Κομμάτι της θρησκευτικής παράδοσης που έρχεται από τα βάθη των αιώνων τα σπήλαια και οι βραχοσκεπές. Σήμερα στον Νομό Χανίων υπάρχουν 120 περίπου σπήλαια και βραχοσκεπές που φιλοξενούν “στην αγκαλιά” τους εκκλησίες, εκκλησάκια και εικονοστάσια όπως έχει καταγράψει και παρουσιάσει και στο εξαιρετικό του βιβλίο “Σπήλαια στα Χανιά” ο Αντώνης Πλυμάκης.
«Χρησιμοποιούσαν τις βραχοσκεπές για πολλούς λόγους αλλά και κατασκευαστικούς καθώς χρειάζονταν λιγότεροι τοίχοι» μας λέει ο κ. Πλυμάκης συμπληρώνοντας πως με βάση την καταγραφή που έχει κάνει περισσότερα από 30 από αυτά τα εκκλησάκια είναι αφιερωμένα στον Αγιο Αντώνη (τον Άγιο της ασκητικής), 8 είναι της Αγίας Παρασκευής, 6 αφιερωμένα στον Χριστό όσα και στον Αγ. Ιωάννη τον Ερημίτη και τον Αγ. Νικόλαο, 5 στην Παναγιά κ.ά.
Αγ. Ιωάννης Ντάμιαλης
Ο ναός βρίσκεται σε σπήλαιο ανάμεσα στο Καστέλι και το λιμάνι της περιοχής. Η έκταση του είναι 32 μ. πλάτος, και έχει βάθος 8-10 μ. Σύμφωνα με την επιγραφή που έχει αναρτηθεί στο εκκλησάκι προϋπήρχε ναός του 10ου αιώνα που καταστράφηκε το 1866 από του Τούρκους. Ανοικοδομήθηκε μετά τον πόλεμο και για χρόνια η κίνηση των πιστών προς την περιοχή γίνονταν από μονοπάτι έως ότου κατασκευάστηκε ο σημερινός δρόμος προς Πλάτανο. Πανηγυρίζει στις 24 Ιουνίου και είναι αφιερωμένο στον Αϊ Γιάννη τον Πρόδρομο.
Άγιος Ιωάννης στη Μαραθοκεφάλα
Σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από το Κολυμπάρι βρίσκεται η Μαραθοκεφάλα με το περίφημο σπήλαιο της όπου κατά την παράδοση βρέθηκε ο Αγ. Ιωάννης όταν αποχωρίστηκε από τους άλλους 98 Άγιους πατέρες που έμειναν στον Αζωγυρέ . Στο σπήλαιο γίνεται συχνά η αναπαράσταση της θείας γέννησης τα Χριστούγεννα, ενώ ο ναός και ο περιβάλλον χώρος αναδείχθηκε από τον μακαριστό εφημέριο. Ε. Σφακιανάκη.
Αγ. Αντώνης στο Γουβερνέτο
Ένα από τα πολλά σπήλαια αφιερωμένα στον Αγ. Αντώνη, τον άγιο που θεμελίωσε τον ασκητισμό βρίσκεται στο Γουβερνέτο. «Πρόκειται για κανονικό σπήλαιο και όχι βραχοσκεπή. Γίνεται πανηγύρι κάθε χρόνο και είναι από τα ωραία εκκλησάκια» τονίζει ο κ. Πλυμάκης.
Παναγιά η Αρκουδιώτισσα
Βρίσκεται πολύ κοντά στην είσοδο του μονοπατιού που οδηγεί από το Γουβερνέτο στο φαράγγι του Αγίου. Το σπήλαιο ήταν λατρευτικός χώρος από την αρχαιότητα κιόλας. Το όνομα του το πήρε από ένα λίθινο όγκο που μοιάζει με Αρκούδα, ενώ υπάρχουν και σταλακτίτες. «Η αρκούδα φαίνεται σαν να διαμορφώθηκε από σταλαγμίτη αλλά έχει διαπιστωθεί ότι λαξεύτηκε για να χρησιμοποιηθεί για λατρευτικούς σκοπούς και ήταν αφιερωμένη στη θεά Άρτεμη» επισημαίνει ο κ. Πλυμάκης , συμπληρώνοντας πως πριν από μερικά χρόνια είχε εντοπίσει σημάδια λαθρανασκαφής με εξοπλισμό και άλλα αντικείμενα των παράνομα δρώντων, και είχε ενημερώσει σχετικά την αρχαιολογία.
Αγ. Πάντες Κάμπος Ιναχωρίου
Κοντά στην ακτή στη θέση Αφρατόλακκος, 4 χιλ. από το χωριό του Κάμπου κτίσθηκε μεταπολεμικά το εκκλησάκι των Αγ. Πάντων. Σύμφωνα με τον κ. Πλυμάκη το εκκλησάκι το έφτιαξαν οι κάτοικοι σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για την ασφάλεια που τους παρείχε το σπήλαιο κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Έχει μήκος 25 μ. πλάτος 10 μ. και ύψος από 3 έως 10 μ. με άνοιγμα προς τα δυτικά.
