Για σαφή και συγκεκριμένο γεωγραφικό προσδιορισμό
Στη φωτογραφία 1 από το μιτάτο στα ΠΟΡΙΑ (δυτικά Λευκά Όρη), του Θ. Ρ. Βίγλη απέναντι: Ο χιονισμένος ΒΟΛΑΚΙΑΣ περ. 2120 μ., δεξιά ΤΟΥ ΣΑΠΗΜΕΝΟΥ ΤΑ ΓΡΕΜΝΑ περ. 2050 μ. η κορυφή με την οξεία μύτη και στην άκρη της φωτό. το μιτάτο του Θεόδωρου Ρούσσου Βίγλη (1902- 13/11/1947).
Η τοποθεσία ΓΚΙΓΚΙΛΟΣ είναι πίσω από το ΕΛΛΗΝΟΣΕΛΛΙ (και όχι Λινοσσέλι που λέγεται χάριν συντομίας), όπως χαμηλώνεις αριστερά Ο ΓΚΙΓΚΙΛΟΣ είναι εκεί που είναι το μιτάτο – «σπίτι» και η στέρνα των Τζάτζιμων όταν οδεύεις προς ΚΑΤΣΑΡΟΜΟΎΡΑ.
Πάνω δεξιά από το ΕΛΛΗΝΟΣΕΛΛΙ είναι το όριο των τριών επαρχιών όπου λέγεται του ΣΤΡΙΦΟΜΑΛΛΗ.
(Τοπωνύμια από Ι. Ε. Πατεράκη)
Καλλιτέχνες της Κρητικής μουσικής, εραστές του Ριζίτικου τραγουδιού και ορειβάτες, έχουν εξυμνήσει τα ΓΡΕΜΝΑ του ΣΑΠΗΜΈΝΟΥ ως ΓΚΙΓΚΙΛΟ. Όντως είναι εντυπωσιακά.
Σαφώς και το σωστό τοπωνύμιο είναι ΓΡΕΜΝΑ του ΣΑΠΗΜΕΝΟΥ, λόγω των σαθρών πετρωμάτων, και των συνεχών κατολισθήσεων που γίνονται, όπως είχαν διαπιστώσει οι διαβιούντες στην περιοχή ποιμένες και αγριμοκυνηγοί, τώρα και πολλές εκατοντάδες έτη και είχαν δώσει το όνομα.
Εδώ χαλούμε το αφήγημα ορισμένων, αλλά αυτή είναι η αλήθεια. Διατί να το κρύψομεν άλλωστε. Δεν είναι σωστό επισκεπτόμενοι μία ξένη προς εμάς περιοχή – τοποθεσία να γινόμαστε όψιμοι νονοί κατά το δοκούν.
Στη φωτογραφία 2 από Αριστερά ΑΓ. ΠΝΕΥΜΑ (2252 μ.) – ΣΠΑΘΙ (2048 μ.)
Ανατολικά, περίπου 500 μ. από το καταφύγιο της ΤΗΣ ΒΟΛΙΚΑΣ (και όχι του ΒΟΛΙΚΑ) (κόκκινος σταυρός στη φωτό δεξιά) στην Καμπιανή μαδάρα, στην τοποθεσία ΠΑΠΟΎΡΑ, δίπλα στο πάλαι ποτέ τυροκομειό και στους κούμους, βόρεια 300 μ. του τυροκομειού, το ύψωμα που υπάρχει λέγεται ΚΑΣΤΡΙΟΥ΄ ΚΑΦΑΛΙ (κόκκινος σταυρός στη φωτό, αριστερά) και όχι καπέλο, καθ’ όσον στους παλαιούς προγόνους μας, τους καστροπολεμάρχους θύμιζε κάστρο, όπως περιβάλλεται γύρωθεν με κάθετα βράχια σαν τείχος κάστρου.
Με ότι απασχολούταν έκαστος ανάλογες ήταν και οι θύμισες, άλλος πολεμούσε στα κάστρα κι άλλοι έβαζαν καπέλα για τον ήλιο.
Κι ο λάκκος από κάτω, ΚΑΣΤΡΙΟΥ΄ Ο ΛΑΚΚΟΣ ονομάζεται.
Στις φωτογραφίες 3 και 4 ΦΟΡΤΕΤΖΑ ΚΑΙ ΣΠΙΝΑΛΟΝΓΚΑ
Ανατολικά της περιοχής της Ελούντας, στην στενή και πολύ μακριά λωρίδα γης που υπάρχει, μάλιστα με πλάγιες προεξοχές γης και κολπίσκους, που ομοιάζει με ψαροκόκαλο, (ψαρότσιτα), οι Ενετοί, κάτοχοι της περιοχής πλέον των 500 ετών, είχαν δώσει το όνομα SPINALONGA, ήτις έχει την παραπάνω έννοια.
Στην βόρεια πλευρά της ΣΠΙΝΑΛΟΝΓΚΑΣ σε κοντινή απόσταση υπάρχει μικρή αυγοειδής νησίδα, την οποία οι Ενετοί είχαν οχυρώσει και μετατρέψει σε κάστρο, και την οποία ονόμαζαν FORTEZZA. (Τοποθεσία FORTEZZA ήτις θα πει οχυρά θέσις, υπάρχει και στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο και αλλού).
Μετά την ήτα (1715) και αιχμαλωσία του Ενετικού στρατού από τους Τούρκους, η ΦΟΡΤΕΤΖΑ ΤΗΣ ΣΠΙΝΑΛΟΝΓΚΑΣ κατοικήθηκε από Κρήτες Μουσουλμάνους καθ’ όσον εκεί αισθανόταν ασφααλείς. Κατά την απογραφή του Σταυράκη το 1881 στην ΦΟΡΤΕΤΖΑ της ΣΠΙΝΑΛΟΝΓΚΑΣ κατοικούσαν 1111 Κρήτες Μουσουλμάνοι.
Θλιβερή είναι η ιστορία των ασθενών με λέπρα από το 1903-4 μέχρι το 1957 που κατοίκησαν στη ΦΟΡΤΕΤΖΑ, που είχαν εγκαταλείψει οι Κρήτες Μουσουλμάνοι.
Ο κόσμος στη ΦΟΡΤΕΤΖΑ της ΣΠΙΝΑΛΟΝΓΚΑΣ γνώρισε ως νησί των λεπρών και σαφώς ο νους του πήγαινε στο μικρό νησάκι που ζούσαν, τη φορτέτζα με τα έτοιμα κτίσματα των Ενετών και των Κρητών Μουσουλμάνων.
Σήμερα με την «επιμορφωτική» TV και τους αρρώστους ανθρώπους που πήγαν εκεί, και μη γνωρίζοντας τα υπόλοιπα, έχει επικρατήσει να πηγαίνει το μυαλό του κόσμου στη Φορτέτζα, όταν ακούει Σπιναλόγνκα, οφειλόμενο στους όψιμους νονούς.
*Ο Μιχ. Κατσανεβάκης είναι αρχιτέκτων Μηχανικός, συγγραφέας – ιστ. ερευνητής
