Κάποτε η ιδέα και µόνο του διαδικτύου στη χώρα που γέννησε την ∆ηµοκρατία, ήταν τόσο δελεαστική και συναρπαστική, όσο είναι σήµερα τα Μέσα Κοινωνικής ∆ικτύωσης– µε τη διαφορά ότι τα Social Media, εκτός από ενθουσιασµό µπροστά στο άγνωστο, ενίοτε δηµιουργoύν και… κινδύνους.
Στην εποχή που η ψηφιακή εξέλιξη διαµορφώνει και επαναπροσδιορίζει κάθε πτυχή της ζωής µας, ένα κεφάλαιο που ξεχωρίζει µε την εκρηκτικότητα και τη διαρκή εξέλιξή του είναι τα Social Media. Αυτά τα ψηφιακά πλατό, που αρχικά αναδείχθηκαν ως µέσα επικοινωνίας, έχουν εξελιχθεί πέρα από τα απλά εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης, µετατρέποντας τον τρόπο που ζούµε, εργαζόµαστε, και σκεφτόµαστε σε κάθε πτυχή της καθηµερινής µας ύπαρξης
Ουσιαστικά σήµερα ξοδεύουµε πολλά και έχουµε λίγα, αγοράζουµε περισσότερα αλλά απολαµβάνουµε λιγότερα, η γνώση αυξάνεται αλλά µειώνεται η κριτική ικανότητα, µιλάµε πολύ αγαπάµε σπάνια και µισούµε συχνά, έχουµε περισσότερες ανέσεις αλλά λιγότερο χρόνο, κατακτήσαµε το διάστηµα και χάσαµε το δικό µας πλανήτη, διαθέτουµε περισσότερα πτυχία αλλά λιγότερους λογικούς ανθρώπους, έχουµε πολλούς ειδήµονες αλλά περισσότερα προβλήµατα, πολλαπλασιάσαµε τα υπάρχοντά µας και µειώσαµε τις αξίες µας ,µάθαµε να εξασφαλίζουµε τα προς το ζην αλλά δεν µάθαµε στο ευζήν , στην εποχή των ψηφιακών παραθύρων, των ρηχών και ανθρώπινων σχέσεων.
Τα κοινωνικά µέσα δικτύωσης είναι υπηρεσίες και πλατφόρµες στο διαδίκτυο όπως (το Facebook, το Twitter, το Instagram, το LinkedIn, το YouTube,το Tik Tok) που επιτρέπουν στους χρήστες να δηµιουργούν, να µοιράζονται και να ανταλλάσσουν πληροφορίες, ιδέες, περιεχόµενο και απόψεις. Έχουν γίνει το σηµαντικό µέρος της καθηµερινής ζωής των ανθρώπων και έχουν µεγάλη επίδραση στην επικοινωνία, την πληροφόρηση και την κοινωνική διασύνδεση. Θα ήταν παράλειψη να µην αναφέρω πως η ζωή στον συναρπαστικό κόσµο των Social Media είναι σαν να κάνεις ποδήλατο ,όµως για να κρατήσεις την ισορροπία πρέπει να κινείσαι συνεχώς και φυσικά το νόηµα της ζωής είναι.. να δίνεις νόηµα στην ζωή .. και εντός αλλά κυρίως εκτός διαδικτύου. Ο άνθρωπος διατηρεί την ισορροπία του, την αυτοκυριαρχία του και την σιγουριά του µόνο όταν κινείται προς τα εµπρός.
Στην σύγχρονη εποχή είναι γεγονός πως οτιδήποτε µπορεί να πλαστογραφηθεί εκτός από την ανθρώπινη ευφυΐα. Άλλωστε δεν πρέπει να λησµονούµε ότι«είµαστε σαν τα βιβλία,οι περισσότεροι βλέπουν µόνο το εξώφυλλο, η µειοψηφία διαβάζει την εισαγωγή, πολλοί πιστεύουν τους κριτικούς και ελάχιστοι γνωρίζουν το περιεχόµενο τους».
