Το Κρυφό Σχολειό
Απ’ έξω μαυροφόρ’ απελπισία
πικρής σκλαβιάς χειροπιαστό σκοτάδι
και μέσα στη θολόχτιστη εκκλησιά
στην εκκλησία που παίρνε κάθε βράδυ
την όψη του σχολείου
το φοβισμένο φως του καντηλιού
τρεμάμενο τ’ ονείρατα αναδεύει
και γύρω τα σκλαβόπουλα μαζεύει.Εκεί καταδιωγμένη κατοικεί
του σκλάβου, η αλυσόδετη πατρίδα
βραχνά ο παπάς, ο δάσκαλος εκεί
θεριεύει την αποσταμένη ελπίδα
με λόγια μαγικά
εκεί η ψυχή πικρότερο αγροικά
τον πόνο της σκλαβιάς της, εκεί βλέπει
τι έχασε, τι έχει, τι της πρέπει.I. Πολέμης
Τα τελευταία χρόνια έχουν παρουσιασθεί “ερευνητές” και λόγιοι που ισχυρίζονται πως το Κρυφό Σχολειό κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν ένας μύθος που τον εδημιούργησε το εκκλησιαστικό κατεστημένο για να προβάλει την εθνική δράση της εκκλησίας κατά τα δύσκολα εκείνα χρόνια.
Χωρίς να είμαι ειδικός, είμαι σίγουρος πως το κρυφό σχολείο υπήρξε σε εκκλησίες,
μοναστήρια και άλλους κρυφούς τόπους.
Έχω την εντύπωση ότι οι τόποι αυτοί μάθησης και ελπίδας δεν χρησιμοποιούνταν μόνιμα, και ιδίως όταν υπήρχε ύφεση στους διωγμούς, αλλά σε δύσκολες περιόδους επαναστάσεων, διωγμών και φόβου μεγάλου οπότε οι δάσκαλοι των διαφόρων περιοχών διάλεγαν έναν τόπο όσο το δυνατόν πιο δυσπρόσιτο και απομονωμένο για να συνεχίσουν να προσφέρουν σε παιδιά αλλά και ενήλικες τη γνώση της παιδείας και την ελπίδα της λευτεριάς.
Να δίδουν θάρρος στους ραγιάδες και να προετοιμάζουν τον αυριανό καλύτερο κόσμο για τον τόπο τους. Λίγα από αυτά τα κάστρα γνώσης και λευτεριάς που στεγάστηκαν σε σπήλια θα παρουσιάσω στη συνέχεια.
ΣΤΟΝ ΑΪ ΓΙΩΡΓΗ ΣΤΟ ΧΑΜΑΛΕΥΡΙ
Τα Παλαιά Ρούματα είναι από τις πλέον δροσόλουστες και γραφικές περιοχές της Κρήτης. Γειτονιές με τρεχάμενα νερά, το φαράγγι το πανέμορφο των Βαβουλέδων, εξωκλήσια, σπηλιά και άλλα συνθέτουν έναν μοναδικό τόπο που σε συνδυασμό με τη φιλόξενη διάθεση όσων κάτοικων του απόμειναν σε σκλαβώνουν.
Ένας οικισμός των Π. Ρουμάτων είναι και το Χαμαλεύρι Ν.Δ. του κεντρικού και σε απόσταση 3 χιλιομ. από το χωριό. Σήμερα δεν γνωρίζω αν κατοικείται…
Σε μικρή απόσταση και σχεδόν στην κοίτη ενός ρέματος γεμάτου φτέρες και πλατάνια ευρίσκεται ένα σπηλιαράκι ή καλύτερα μια βραχοσκεπή.
Σε αυτό χτίσθηκε το 1780 το εκκλησάκι του Άι Γιώργη του Μεθυστή. Σύμφωνα με την παράδοση σ’ αυτό το εκκλησάκι στεγάσθηκε για αρκετά χρόνια το Κρυφό Σχολείο όπου φοιτούσαν κυρίως άνθρωποι μεγάλοι της περιοχής. Από 25 μέχρι και 40 χρόνων. Δάσκαλος ο παπάς του Άι Γιώργη. Πριν μερικά χρόνια επραγματοποιήθηκε μια συντήρηση της εκκλησίας και στον περίβολό της βρέθηκαν οστά πολλών ανθρώπων.
Οι κάτοικοι του χωριού πίστευαν πως αυτά ανήκαν στον δάσκαλο και τους μαθητές του που κάποια στιγμή προδόθηκε ο κρυψώνας τους μάθησης και μαρτύρησαν εκεί. Η παράδοση και η ιστορία δεν διέσωσε λεπτομέρειες.
