Πρόσφατες έρευνες ερμηνεύουν διαφορετικά τις συμπεριφορές των εφήβων στις αναπτυγμένες κοινωνίες. Ο εφηβικός εγκέφαλος θεωρείται ότι ούτε ελλειμματικός είναι ούτε μοιάζει με αυτόν των παιδιών ή των ενηλίκων. Είναι συναρπαστικός.
Η πλαστικότητα του εφηβικού εγκέφαλου αφενός τους επιτρέπει να κάνουν άλματα στην ανάπτυξη της σκέψης και της κοινωνικοποίησής τους, αφετέρου τους καθιστά τρωτούς σε επικίνδυνες συμπεριφορές και διανοητικές διαταραχές.
Στο σημερινό σημείωμα παρουσιάζω ευρήματα των νευρο-επιστημών που μας βοηθούν να ερμηνεύουμε, γιατί κάποιοι νέοι συμπεριφέρονται ως σώφρονες και άλλοι ως αντάρτες.
Η αντίληψη της κοινωνίας
Η σκηνή στο Πνευματικό Κέντρο την περασμένη εβδομάδα. Eξαλλος είναι ένας παππούς, ο οποίος είχε πάει στη συνάντηση για την Παιδεία. Ο λόγος ήταν ότι δεν μπόρεσε να παρουσιάσει ένα άστοχο μέτρο που αφορά τα πρωτάκια του Δημοτικού. Απελπισμένος απευθύνεται φωνακτά σε φίλο του:
“Μανώλη βλέπεις τα καμώματά τους, να σταματήσεις να δίνεις υποτροφίες στους φοιτητές του Πολυτεχνείου απ’ το υστέρημα σου, αλλιώς σου κόβω την καλημέρα”.
Κι ο Μανώλης του απαντά το ίδιο φωνακτά:
“Φίλε μου εγώ δίνω υποτροφίες στους άριστους κι όχι στους άχρηστους!”.
Οι παριστάμενοι κοκκάλωσαν, κάποιοι φοιτητές ρώτησαν ποιος είναι ο κύριος για να πάρουν την απάντηση:
“Γιατρός που φυλακίστηκε από τη Χούντα”.
Στα πηγαδάκια που ακολούθησαν, οι νεαροί με φωνασκίες βρέθηκαν απογυμνωμένοι από επιχειρήματα. Φάνηκε ότι δεν ήταν προετοιμασμένοι να λογομαχήσουν, ούτε ικανοί.
Θλίψη και προβληματισμός στην ομήγυρη, επειδή η αντίληψη της κοινωνίας -όχι μόνο της Χανιώτικης- είναι ότι κάποιοι έφηβοί μας και κάποιοι 20άρηδες συνεχίζουν να μιμούνται τις δικές μας παλιές ξεπερασμένες συμπεριφορές.
Οι έρευνες, στις νευρο-επιστήμες, μας δίνουν ορισμένες πειστικές ερμηνείες γιατί συμβαίνει αυτό.
Δυσαναλογία στην ανάπτυξη
Μία τέτοια ερμηνεία δημοσιεύεται στο περιοδικό “Scientific American” (τεύχος Ιουνίου 2015). Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι το στεφανιαίο ή μεταιχμιακό σύστημα στον εγκέφαλό μας, το οποίο διευκολύνει τα συναισθήματά μας αναπτύσσεται σε μεγάλο βαθμό στην εφηβεία. Σε αντίθεση ο προμετωπιαίος λοβός, ο οποίος ρυθμίζει τις παρορμήσεις ωριμάζει χρόνια αργότερα, όταν ο νέος είναι ήδη 20άρης.
Αυτή η δυσαναλογία στην ανάπτυξη των 2 μερών του εγκέφαλου μας ωθεί τους έφηβους να παίρνουν ρίσκα και ταυτόχρονα -αν έχουν την κατάλληλη βοήθεια- να προσαρμόζονται στο περιβάλλον τους.
Στις μέρες μας αυτή η δυσανάλογη ανάπτυξη διαρκεί περισσότερο.
Ο λόγος είναι ότι σε παγκόσμιο επίπεδο η έναρξη της εφηβείας τοποθετείται όλο και πιο νωρίς. Αυτό σημαίνει ότι τα προβλήματα που τη συνοδεύουν επιτείνονται, διαρκούν περισσότερο και σε ορισμένες περιπτώσεις οδηγούν σε ψυχικές διαταραχές.
Οι εμπειρίες οδηγούν στην ωριμότητα
Η πλέον σημαντική αλλαγή που γίνεται στον εγκέφαλο των εφήβων δεν είναι η ανάπτυξη των επί μέρους τμημάτων του, αλλά η αύξηση στην επικοινωνία ανάμεσα σε ομάδες νευρώνων. Παρατηρήθηκε ότι οι συνδέσεις ανάμεσα σε ομάδες νευρώνων ενισχύονται στις ηλικίες 12 – 30 ετών. Το αποτέλεσμα είναι ο εγκέφαλος των νέων με τις κατάλληλες συνθήκες να εξειδικεύεται στη σύνθετη σκέψη, στη λύση προβλημάτων και στην κοινωνικοποίηση.
Προϋπόθεση για την ωρίμανση του εγκέφαλου τους είναι οι έφηβοι και οι νέοι μας να βοηθούνται, ώστε να εκτίθενται σε καταστάσεις, προβλήματα και εργασίες που απαιτούν κρίση και σύνθετη σκέψη.
Η συμμετοχή σκεπτόμενων ατόμων σε δραστηριότητες στις οποίες παπαγάλοι και πίθηκοι κατ’ εξοχήν υπερέχουν, τους αδικεί, τους μειώνει και τους στερεί ευκαιριών ανάπτυξης.
Μοναδικές ευκαιρίες
Σήμερα στις αναπτυγμένες κοινωνίες προσφέρονται άπειρες ευκαιρίες για τα νεαρά συναρπαστικά μυαλά. Ευκαιρίες που στοχεύουν να κατευθύνουν και να ενισχύσουν το πάθος, τη δημιουργικότητα και τις δεξιότητές τους.
Οφείλουμε όλοι να συνειδητοποιήσουμε ότι :
• Η ανάπτυξη – ωρίμανση του συναρπαστικού εγκεφάλου δεν περιορίζεται στα χρόνια που οριοθετούσαμε την εφηβεία.
• Οι νέοι μας είναι ευάλωτοι σε στρατολόγηση από κάθε είδους ινστρούχτορες και τρωτοί σε πειρασμούς όπως ναρκωτικά, αλκοόλ και υψηλές ταχύτητες.
• Επηρεάζονται εύκολα να ακολουθήσουν συγκεκριμένα επαγγέλματα (εκπαιδευτικού – μηχανικού).
• Εχουν τη μοναδική ευκαιρία να ορίσουν την ταυτότητά τους, να ανακαλύψουν τα ταλέντα τους και να εκμεταλλευτούν ευκαιρίες που δεν είχαν οι γονείς τους.
• Ο συναρπαστικός εγκέφαλος των νέων είναι ένα τεράστιο θέμα γι’ αυτό θα συνεχίσω στο επόμενο σημείωμα.
• Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr
* Πτυχ. Ψυχολογίας – Ανάπτυξης Παιδιού, Μ.Edu., συγγραφέας ‘Μαθαίνω εύκολα’, ‘Θυμάμαι εύκολα’, ‘Μελετώ αποτελεσματικά’.