O Πλάτων είπε «γνώµη δύνανται να έχουν άπαντες, γνώση δια να έχουν γνώµη όµως έχουν; Μέσα από τα social media, υπάρχει η έννοια της δηµοκρατίας αν σκεφτεί κανείς πως µέσω αυτών ο κάθε ένας από εµάς µπορεί να εκφράσει οποιαδήποτε άποψη έχει πάνω σε οποιοδήποτε θέµα, υπάρχει δηλαδή ελευθερία του λόγου, βασική αρχή της δηµοκρατίας. Αφενός οι άνθρωποι υπάρχουν για να επικοινωνούν ,αφετέρου τα Μέσα Κοινωνικής ∆ικτύωσης υπάρχουν για να χρησιµοποιούνται. Στην σύγχρονη ψηφιακή εποχή που ζούµε παρατηρούµε ότι ο κόσµος είναι σε χάος, γιατί αυτά τα δύο είναι ανάποδα και το µόνο σίγουρο είναι ότι, ότι είναι η επικοινωνία για τις σχέσεις µας είναι ασφαλώς ότι η αναπνοή για την ζωή µας.
Η σχέση µεταξύ δηµοκρατίας και κοινωνικών µέσων δικτύωσης είναι πολύ σηµαντική. Είναι σηµαντικό να επιδιώκουµε την ισορροπία µεταξύ αυτών των πτυχών προκειµένου να διασφαλίσουµε ότι τα Μέσα Κοινωνικής δικτύωσης συµβάλλουν θετικά στην υγιή λειτουργία της δηµοκρατίας. Αυτά µπορούν να διευκολύνουν τη συµµετοχή των πολιτών στη δηµοκρατική διαδικασία, καθώς παρέχουν έναν άµεσο τρόπο στους ανθρώπους να εκφράσουν τις απόψεις τους, να ενηµερωθούν για τις τρέχουσες εξελίξεις και τα υφιστάµενα γεγονότα και ακόµη να συζητήσουν θέµατα πολιτικής. Τα κοινωνικά µέσα δικτύωσης µπορούν επίσης να χρησιµοποιηθούν για την οργάνωση κινητοποιήσεων και πολιτικών εκδηλώσεων.
Είναι γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες, πολλοί θεωρήσαµε ότι η ∆ηµοκρατία αποτελεί κεκτηµένο που δεν µπορεί να αµφισβητηθεί, τουλάχιστον στον ∆υτικό κόσµο. Πιστέψαµε ότι οι όποιες διαφωνίες εκφράζονται σε ένα συγκεκριµένο πλαίσιο, της ελευθερίας και του σεβασµού της διαφορετικότητας. Όσο οι χρήστες επικοινωνούν µόνο µε ανθρώπους που έχουν ίδιες απόψεις µε τις δικές τους, εµφανίζονται λιγότερο πρόθυµοι να συζητήσουν µε τους υπόλοιπους, πιστεύουν ότι είναι πλειοψηφία ακόµα κι αν δεν είναι και δηµιουργούν την ψευδαίσθηση ενός ολόκληρου δηµόσιου χώρου, ενώ στην πραγµατικότητα αποτελούν µόνο ένα κοµµάτι του.
Κανένα από τα πρόσωπα της ιστορίας δεν σφάλλει. Απλώς βλέπουν την πραγµατικότητα από διαφορετική οπτική γωνία. Το µόνο λάθος, σχεδόν πάντα, είναι να πιστεύω ότι η θέση όπου βρίσκοµαι είναι η καλύτερη για να διακρίνω την αλήθεια. Ο κουφός πάντα νοµίζει ότι όσοι χορεύουν είναι τρελοί.»
