Με αφορμή το δισέλιδο των «Χ.ν.» της 26ης Ιουνίου για τον γεωλογικό θησαυρό των σπηλαίων και τη σημασία τους για τον τουρισμό, με συνεργασία δύο καταξιωμένων επιστημόνων του Πολυτεχνείου μας, έχω κι εγώ να προσθέσω κάποια στοιχεία στο θέμα.
Το 1955 με τον φίλο, Χ. Χουλιόπουλο ξεκινήσαμε ουσιαστικά την σπηλαιολογική κίνηση στα Χανιά, στην οποία συμμετείχαν, τα επόμενα χρόνια και κατά περιόδους, αρκετοί νέοι του Ορειβατικού. Χωρίς καμιά επιστημονική γνώση, και που δεν αποκτήσαμε ποτέ, ούτε με κανένα τεχνικό εφόδιο από τα φανταστικά της σημερινής τεχνολογίας, προχωρήσαμε μια εργασία κατά την οποία παραδόθηκαν στην αρχαιολογία ανεκτίμητης αξίας ευρήματα της προχριστιανικής περιόδου και αναδείχθηκαν κάποια Ιερά σπήλαια της περιόδου εκείνης. Από το αναφερόμενο δημοσίευμα μάθαμε για πρώτη φορά για το ραδόνιο.
Το 1996, με ανάθεση της Νομαρχίας Χανίων, καταρτίσθηκε πίνακας των 1.350 σπηλαίων που μέχρι τότε γνωρίζαμε, ενώ είχαμε εισέλθει σε περίπου 250 από αυτά. Σήμερα υπολογίζονται, μαζί με τα μοναδικά σπηλαιοβάραθρα, σε σχεδόν 3.000, αριθμός ίσως μοναδικός ανάλογα με την έκταση του νομού μας.
Στην Κρήτη είναι επισκέψιμα τα εξής σπήλαια:
Δικταίον Άντρον στο οροπέδιο Λασιθίου. Αρχαιολογικό, τόπος γέννησης, κατά τη Μυθολογία, του Δία και με θαυμάσιο φυσικό διάκοσμο.
Το Ιδαίον Άντρον, στη Νίδα, τόπος ανατροφής του, χωρίς διάκοσμο.
Ακόμα στο Μελιδόνι Ρεθύμνου ιστορικό – αρχαιολογικό και στα Ζωνιανά Μυλοποτάμου με ωραίο διάκοσμο, φωτισμένο, με δυνατότητα επίσκεψης στα πρώτα 145μ. και έκτασης 3.000 τ.μ. αυτό του Σφεντόνη.
Στα Χανιά υπάρχει επισκεψιμότητα αρκετή σε αυτό της Αγίας Σοφίας στα Τοπόλια, λόγω μεγάλης διέλευσης τουριστών από τον εκεί κεντρικό δρόμο σαν ιστορικό και με λίγο φυσικό διάκοσμο.
Το Χαϊνοσπήλιο, στις Γούρνες Αποκορώνου, με 8 χλμ. ορεινό δρόμο από Καρές και με είκοσι λεπτά ανάβασης ως αυτό, αποτελεί το ωραιότερο πραγματικό παλάτι. Σε αυτό έχει τοποθετηθεί καγκελόπορτα με πρωτοβουλία του τότε αρχαιοφύλακα Αποκορώνου Κ. Γαβριλάκη για προστασία.
Επίσης, του Σαμωνά είναι μικρό αλλά θαυμαστό, αυτό του Κουρνά, το Αγιασμάτσι στα Σφακιά και λίγα ακόμη.
Στο σπήλαιο – υπόγειο ποτάμι Βρυσί, στην περιοχή Ζούρβας – Λάκκων, με δύο διαδρόμους των 700 μ., υπάρχει δυνατότητα προβολής του για πεζοπόρους. Στην θαυμαστή έκδοση του Σπηλ. Ομίλου Κρήτης (Ηράκλειο 2008) αναφέρονται πέντε υπόγεια ποτάμια – σπήλαια και για το Βρυσί, σε μια καταπληκτική μελέτη από κάθε άποψη, χάρτες κ.λπ, διατίθενται 25 σελίδες. Αυτό που καθυστερεί να αναδειχθεί είναι το μοναδικό σπήλαιο των Ελεφάντων στον Αποκόρωνα.
Συνήθως στα σπήλαια που έχουν αναδειχθεί, υπάρχουν επισκέπτες που δεν έφθασαν αποκλειστικά γι’ αυτά αλλά τα πρόσθεσαν στο γενικό πρόγραμμα τους. Στην άλλη Ελλάδα ξακουστά είναι αυτά του Διρού Μάνης, Ιωαννίνων, Σερρών, Αντιπάρου και άλλα.
Η μεγαλύτερη κίνηση, κυρίως στα βάραθρα των Χανίων, προήλθε από πολλές ξένες και ελληνικές σπηλ. αποστολές που ανακάλυψαν, μερικές φορές, και εξερεύνησαν αυτά. Παράδειγμα ένα από τα βαθύτερα βάραθρα του κόσμου στα Λευκά Όρη του Γουργούθακα, βάθους κατακόρυφα 1.105 μέτρων, που για δέκα χρόνια ερευνούσε Γαλλική αποστολή. Η κάθοδος απαιτεί μια ημέρα και η άνοδος άλλη μια με διανομή στον πυθμένα.
