Σκιαγραφία του Ελευθέριου Βενιζέλου (1920)

1 από 3

Από τον Henry Bordeaux*

[Μια ηλεκτρονική επίσκεψη στη “Γαλλική Εθνική Βιβλιοθήκη” (BnF) και στο λήμμα “Venizelos”, εκπλήσσει: πλήθος δημοσιευμάτων, συνεντεύξεων, φωτογραφιών και σχολίων διατρέχουν όλο τον τότε γνωστό γαλλικό Τύπο. Πολλά κείμενα είναι εγκωμιαστικά, μερικά ουδέτερα, άλλα επικριτικά, ανάλογα με τις γνώσεις και τις θέσεις των συντακτών. Το παρακάτω (αποσπασματικό) άρθρο, γραμμένο στις αρχές του 1920 από έναν εξέχοντα Γάλλο Ακαδημαϊκό, συγγραφέα και λογοτέχνη, “σόκαιρο” του Βενιζέλου, τον Henry Bordeaux, αποτελεί μια “μικρογραφία” του Έλληνα πολιτικού, το 1920. (Η διασκευή του άρθρου στα ελληνικά, ‘οπως και τα σχόλια, είναι δική μας)]
“Αποκλήθηκε “ο Καβούρ των Βαλκανίων” (1). Ανάμεσα στους πολιτικούς και διπλωμάτες που συμμετείχαν στις συνθήκες για ειρήνη υπήρξε αδιαμφισβήτητα ο πιο αποφασιστικός και διορατικός όλων. Από το διασκορπισμένο ελληνικό έθνος κατάφερε να δημιουργήσει μια μεγάλη χώρα -την Ελλάδα, όπως είχε πράξει παρόμοια ο Cavour για την Ιταλία. Μετά την υπογραφή της Συνθήκης με τη Βουλγαρία -μια συνθήκη στην οποία έδειξε μετριοπάθεια που του υπαγόρευαν τα μελλοντικά σχέδιά του για μια μεγάλη Βαλκανική Ένωση –επέστρεψε στην Ελλάδα που άφησε πριν ένα χρόνο. Όμως, ξαναγύρισε εσπευσμένα (σ.σ. στο Παρίσι), γιατί επρόκειτο να παρθούν αποφάσεις για το μέλλον της Τουρκίας/Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Ανατολής.
“Όταν επισκέφθηκα την Αθήνα στα τέλη του 1913, η εκστρατεία εναντίον των Βουλγάρων μόλις είχε τελειώσει νικηφόρα. Τα ελληνικά στρατεύματα επέστρεφαν από τη Μακεδονία και παρήλαυναν υπό βροχή ανθέων. Η πόλη ήταν πολύχρωμη και χαρούμενη. Μετά από δεκατέσσερις μήνες πολέμου, η ζωή ξαναΰφαινε τα νήματά της, το δε πνεύμα ξανάπαιρνε τη θέση του (…)
“Ξαναείδα -τον Βενιζέλο- στο Παρίσι πάντα ήρεμο κι ευγενικό, λίγο σοβαρότερο αλλά άνετο, να εμφορείται από τις ίδιες ιδέες. Είχα την ευκαιρία να τον ακούσω να μιλάει δημόσια. Ήταν μια μαρτιάτικη Κυριακή στον Κύκλο του Διασυμμαχικού Τύπου, στην τεράστια αίθουσα του ξενοδοχείου Dufayel, στα Ηλύσια Πεδία. Επρόκειτο για μια ελληνοσερβική εκδήλωση για τις σκληρές μνήμες των δυο μικρών λαών από τα εγκλήματα των Βουλγάρων. Ο Βενιζέλος πήρε το λόγο στο τέλος της εκδήλωσης τη στιγμή που το πλήθος, υπερευαισθητοποιημένο, ήταν έτοιμο να ξεσπάσει από οργή. Με μια πλατιά κίνηση του χεριού του ηρέμησε το κοινό και ιστάμενος υπεράνω προσωπικών πόνων, δίκαιων αιτημάτων και “άγιου μίσους”, περιέγραψε χοντρικά το “Ανατολικό Ζήτημα”, αποδεχόμενος ότι και η Βουλγαρία θα είχε το μερτικό της -μερίδιο περιορισμένο και επιτηρούμενο- στο βαλκανικό σύμφωνο. Οι προηγούμενοι ομιλητές είχαν απευθυνθεί στο συναίσθημα. Αυτός μίλησε, ως πολιτικός, με καθαρότητα και πειστικά επιχειρήματα ώστε, μετά από μια σύντομη έκπληξη, εισακούστηκε όπως επιβάλλει η λογική, η ορθοφροσύνη κι η τάξη.
“Ο Βενιζέλος είναι παλιός και πιστός φίλος της Γαλλίας. Το 1909, όταν τα διεθνή στρατεύματα εγκατέλειπαν την Κρήτη, οι Γάλλοι οργάνωσαν αποχαιρετιστήρια γιορτή την ημέρα της 14ης Ιουλίου στον Κήπο των Χανίων. Προ της καθορισμένης ώρας, ο Βενιζέλος, μέλος της τότε Κρητικής Πολιτείας -Υπουργός των Εξωτερικών- έφτασε νωρίτερα από τους άλλους. Απευθύνθηκε στον συνταγματάρχη Delarue, αρχηγό της διεθνούς δύναμης και στον ταγματάρχη του γαλλικού σώματος που έσπευσαν να τον υποδεχτούν: “—Όφειλα να προηγηθώ των άλλων για να αποδείξω ότι η (εθνική) γιορτή της Γαλλίας είναι γιορτή όλου του κόσμου, ιδιαίτερα δε της πατρίδας μου”.
“Κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους (σ.σ. 1920), βοηθούμενος από τον εξαίρετο επί των Εξωτερικών υποθέσεων κ. Πολίτη και τον πρέσβη της Ελλάδας στο Παρίσι κ. Άθω Ρωμανό, ο Βενιζέλος, παρά του ότι δούλεψε σκληρά για την Ελλάδα (2), δεν έπαψε ποτέ να παρακολουθεί τα τεκταινόμενα γύρω του. Διαβάζει πολύ, επειδή το διάβασμα αποτελεί συνήθειά του. Διαβάζει ποικίλα βιβλία, γαλλικά και κατά προτίμηση αγγλικά, ενω τελευταία και γερμανικά. Κάθε μέρα, άσχετα με τα συνήθη καθήκοντά του, δεν παραλείπει να αφοσιωνεται και σε κάποιο βιβλίο. Πιστεύει πως ένα άτομο, όσο υψηλότερη θέση κατέχει, τόσο περισσότερο οφείλει να μην εγκλωβίζεται στα πιστεύω του, γιατί υπάρχει κίνδυνος να ερμηνεύει τα πάντα υπό το πρίσμα μιας και μοναδικής άποψης. Αποφεύγει αυτή την παγίδα με το να διαβάζει καθημερινά κάποιο έργο ιστορικό, φιλοσοφικό ή λογοτεχνικό. Έτσι το μυαλό του βρίσκεται σε εγρήγορση. Θέλει κάθε στιγμή να έχει ξεκάθαρη εικόνα της χώρας του, τί πόρους διαθέτει, ποιες οι δυνατότητές της. Κάθε φορά που παρουσιάζει τη θέση της Ελλάδας σχετικά με τις εξελίξεις στην Ανατολή, αντιπαραθέτει οπωσδήποτε “ντοκουμέντα”: βουλγαρικά, τουρκικά, γερμανικά. Ρίχνει φως, πείθει χωρίς μίσος και έχθρα εναντίον κανενός, παρά μόνο χρησιμοποιώντας τη λογική (…)