Ο ρόλος των Μέσων Κοινωνικής ∆ικτύωσης υπήρξε καθοριστικός σε αυτή την πορεία. Η ίδια τους η φύση, που επιτρέπει τη σύνδεση µε άγνωστα σε εµάς πρόσωπα και την ανταλλαγή απόψεων µαζί τους, φαίνεται να λειτούργησε ως το έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύχθηκαν και συνεχίζουν να αναπτύσσονται τέτοια φαινόµενα. Ουσιαστικά, όσο τα social media δηµιουργούν ένα αποκεντρωµένο δίκτυο ενηµέρωσης, τόσο δυσκολότερο γίνεται για µία κεντρική αρχή να ελέγξει τη ροή της πληροφόρησης προς το κοινό. Αυτό που µάλλον πρέπει να εξεταστεί είναι το κατά πόσο και µε ποιες προϋποθέσεις µπορούν να µετατραπούν από ένα χρήσιµο εργαλείο υπεράσπισης της ∆ηµοκρατίας, σε όπλο εναντίον της. Μέρος της λύσης θα µπορούσε να είναι η θέσπιση ενός νοµοθετικού πλαισίου λειτουργίας τους, προστατεύοντας τους χρήστες από τη διάδοση ψευδών ειδήσεων (fakenews)
Τα social media διευκολύνουν στις µέρες µας τον διάλογο και την ελεύθερη έκφραση, διότι µπορούµε να σχολιάζουµε, να µοιραζόµαστε απόψεις, να προβληµατιζόµαστε σε πραγµατικό χρόνο. Η ελευθερία του λόγου ενισχύει την δηµοκρατία, διότι µας δίνει την δυνατότητα να γινόµαστε συµµέτοχοι στα δρώµενα, ανά πάσα στιγµή. Βεβαια από την άλλη τα social media είναι υπεύθυνα όπως αναφέραµε παραπάνω και για την εξάπλωση ψευδών ειδήσεων, σε ανεξέλεγκτο βαθµό. Αυτό επηρεάζει τους πολίτες γιατί τους παραπλανά και άρα αυτό απειλεί εµµέσως και την δηµοκρατία.
O άνθρωπος στο διαδίκτυο µοιάζει µε κλάσµα. ο αριθµητής δείχνει αυτό που πραγµατικά είναι και ο παρονοµαστής αυτό που νοµίζει ότι είναι.όσο µεγαλύτερος είναι ο παρονοµαστής τόσο µικρότερο είναι το κλάσµα.
Η ύπαρξή των µέσων κοινωνικής δικτύωσης κατά την γνώµη µου είναι σηµαντική, ωστόσο µε κάποιες δικλείδες ασφαλείας και µε ελέγχους από τους αρµόδιους φορείς που θα διασφαλίζουν την ορθή και ηθική τους λειτουργία. Και εµείς σαν χρήστες εννοείται ότι µπορούµε να τα χρησιµοποιούµε, σαν βήµα για να εκφραστούµε, αλλά πάντα µε κριτική σκέψη. Παράλληλα, όµως, δεν υπάρχει αµφιβολία πως ανά περιπτώσεις τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης συµβάλλουν στην πιο ολοκληρωµένη ενηµέρωση. Λειτουργούν υπέρ της ονοµαζόµενης «δηµοσιογραφίας των πολιτών», η οποία µπορεί µε τροµακτική ταχύτητα να διαµοιράσει µια είδηση, χωρίς ωστόσο να µπορεί να τσεκάρει κατά πόσο είναι αληθινή και γενικά γέµισε ο κόσµος από ανθρώπους που δεν κάνουν ούτε βήµα για να βρούνε την αλήθεια, αλλά ξέρουν πώς να συµβουλεύουν τους άλλους πως να κάνουν χιλιόµετρα σε αυτή.
Επίσης,η σχέση µεταξύ κοινωνικών µέσων δικτύωσης (social media) και δηµοκρατίας είναι σηµαντική και συχνά αντικείµενο συζητήσεων και έρευνας. Αυτή η σχέση διαµορφώνεται από πολλούς τρόπους και έχει τόσο θετικές όσο και αρνητικές πτυχές που απεικονίζονται στην συνέχεια/Οι σπουδαιότερες θετικές είναι:
Ενίσχυση της ελευθερίας του λόγου: Τα κοινωνικά µέσα δίνουν στους ανθρώπους την ευκαιρία να εκφράσουν τις απόψεις τους και να συζητήσουν θέµατα. Αυτό ενισχύει την ελευθερία του λόγου και τη δυνατότητα συµµετοχής στον δηµόσιο διάλογο.