Το ίδιο και στο διπλανό Λιοντάρι, με μικρότερο λίγο βάθος και το Μαύρο Σκιάδι στην περιοχή, ενώ ένα άλλο στις Στέρνες, στα Αμμουτσερά Ανώπολης, ερευνάται ήδη μερικά χρόνια από ελληνικές αποστολές. Όσο για το γνωστό Σ/Β του Τζανή στον Ομαλό, με μήκος 2.500 μ., που αρχίσαμε το 1961 την εξερεύνησή του, χωρίς γνώσεις και υλικά, φθάσαμε τότε μόνο στα 300 μ. με δώδεκα ώρες, ενώ το 1964, 15νθήμερη Γαλλική αποστολή το εξερεύνησε – χαρτογράφησε πλήρως.
Ακολούθησαν μετά πολυάριθμες αποστολές ξένες και ελληνικές. Αυτό και τα άλλα μπορεί να γίνουν πόλος έλξης διεθνώς για Αθλητική Σπηλαιολογία, για ικανοποίηση του ωραίου αυτού χόμπι. Στα επισκέψιμα σπήλαια, ιδίως της Ευρώπης, και κυρίως σε αυτά με βραχογραφίες χιλιάδων ετών, υπάρχουν ηλεκτρικά τρενάκια, σχεδίες, βάρκες κ.λπ., μέσα μεταφοράς λόγω των μεγάλων διαδρομών εις αυτά.
ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Τέλος, εν συντομία, θα αναφερθώ σε μερικά από τα, με φανταστικές διαστάσεις ανά τη γη, σπήλαια.
Στην Β. Αμερική το συγκρότημα Μαμούθ με γαλαρίες μήκους 563 χλμ. Στην Δ. Ουκρανία σπήλαιο 212 χλμ. Στο Βόρνεο 320 χλμ. Το Ιζ Τζιλ στην Αγγλία 70 χλμ. Υπάρχουν επίσης σπήλαια στον πάγο και το νομαδικό με κρυστάλλινες κολώνες, από χαλαζία νομίζω. Ας σημειωθεί ότι έχει σχεδόν ταξινομηθεί ένα πολύ μεγάλο αρχείο της σπηλαιολογίας και σπηλαίων για τα Χανιά, που συμπεριλαμβάνει όμως και δημοσιεύσεις και θέματα και από την υπόλοιπη Κρήτη -Ελλάδα – εξωτερικό και με πλήθος φωτογραφιών, εντύπως, αφισών, περιοδικών. Επίσης, περί τα 50 σπηλαιολογικά DVD και περισσότερα από 100 σπηλαιολογικά συγγράμματα. Που θα μείνει όμως αυτό; Άγνωστο ποιοι θα το αξιοποιήσουν.
Ο μυστηριακός, φανταστικός και όμορφος κόσμος των σπηλαίων κάλεσε κάποτε κάποιους Χανιώτες και ευτυχώς ήδη άξιοι νεότεροι τον αγάπησαν.
Ως προς τον αναξιοποίητο γεωλογικό θησαυρό ας μου επιτραπεί, εκ πείρας, να τον εντοπίσω στα μοναδικά Λευκά μας Όρη. Στους Δολομίτες του Γκιγκίλου – Βολακιά με τα καταπληκτικά σε σχήματα και χρώματα, πετρώματα, στα Μαύρα Γκρεμνά, Κακό Καστέλλι κ.λπ.
Είναι απορίας άξιο πως δημιουργήθηκαν στην υπόλοιπη Κρήτη δύο γεωλογικά πάρκα και που, σαν μη ειδικός, δεν υπάρχει σύγκριση με τον εδώ γεωλογικό θησαυρό και κανείς δεν ενδιαφέρθηκε και για τα Χανιά.
Από το θαυμαστό σύγγραμμα δύο ξένων επιστημόνων «Η δημιουργία του Κρητικού Τοπίου» των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (2004) αντιγράφω λίγες σειρές και μόνο για μια τοποθεσία στα Λευκά Όρη:
Η Ορεινή Έρημος
Στο ψηλότερο νότιο μισό των Λευκών Ορέων συναντάται το πιο ασυνήθιστο τοπίο της Κρήτης. Σειρές κωνικών κορυφών, που όλες μοιάζουν μεταξύ τους και έχουν κλίση 32 μοιρών, καταλήγουν σε ξερές κοιλάδες, σε καθεμία από τις οποίες σχηματίζεται μια αλυσίδα από δολίνες με σχήμα ανεστραμμένου κώνου. Τα χρώματα είναι πορτοκαλορόδινο και μαύρο: ροδαλά ασβεστολιθικά βουνά και μαύρες ασβεστολιθικές δολίνες, με λευκό και κόκκινο ενδιάμεσα. Αυτό το όμορφο αλλά ζοφερό τοπίο είναι γεμάτο με τραχιές επιφάνειες: απότομους μικρούς κρημνούς, κοιλότητες με κοφτερά χείλη, αναπάντεχα απότομα φρέατα (ντάφκοι) με πάγο στον πυθμένα και σχισμές που μοιάζουν με ρήγματα. Οι πλαγιές κλίσης 32 μοιρών είναι βραχώδεις και επικαλύπτονται με λεπτές και επικίνδυνες σάρες. Η πιο παράξενη και απειλητική τοποθεσία από όλες είναι ο λάκκος Παυλιά, μια αναπεπταμένη έκταση μαύρου ασβεστόλιθου, με πυκνό, αδιαπέραστο δίκτυο επιφανειακών ρωγμών. Παρόμοια τοπία δεν υπάρχουν αλλού στο βόρειο ημισφαίριο: ένας συνάδελφος που έχει δει το ελεύθερο από πάγους τοπίο γύρω από τα Στενά Μακμέρντο μας διαβεβαιώνει ότι ο λάκκος Παυλιά αποτελεί το κρητικό αντίστοιχο της Ανταρκτικής.
