Μέρες του Μαίου, όπως και τώρα πριν από 77χρόνια. Ο Πλατανιάς βρίσκεται στο μέσο της Ναζιστικής εισβολής από αέρος στην Κρήτη και οι κάτοικοι του από την πρώτη στιγμή βιώνουν τις συνέπειες της.
Η “Ανθρωπότρυπα” ένα δυσπρόσιτο σπήλαιο σε απόσταση 2 χλμ. από το χωριό, οι “Σπήλιοι” και άλλα σημεία αποτελούν τα καταφύγια των άμαχων τις ημέρες των αδιάκοπων βομβαρδισμών.
Ο Κυριάκος Λουρανδάκης, από τους ανθρώπους που εργάστηκαν για την ανάδειξη και λειτουργία ως επισκέψιμου χώρου του παλιού καταφυγίου κάτω από το ναό του Αγίου Δημητρίου, γνωρίζει πολλά για τις σπηλιές αυτές από τις περιγραφές των παλαιότερων και αγωνίζεται για την ανάδειξη της ιστορικής μνήμης.
«Τα σπήλαια αυτά έπαιξαν μεγάλο σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της μάχης της Κρήτης. Κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών της περιοχής από τους Γερμανούς, πολλοί χωριανοί κρύφτηκαν στην “Ανθρωπότρυπα” ένα πραγματικά απάτητο και δύσκολα προσβάσιμο σημείο αλλά και σε άλλα σπήλαια της περιοχής και διασώθηκαν. Την “Ανθρωπότρυπα” τη χρησιμοποίησαν ως καταφύγιο και οι αντάρτες την περίοδο του εμφυλίου ώστε να ξεφεύγουν από τα αποσπάσματα αλλά και να μπορούν εκεί και να εφοδιαστούν με είδη πρώτης ανάγκης» μας λέει ο συνομιλητής μας.
«Oλοι στους σπήλιους»
«Παιδί ήμουν τότε και κρυβόμασταν όπως και όλο το χωριό στους σπήλιους για να γλυτώσουμε από τους βομβαρδισμούς και τους πολυβολισμούς. Υπήρχαν στην περιοχή Συμμαχικές δυνάμεις και οι Γερμανοί βομβάρδιζαν συνέχεια» λέει ο κ. Γιάννης Μαράκης.
Χαρακτηριστικά θυμάται ότι ο ίδιος και ο Μανώλης Προγούλης «ακολουθώντας το ρυάκι πήγαιναμε στους σπήλιους γάλα και το δίναμε στα γυναικόπαιδα ώστε να φάνε κάτι. Οι λίγοι μεγάλοι που ήταν στο χωριό, γιατί πολλοί έλειπαν στο Αλβανικό μέτωπο, απαίτησαν όπλα από τους Βρετανούς. Ο Πρωϊμοκωστής χαρακτηριστικά ζήτησε επιτακτικά όπλα από τον επικεφαλής των συμμάχων και όταν αυτός αρνήθηκε έγινε πιο πιεστικός. Τελικά τους έδωσαν καμια20αρια “Λι Ενφιλντ” και με αυτά βγήκαν στους κοντινούς λόφους και εκεί έδωσαν τη μάχη όπως μπορούσαν».
Ο κ. Μαράκης παντρεύτηκε μετά τον πόλεμο την Μαρία Καλαφατάκη κόρη του Θ. Καλαφατάκη, εκ των 200 ηρώων κομμουνιστών που εκτελέσθηκαν την Πρωτομαγιά του 1944 στην Καισαριανή.
«Εκεί σωθήκαμε»
«Ήμουν 9 χρονών τότε και επομένως τα θυμάμαι καλά τα γεγονότα. Το πρωί της 20ης Μαΐου ξεκινήσαμε με τη μακαρίτισσα την αδελφή μου και πήγαμε δύο κατσίκες και ένα πρόβατο που είχαμε τότε για να βοσκήσουν στη θέση “Δρυς” κοντά στον Πάνω Πλατανιά» αφηγείται ο Δημήτρης Λουρανδάκης.