Το εκκλησάκι αυτό στέκει εκεί στο σπήλαιο στο Χαμαλεύρι ζωσμένο από φτέρες και δέντρα, ίσως ξεχασμένο, αλλά αδιάψευστος μάρτυρας του κρυφού σχολείου της Τουρκοκρατίας.
Τα Ρούματα είναι ένα χωριό πρώτο μέσα στα πρώτα.
Στις τέχνες και στα γράμματα στης λεβεντιάς τα φώτα.
Στα Ρούματα σα θα βρεθείς κι είσαι άντρας από σόι
παλικαρίσια σα φερθείς θα σ’ αγαπούνε όλοι.
Ρουμαθιανή μου πέρδικα εις τις Κεχρές ανθίζεις
στο Χαμαλεύρι κελαηδείς και τις καρδιές ραΐζει.
Στο Χαμαλεύρι είναι εκκλησία στ’ Γεωργίου τη χάρη
εκεί ήταν το κρυφό σχολειό που Τούρκος δεν επάτη.
Έτσι τραγούδησε τα Ρούματα και το Κρυφό Σχολειό η αντάρτισσα Ιφιγένεια Βουρδουμπά.
ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΑΝΤΩΝΙΟ ΣΤΟΝ ΜΠΡΟΣΝΕΡΟ
Το Μπρόσνερο (Εμπρόσνερο) είναι ένα από τα μεγάλα και δροσόλουστα αρχοντικά χωριά του Αποκόρωνα και από τις πηγές νερού που βρίσκονται στην είσοδο του πήρε τ’ όνομά του.
Στην είσοδο του χωρίου και αριστερά, στην τοποθεσία Κατσοχοίρου, ορθώνεται η διώροφη εκκλησία του Αγίου Αντωνίου.
Είναι χτισμένη στην κόγχη ενός σπηλαίου – σπηλαιώδους βραχοσκεπής και κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, για ένα διάστημα, στεγάσθηκε στο σπήλιο και την εκκλησία το κρυφό σχολείο της περιοχής.
Κατά αφήγηση του Μανώλη Γιανναράκη ή Οθωμανώλη, ο πατέρας του Όθωνας, που γεννήθηκε το 1875, φοίτησε στο σχολείο αυτό και πολλές ιστορίες του είχε διηγηθεί.
Για έναν δάσκαλο Ηπειρώτη, για τις παιδικές ζαβολιές που γίνονταν σ’ αυτό το σχολείο και άλλα. Μια μέρα που μπήκαν, δάσκαλος και μαθητούδια, για το μάθημα στο σπήλιο – εκκλησία είδαν το ξύλινο μανουάλι να έχει γίνει κάρβουνο αλλά να στέκει ακόμη και μαύρη γραμμή από κάπνα να φθάνει ως αυτό. Ο δάσκαλος το θεώρησε θαύμα και πως εδώ δεν πρέπει να ξαναγίνει μάθημα γιατί τα παιδιά ατακτούσαν και κακολογούσαν και θύμωσε ο άγιος. Έτσι η λειτουργία του σχολείου μεταφέρθηκε στο απέναντι μικρό σπήλαιο, στην Σπηλέ, στη τοποθεσία Κρεμαστός (υψομ. 350μ.).
ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΗΣ ΜΑΥΡΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Το παραπάνω σπήλιο ευρίσκεται στην Β.Α. λόφου Κουλές και στη θέση Πηγάδια. Για να προσεγγίσουμε τη θέση αυτή από τον δρόμο Κάινα – Βάμος ακολουθούμε δεξιά την διακλάδωση προς Πλάτανο (κοντά στα και μετά από 150 μέτρα οδεύουμε αριστερά άλλα 300 μέτρα).
Από εκεί πεζοπορώντας για δέκα λεπτά στην λοφοπλαγιά φθάνουμε στο σπήλαιο και το εκκλησάκι που έχει αναγερθεί δίπλα.
Σ’ αυτό το σπηλιάρι, κατά την παράδοση, μετέδιδε τη γνώση και κατηχούσε τους κατοίκους της περιοχής σε δύσκολες ώρες ο ξακουστός Παπαμαλέκος, γύρω στα 1888 – 1995.
Εδώ έφθαναν νύχτα και κατά μικρές πατουλιές μικροί αλλά και μεγάλοι άνθρωποι που διψούσαν για τη γνώση, για να πάρουν δύναμη και θάρρος και συγχρόνως να δεηθούν στην Μαύρη Παναγία για τη ζωή και τη λευτεριά τους.
Μαυρισμένα τα τοιχώματα της σπηλιάς από την κάπνα του λύχνου και των καντηλιών. Λευκές οι ψυχές όσων έφευγαν από εδώ μετά από την κατήχηση του Παπαμαλέκο.