Ενηµέρωση: Τα κοινωνικά µέσα αποτελούν µια σηµαντική πηγή ενηµέρωσης. Οι πολίτες µπορούν να παρακολουθούν γεγονότα, να διαβάζουν νέα και να ενηµερώνονται γρήγορα για τις εξελίξεις.
Ευκαιρίες για συµµετοχή: Τα κοινωνικά µέσα µπορούν να διευκολύνουν τη συµµετοχή των πολιτών σε πολιτικές διαδικασίες. Μπορούν να διοργανώνουν καµπάνιες, να συµµετέχουν σε ψηφοφορίες και να επικοινωνούν µε τους εκλεγµένους αντιπροσώπους.
Και αντικειµενικά οι πιο συχνές αρνητικές επιδράσεις είναι:
∆ιάδοση ψευδών ειδήσεων: Τα κοινωνικά µέσα δικτύωσης µπορούν να διαδίδουν εύκολα ψευδείς πληροφορίες, που µπορεί να επηρεάσουν την δηµόσια συνείδηση και τις πολιτικές αποφάσεις.
Φίλτρο φυλακής (filterbubbles): Οι πλατφόρµες κοινωνικών µέσων δικτύωσης µπορούν να δηµιουργήσουν «φίλτρα φυλακής,» όπου οι χρήστες εκθέτονται µόνο σε πληροφορίες που συµφωνούν µε τις υπάρχουσες πεποιθήσεις τους, περιορίζοντας την πολιτική ποικιλοµορφία και τη διάλεξη.
Προκλήσεις στην ιδιωτικότητα και την ασφάλεια των δεδοµένων: Η ανταλλαγή προσωπικών πληροφοριών στα κοινωνικά µέσα µπορεί να θέτει ζητήµατα σχετικά µε την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια των δεδοµένων των χρηστών.
Συνολικά,τα κοινωνικά µέσα δικτύωσης έχουν διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο στην επίδραση στη δηµοκρατία, ενισχύοντας την ελευθερία του λόγου και την συµµετοχή των πολιτών, αλλά παράλληλα αντιµετωπίζοντας προκλήσεις σχετικά µε την αξιοπιστία της πληροφορίας και την ιδιωτικότητα. «Η βασική στρατηγική για να αλλάξεις τον κόσµο είναι η αισιοδοξία. Αν δεν πιστεύεις ότι το µέλλον µπορεί στα αλήθεια να είναι καλύτερο, δεν πρόκειται ποτέ να αναλάβεις την ευθύνη να βγεις µπροστά για να το φτιάξεις. Αν θεωρείς ότι δεν υπάρχει ελπίδα, διασφαλίζεις ότι δεν θα υπάρξει πραγµατικά καµία. Χρειάζεται να πιστεύεις ότι υπάρχει στον άνθρωπο ένα ένστικτο ελευθερίας και ∆ηµοκρατίας για να συµµετέχεις στον αγώνα για έναν καλύτερο κόσµο».
Τέλος,οι δεξιότητες επικοινωνίας & αυτοδιαχείρισης σε συνδυασµό µε την σκέψη σχεδιασµού & καινοτοµίας & την συνεργατική εργασία µπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους, ιδιαίτερα τους νέους όχι µόνο να είναι αποτελεσµατικοί χρήστες της τεχνολογίας, αλλά και να γίνουν ενεργοί δηµιουργοί και κατανοητές φωνές στον ψηφιακό κόσµο που κρύβει κυνδύνους και για τον άνθρωπο και για την ∆ηµοκρατία. «Σ’ αυτό τον κόσµο, ποὺ ολοένα στενεύει, ὁ καθένας µας χρειάζεται όλους τοὺς άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουµε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται». «Γιώργος Σεφέρης»
Ελπίδα και Υποµονή..Η Σοφία του Κόσµου σε δύο λέξεις…
*O Μάριος Παπαευσταθίου είναι καθηγητής Οικονοµίας & Νέων Τεχνολογιών