Άγιος Σπυρίδωνας στο Ριζόσκλωπο
«Το τελευταίο χωριό πριν τα Σεϊτάν Λιμάνια είναι το Ριζόσκλωπο. Βγαίνοντας από το χωριό και όπως αρχίζει η δεύτερη στροφή ξεκινάει ένα δρομάκι μήκους 100 μ. περίπου. Και εκεί βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Σπυρίδωνα» μας λέει ο κ. Πλυμάκης. Το χαρακτηριστικό της εκκλησίας που είναι εύκολα επισκέψιμο είναι ότι έχει κατασκευαστεί στην είσοδο του σπήλιου στο μέσο περίπου της βραχοπλαγιάς. Οι διαστάσεις του είναι 30x27x4 και θεωρείται από τα μεγαλύτερα βραχοσπήλια.
Αγία Σοφία στα Τοπόλια Κισσάμου
Για τον Πωλ Φωρ είναι το «μεγαλοπρεπέστερο φυσικό καταφύγιο της Κρήτης». Το σπήλαιο της Αγίας Σοφίας βρίσκεται στην Κίσαμο, αμέσως μετά τη σήραγγα στο δρόμο προς το Λαφονήσι. Στη νότια πλευρά του μεγάλου σπηλαίου έχει κτιστεί εκκλησάκι αφιερωμένο στην Αγία Σοφία και στον Αγ. Ιωάννη τον Πρόδρομο.
Τους θερινούς μήνες εκατοντάδες επισκέπτες βρίσκονται καθημερινά στη σπηλιά, όπου είναι εμφανείς σταλαγμίτες – σταλακτίτες αλλά όπως λέει ο παλιός ορειβάτης «είναι στεγνωμένοι, αλλά έχει ενδιαφέρον για όποιον δεν έχει δει ποτέ».
Τα έξι σπήλαια του Αγ. Αντωνίου στα Σφακιά
Πάμπολλα τα σπήλαια στα Σφακιά. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν τα έξι σπήλαια αφιερωμένα στον Άγιο Αντώνη. Ένα κοντά στη Θυμιανή Παναγιά, ένα δεύτερο στη Χώρα Σφακίων, ένα τρίτο στη περιοχή της Σελούδας μεταξύ του Αγ. Παύλου και της τοποθεσίας “Τραπέζια”, ένα τέταρτο πάνω από τα Κολοκόσια, ένα πέμπτο στο Λουτρό και το έκτο βρίσκεται απέναντι από την Άνω Αγιά Ρουμέλη.
Λατρευτικοί χώροι από την αρχαιότητα
«Στα σπήλαια συναντάμε συχνά σημάδια που δείχνουν ότι ήταν τόποι λατρείας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα αν και πολλά έχουν συληθεί και έχουν υποστεί ζημιές» μας λέει ο κ. Γιάννης Φραντζεσκάκης έφορος σπηλαιολογίας του Ορειβατικού Συλλόγου Χανίων. Η Σπηλαιολογική Ομάδα του Ορειβατικού ιδρύθηκε το 1955 από τους Χρ. Χουλιόπουλο και Α. Πλυμάκη με ένα πυρήνα 20 πολύ ενεργών μελών.
Χαρακτηριστικά ο κ. Φραντζεσκάκης θυμάται την επίσκεψη σε ένα σπήλαιο (που για ευνόητους λόγους δεν θέλει να αναφέρει) όπου σε βάθος περίπου 50 μ. «βρήκαμε σε μια εσοχή ένα άθικτο αγγείο. Δεν το πειράξαμε το φωτογραφήσαμε και δείξαμε τη φωτογραφία στην αρχαιολογία. Με αρχαιολόγο επανήλθαμε στο σημείο και βρήκαμε πως χρονολογείται στη Μινωική περίοδο. Είναι εντυπωσιακό πως κάποιος άνθρωπος, πριν πάρα πολλά χρόνια, χωρίς μέσα κατέβηκε τόσο χαμηλά και βαθιά για να κάνει μια προσφορά σε μια θεότητα».
Ρωτάμε τον συνομιλητή μας για τις συγκινήσεις της κατάβασης σε ένα σπήλαιο. «Προσωπικά όταν περάσεις ένα όριο από την είσοδο και φτάσεις σε ένα σημείο όπου υπάρχει απόλυτο σκοτάδι, το συναίσθημα είναι απίστευτο. Μου αρέσει να σβήσω για λίγο φώτα και φακούς, να μείνω εκεί και να ακούω τη… σιγαλιά του σπηλαίου. Είναι ένα απίστευτο συναίσθημα που προσωπικά με προσελκύει. Επίσης μου αρέσουν τα σπήλαια που έχουν νερά, υπόγεια ποτάμια και αυτό είναι κάτι υπέροχο».