“Ο Ελληνισμός πέρασε εδώ και 7 χρόνια μια ταραγμένη ιστορική περίοδο. Με την καθοδήγηση του Βενιζέλου, η Ελλάδα πρωτοστάτησε στη δημιουργία της βαλκανικής συμμαχίας (1912), αναδεικνύοντας ένα εθνικοπατριωτικό κίνημα που οι Έλληνες ακολούθησαν. Τα αποτελέσματα των δυο βαλκανικών πολέμων υπήρξαν άκρως νικηφόρα: η Ελλάδα σχεδόν διπλασιάστηκε. Ο Βενιζέλος είπε τότε μια πολύ σοφή κουβέντα: “Χρειαζόμαστε τώρα δυο γενιές δουλειάς και ειρήνης”. Όμως, οι βαλκανικοί πόλεμοι δεν ήταν παρά μικρή γεύση του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου που ευθύς αμέσως ακολούθησε. Δυσκολίες κάθε είδους ένέσκηψαν στη μικρή χώρα που κυβερνιόταν από ένα βασιλιά ξένο προς τους Έλληνες, όντας προσκολλημμένος στη γενέτειρά του (σ.σ. Γερμανία) αντί να υπηρετεί το λαό. Ο Βενιζέλος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την εξουσία. Μόλις όμως αντιλήφθηκε την επικείμενη καταστροφή, νιώθοντας ότι η χώρα του βαδίζει στο χαμό, δεν δίστασε, εξεγέρθηκε. Ποιος λησμονεί την αναχώρησή του από την Αθήνα, την εγκατάστασή του στη Θεσσαλονίκη όπου δημιούργησε άλλη κυβέρνηση (σ.σ. Εθνική Άμυνα) και τη συμμετοχή του στους διεθνείς ανταγωνισμούς; Ήταν περίοδος επώδυνη και σκληρή για την κυβέρνησή του, επειδή του έλειπαν οι πόροι. Αλλά πάντα υπάρχουν γενναιόδωροι Έλληνες που βοηθούν τα δημόσια πράγματα, όταν αντιληφθούν ότι αυτά τα διαχειρίζονται άνδρες ικανοί. Για παράδειγμα, το όνομα Βασίλειος Ζαχάρωφ δεν μπορεί να μη μνημονευθεί σ΄αυτή την οδυνηρή ιστορική περίοδο η οποία διαμόρφωσε το μέλλον της χώρας. Έτσι σώθηκε η Ελλάδα από μια κακοτυχία, τον γερμανικό ζυγό, αλλά κι από την ολοκληρωτική καταστροφή που θα μπορούσε να είχε συμβεί.
“Τελικά, το 1917, με την αποτελεσματική παρέμβαση του κ. Jonnart, ο βασιλιάς παραιτήθηκε. Ο Βενιζέλος επέστρεψε στην Αθήνα με μια και μοναδική σκέψη, σε πείσμα των αφάνταστων δυσκολιών: να εξοπλίσει πάλι την Ελλάδα και να την εντάξει στους κόλπους των Συμμάχων (σ.σ. Entente) οι οποίοι ήδη είχαν εκτιμήσει τη συμβολή του μικρού στρατεύματος της Θεσσαλονίκης. Και τα κατάφερε (…)
“Στα τέλη του 1918 οι προβλεπόμενες Μεραρχίες ήταν κιόλας έτοιμες, συν μιας επιπλέον! Αποδείχθηκαν οι ικανότερες των συμμαχικών στρατευμάτων που δρούσαν στο ανατολικό μέτωπο (…) Οι διεκδικήσεις των ελληνικών πληθυσμών είναι ζωτικές: θα είναι αδύνατο να ικανοποιήσει όλους τους διάσπαρτους Έλληνες, αλλά κάθε νέο βήμα αποτελεί ένα μεγάλο βήμα προς την πραγματοποίηση της επανασύστασης της Μεγάλης Ελλάδας. Πληθυσμοί για αιώνες υπόδουλοι θα αποκτήσουν επιτέλους την ελευθερία τους (…)
“Τί θα αποφασίσει το Συμβούλιο του Παρισιού σχετικά με την Τουρκία και την Κωνσταντινούπολη, κανείς δεν το γωρίζει. Ο κ. Hanotaux * σε κάποιο άρθρο του αφιερωμένο στο ζήτημα των Στενών, ανέφερε την εξής φράση του Ελ. Βενιζέλου που προέκυψε από ερώτημα δημοσιογράφου: “-Το ξεκαθάρισε ο Λόιντ Τζόρτζ που είπε πως οι Τούρκοι αποδείχθηκαν κακοί φύλακες (σ.σ. των Στενών). Η Ελλάδα, περισσότερο από κάθε άλλη χώρα ενδιαφέρεται να δει την Κωνσταντινούπολη να φυλάσσεται από ικανό και πιστό φύλακα. Η χώρα μου, όπως γνωρίζετε, είναι υπέρ μιας διεθνούς λύσης. Εξαρτάται από όλους τους ενδιαφερομένους να διασφαλίσουν τις πύλες της Ανατολής”.
“Πλην της Κωνσταντινούπολης, υπάρχουν και τα αντίστοιχα θέματα Ηπείρου, Θράκης, Μικράς Ασίας και Δωδεκανήσων, που ενδιαφέρουν πρωτίστως την Ελλάδα και το μέλλον του ελληνισμού (…)
“Την άνοιξη του 1921, όταν η Ελλάδα θα γιορτάσει τα εκατόχρονα της ανεξαρτησίας της, η χώρα οφείλει να αναλογιστεί τη μεγάλη πορεία της και να τιμήσει όπως του πρέπει εκείνον που υπήρξε ο επιδέξιος καπετάνιος που εν μέσω σφοδρών καταιγίδων κατάφερε να την οδηγήσει στο λιμάνι: τον Ελ. Βενιζέλο. Henry Bordeaux.”