Η περιγραφή των γεγονότων πραγματικά συγκλονιστική. «Κάποια στιγμή ο ουρανός σκοτείνιασε από τα αεροπλάνα. Παιδιά ήμασταν δεν ξέραμε ή δεν μας είχαν πει και οι μεγάλοι για να μην μας φοβίσουν. Προλάβαμε και κατεβήκαμε γύρω στα 200 μέτρα από το σημείο που ήμασταν γιατί άρχισαν να πολυβολούν την περιοχή τα Γερμανικά αεροπλάνα γιατί “είχαν μυριστεί” ότι υπήρχαν εδώ συμμαχικά στρατεύματα. Θυμάμαι να πολυβολούν και να βομβαρδίζουν συνέχεια! Είχαμε πέσει “μπρούμητα” με την αδελφή μου σε μια γωνιά του δρόμου. Μια ριπή έπεσε τόσο δίπλα μας που ακόμα νιώθω τη ζέστη της στο πλάι μου! Κατά το μεσημεράκι ακούσαμε στη πάνω μεριά που ήταν ένας δρόμος ομιλίες. Βγαίνουμε εκεί και ήταν κόσμος που πήγαινε στην “Ανθρωπότρυπα”. Εκεί μέχρι τότε δεν είχα ξαναπάει. Μας πήραν μαζί τους για να προστατευτούμε. Η “Ανθρωπότρυπα” είναι τεράστια μέσα! Μπορεί να βάζει και… χίλια άτομα! Λέγεται “ Ανθρωπότρυπα” γιατί η είσοδος της είναι τέτοια που χωράει ίσα-ίσα ένας άνθρωπος.»
Στην σπηλιά εκεί ο κ. Δημήτρης έμεινε τουλάχιστον δύο μέρες και νύχτες. Πως επιβίωσαν; «Βαστούσε ένας χωριανός ένα καρβέλι ψωμί και μας το μοίραζε κομματάκι-κομματάκι για να βάλουμε κάτι στο στόμα μας. Ένας Σταματάκης που είχε ένα μπακάλικο βγήκε την επομένη από την “Ανθρωπότρυπα” και πήγε στο μπακάλικο και έφερε νερό για να βρέξουμε τα χείλια μας. Οι γονείς μας δεν ήξεραν ότι ήμασταν στην “Ανθρωπότρυπα” παρά την επομένη τους το μετέφεραν οι χωριανοί…».
Στα χρόνια του Εμφύλιου
Στη χωροφυλακή υπηρετούσε μεταπολεμικά, τα δύσκολα χρόνια του εμφυλίου ο Μιχάλης Κουκουτσάκης. Με καταγωγή από τον Αποκόρωνα ήταν σε απόσπασμα που πραγματοποιούσε εξορμήσεις στη Μαδάρα.
«Ήμουν σε απόσπασμα της χωροφυλακής και αναζητούσαμε αντάρτες που ήταν ακόμα στο βουνό. Μετά το τέλος τους εμφυλίου έλεγαν ότι ήταν ακόμα 5-6 άτομα που κρύβονταν και τους ψάχναμε» θυμάται ο κ. Κουκουτσάκης. Κάποια στιγμή ο κ. Κουκουτσάκης αποχώρησε από την χωροφυλακή, παντρεύτηκε και έμεινε μόνιμα στον Πλατανιά όπου άνοιξε καφενείο-ταβέρνα τον γνωστό σε όλους “Πλάτανο”. «Τότε έμαθα ότι πολλοί διωκόμενοι κρύβονταν στην “Ανθρωπότρυπα” εκεί τους πήγαιναν φαγητό οι δικοί τους αλλά και οι χωριανοί. Το χωριό είχε πολλούς αριστερούς αλλά και οι δεξιοί τους βοηθούσαν τους διωκόμενους γιατί ήταν χωριανοί τους» αναφέρει.
«Επεφταν οι πέτρες από την οροφή»
«Έχουν περάσει τόσα χρόνια… αλλά δεν θα ξεχάσω ποτέ τη στιγμή που πολυβόλησαν οι Γερμανοί τη σπηλιά και άρχισαν να πέφτουν από την οροφή πέτρες και χώματα! Στρίγγλιζαν οι γυναίκες, στριγγλίζαμε και εμείς τα παιδιά…» θυμάται ο κ. Γιώργος Χάλης, κάτοικος και αυτός του Πλατανιά.
Μετά το πρώτο σοκ, ο κ. Χάλης και τα μεγαλύτερα παιδιά έφυγαν από το σημείο αυτό αναζητώντας πιο ασφαλή σημείο σε ένα από τους “σπήλιους “που ήταν πιο κοντά στο χωριό.
Το ρυάκι του Πλατανιά
Με πρωτοβουλία κατοίκων του Πλατανιά και τη συνδρομή του Δήμου, το ρυάκι που ξεκινάει από τους γειτονικούς λόγους και καταλήγει στο λιμανάκι του Πλατανιά καθαρίστηκε, απομακρύνθηκαν χώματα, χόρτα και μπάζα (φωτ.). Το ρέμα έγινε επισκέψιμο και μάλιστα σε αυτό διοργανώθηκε πρόσφατα και η Πρωτομαγιάτικη γιορτή του χωριού. Μια άξια και πολύ σημαντική πρωτοβουλία.
