Τελειώνω σήµερα, σηµαδιακή ηµέρα, το αφιέρωµά µου στο µεγάλο λιµάνι της πόλης µα και του τόπου µας µε ιστορίες για τα νησάκια που κυριαρχούν στην είσοδό του. Ειδικά για το µεγαλύτερο που η στρατηγική του σηµασία αναγνωριζόταν ανέκαθεν από όλους.
Το αρχαίο τους όνοµα ήταν Λευκαί, που το πήραν όταν µετά τον µουσικό διαγωνισµό που έκαναν Μούσες και Σειρήνες, οι τελευταίες έχασαν και έπεσαν στα νερά της θάλασσας «Άπτεραι» και «Λευκαί». Αργότερα οι Ενετοί είπαν το µικρότερο, το στρογγυλό νησάκι που σήµερα ονοµάζεται Λέων-άραγε σε αντιδιαστολή µε το µέγεθός του;-«νησί των κουνελιών». Στο µεγάλο νησί ο φλωρεντινός µοναχός Christoforo Buondelmondi, που επισκέφτεται την περιοχή κατά το 1415 αναφέρει την ύπαρξη µιας µονής του Αγίου Νικολάου µε Αυγουστινιανούς ερηµίτες πάνω του. Εξ αιτίας του γεγονότος αυτού ονοµάζεται “Isoloto dei Frati” (νησί των αδελφών), ή Φραρονήσι-αφού οι καθολικοί µοναχοί ονοµάζονται Φράροι.
Τα πρώτα χρόνια της Ενετικής κυριαρχίας περί τον 13ο αιώνα, ο κόλπος της Σούδας χρησιµοποιείται περιστασιακά και χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις. Πιο πολύ για την διαχείµαση του στόλου των κατακτητών, µια και η κύρια πύλη εισόδου και εξόδου για την ∆υτ. Κρήτη ήταν το λιµάνι των Χανίων. Προϊόντος όµως του χρόνου, όσο η δύναµη της Γαληνοτάτης* ξέφτιζε και η Οθωµανική αυτοκρατορία θέριευε και προέβαλε εδαφικές απαιτήσεις, οι Βενετσιάνοι αντιλήφθηκαν ότι, αν ήθελαν να διατηρήσουν το έχει τους, θα έπρεπε να το προστατέψουν. Έτσι βάλθηκαν να οχυρώσουν το νησάκι που στο έµπα του λιµανιού έλεγχε την είσοδο του. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1572 και ολοκληρώθηκαν µετά από ένδεκα χρόνια. Οι επικυρίαρχοι µάλιστα εκτός από τοπικούς πόρους και χρηµατοδότηση από την κεντρική κυβέρνηση, ανάγκασαν τους διαχειριστές του Ματθαίου Καλλέργη άρχοντα από την Κυριάννα Ρεθύµνου και κτήτορα της µονής Αρκαδίου, που είχε πεθάνει πρόσφατα να διαθέσουν χρήµατα καθώς και χωρικούς για να κάνουν αγγαρείες για τα έργα. Έτσι χτίστηκε περιµετρικά τείχος-αν και όχι ισοµεγέθες από όλες τις πλευρές- µε προµαχώνες και πύλες, που κάλυπτε όλη την επιφάνεια του νησιού. Χτίστηκαν και καταλύµατα στρατιωτών, αποθήκες πολεµοφοδίων, κατοικίες, ένα διοικητήριο, καθώς και ο καθεδρικός ναός του Ευαγγελισµού-σήµερα Άγιος Νικόλαος.
Η ύδρευση αποτελούσε πάντα ένα σοβαρό πρόβληµα. Γινόταν από δεξαµενές, αλλά το νερό που συγκέντρωναν δεν έφθανε για το σύνολο των κατοίκων. Λέγεται ότι το πρόβληµα λύθηκε, όταν κατά την πολιορκία από τους Οθωµανούς, µια βόµβα των Τούρκων έπεσε πάνω σε βράχο που τον έσπασε και βρέθηκε κάτω του µια πηγή πόσιµου νερού.
Η οχύρωση του νησιού και η σθεναρή αντίσταση που προβάλλουν οι υπερασπιστές του είναι η αιτία που όταν το 1645, τα Χανιά καταλαµβάνονται από τους Τούρκους το νησάκι παραµένει Ενετικό. Μάλιστα ο διοικητής του γράφει στην αναφορά του: «Σήµερα ύψωσα στο υψηλότερο σηµείο του φρουρίου τη σηµαία για να δείξουµε στον εχθρό την αφοβία µας και ότι δεν τον λαµβάνουµε υπόψη».
Οι Βενετσιάνοι µετά από την 25ετή πολιορκία του Χάνδακα συνθηκολογούν το 1669 και παραδίδουν την Κρήτη. Όρος στην συµφωνία παράδοσης όµως, είναι η διατήρηση της κυριαρχίας των τριών φρουρίων, της Γραµβούσας, της Σπιναλόγκας και του νησιού της Σούδας από την Γαληνοτάτη *.