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Ο Camillo Paolo Filippo Giulio Benso, γνωστότερος ως Cavour (1810-1861) ήταν Ιταλός πολιτικός, ηγετική φυσιογνωμία του αγώνα για την ιταλική ενοποίηση. Πρώτος πρωθυπουργός της ενωμένης Ιταλίας (1861)
-(2) 1920: Έχουμε προώθηση ελληνικού στρατού στην ενδοχώρα της Μ.Ασίας (κατάληψη Προύσας, Ανατολικής Θράκης ως την Τσατάλτζα). Υπογράφεται η Συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου). Δημιουργείται η Ελλάδα των 2 Ηπείρων και των 5 Θαλασσών. Παραχώρηση στην Ελλάδα της Ανατολικής και Δυτικής Θράκης. Αρμοστεία Σμύρνης. Απόπειρα δολοφονίας Βενιζέλου στο Παρίσι (gare de Lyon) από δύο απότακτους βασιλόφρονες αξιωματικούς. Θάνατος του βασιλιά Αλέξανδρου. Εκλογές και ήττα των Φιλελευθέρων. Αυτοεξορία Βενιζέλου στο Παρίσι. (10-7-20)

*-Henry Bordeaux (1870-1963):Γάλλος συγγραφέας, δοκιμιογράφος, νομομαθής και Ακαδημαϊκός.[στο “LE MONDE ILLUSTRÉ”, 10 Ιανουαρίου 1920]
-Gabriel Hanotaux (1853-1944). Γάλλος διπλωμάτης, ιστορικός, πολιτικός και Ακαδημαϊκός.