Το νησάκι µας γίνεται τότε ο «Οφθαλµός του Βασιλείου», η έδρα των Βενετών στην Κρήτη. Μαζεύτηκαν εκεί οι τελευταίοι υπερασπιστές αλλά και πρόσφυγες από το Ηράκλειο και όλοι όσοι δεν ήθελαν να ζήσουν υπό Τουρκική κατοχή. Πολλοί άνθρωποι σε ένα µικρό τόπο. Η ζωή τους ήταν πολύ δύσκολη. Όσο κι αν βοηθούσε η µαµά Βενετία, γεγονός ήταν ότι δεν είχαν και τις περίσσιες διεξόδους. Ζούσαν σε µια µικρή ενετική κτήση που στραγγαλιζόταν στην κυριολεξία από το τούρκικο κράτος που την περιέβαλε και δεν την άφηνε να αναπνεύσει. Η Βενετία τροφοδοτεί κάποιους από τους κατοίκους –αλλά όχι όλους. Ο προβλεπτής καταγράφει ότι «παραµένουν άεργοι, δεν µπορούν να εµπορευθούν και περνούν αθλίαν ζωήν, µολονότι µερικοί προσπαθούν µε βαρκούλες να κάµουν κάποιαν ανταλλαγήν µεταξύ του Βασιλείου(της Κρήτης) και του φρουρίου, ή και τανάπαλιν και άλλοι ψαρεύουν, αλλά και αυτοί µικρά πράγµατα κάµνουν και υποφέρουν».
Το 1715 όταν έπεσε ο Μωριάς χάθηκε και η τελευταία ελπίδα, όχι τόσο από αµυντική ανεπάρκεια, αλλά κυρίως για λόγους πολιτικής (δεν υπήρχε πλέον ενδιαφέρον από τη µητρόπολη Βενετία). Μετά από αντίσταση 72 ηµερών το νησί καταλαµβάνεται και έτσι σβήνει το τελευταίο ίχνος της Βενετσιάνικης κυριαρχίας στην Κρήτη. Μια από τις πιο ηρωικές αλλά και µαρτυρικές ελεύθερες εστίες χάνεται µετά από εβδοµήντα χρόνια αντοχής.
Με τον τρόπο αυτό το νησάκι της Σούδας γίνεται το τελευταίο µέρος στην Κρήτη που πατάνε το πόδι τους οι Τούρκοι. Παρέµεινε στα χέρια τους µέχρι το 1898 οπότε δηµιουργήθηκε η Κρητική Πολιτεία. Μια τενεκεδένια Τούρκικη σηµαία είχε µείνει πάνω του για να δείχνει την επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης. Μια σηµαία που αφαιρέθηκε αµέσως µόλις έγινε η Ένωση της Κρήτης µε την Ελλάδα. Τον Φεβρουάριο του 1913, στην θέση της υψώθηκε µια Ελληνική και γίνεται έτσι το νησάκι το πρώτο ελεύθερο σηµείο της Κρήτης. Λίγο αργότερα τοποθετήθηκε εκεί κοντά µια µαρµάρινη πλάκα που αναφέρει:
ΕΠΙ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α. ΕΝΤΑΥΘΑ ΤΗΝ
ΠΡΩΤΗΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1913 ΑΠΕΤΙΝΑΧΘΗ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΝ
ΛΕΙΨΑΝΟΝ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ.
ΑΓΩΝΙΑΣ ΕΤΗ 267, ΜΗΝΕΣ 7, ΗΜΕΡΑΣ 7.
Με συγκλονίζει αυτή η επιγραφή «ΑΓΩΝΙΑΣ ΕΤΗ….» που µε λίγες λέξεις περιγράφει τόσο µα τόσο ζωντανά µια κατάσταση και έναν πόθο ζωής, για τον οποίο οι Κρήτες αγωνιστήκαµε πολλαπλά.
Γράφω στην αρχή του κειµένου µου ότι σήµερα, είναι σηµαδιακή ηµέρα. Είναι πραγµατικά.
Γιατί σήµερα γιορτάζει ο Άγιος Νικόλαος η εκκλησιά του νησιού. Και είναι µια ηµέρα που οι απαγορεύσεις σταµατάνε και οι επισκέψεις στο νησάκι αυτό, το πανέµορφο, το κατάφυτο, το υπόδειγµα οχυρωµατικής, που όλο τον χρόνο είναι άβατο, επιτρέπονται.
Και γιατί πριν λίγες µέρες την 1η του µήνα γιορτάσαµε τα 110 χρόνια της Ένωσής µας µε την Ελλάδα. Αυτά τα 110 χρόνια που µας παρηγόρησαν για τα 267 έτη αγωνίας που έγραφε η επιγραφή. Που δικαίωσαν τις κακουχίες, τους θανάτους και τις θυσίες.
Αγγελική Μπεµπλιδάκη <be-mpa@hotmail.com>
