Φεύγοντας από τα Χανιά ακολουθούμε τον δρόμο για την Κίσαμο. Η διαδρομή ωραία, μέσα από όμορφα χωριά, ενώ δεξιά μας απολαμβάνουμε την θέα του Κρητικού πελάγους.
Kαθώς το αυτοκίνητό μας έχει διανύσει 22 χλμ., θα βρεθούμε στο χωριό Μινωθιανά. Θα συνεχίσουμε την δυτική πορεία μας για 1 χλμ. ακόμη, οπότε θα στρίψουμε αριστερά (προς τα νότια) και σε 3 χλμ. θα φτάσουμε στη Σπηλιά. Ένα πολύ όμορφο και αξιόλογο χωριό στην επαρχία Κισάμου. Είναι κτισμένο σε μια πανέμορφη γωνιά, μέσα σε καταπράσινο περιβάλλον.
Η Σπηλιά, μέχρι το 1933, ήταν Κοινότητα αλλά από το 1999 έως το 2010 ανήκε στον Δήμο Κολυμβαρίου που είχε 47 χωριά και την Μονή Γωνιάς. Σ’ αυτή την χρονική περίοδο μεσολάβησε η απογραφή του 2001, όπου η Σπηλιά αναφέρεται με 312 κατοίκους. Από το 2011 το Κισαμίτικο χωριό ανήκει στον δήμο Πλατανιά.
Στην απογραφή του 1834, η Σπηλιά αναφέρεται με 60 χριστιανικές οικογένειες και μία μουσουλμανική. Στην δε απογραφή του 1881 ήταν πολύ μεγάλο χωριό που οι κάτοικοί του έφταναν τους 555 (όλοι χριστιανοί) σε 124 οικογένειες. Τότε η Σπηλιά ήταν έδρα του ομώνυμου Δήμου που είχε 28 χωριά.
Σήμερα, η Σπηλιά παρουσιάζει μεγάλη αξιοποίηση και πρόοδο, που οφείλεται στον δραστήριο και ακούραστο ποιμενάρχη, στον αιδεσιμότατο Ευάγγελο Σφακιανάκη. Οι κάτοικοι είναι αξιόλογοι άνθρωποι, προοδευτικοί και φιλόξενοι. Σε τούτο το Κισαμίτικο χωριό, βλέπουμε όμορφα σπίτια και καλούς δρόμους. Στολίδι του χωριού είναι η μεγάλη πλατεία με τα αιωνόβια πλατάνια. Εδώ λειτουργεί δημοτικό περίπτερο και παραδοσιακή ταβέρνα. Στο κέντρο του χωριού είναι ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, κτίσμα του ΙΔ’ αιώνα με βυζαντινές εικόνες, που στο σύνολό της είναι ένα μουσείο. Καθεδρικός ναός του χωριού είναι η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα, νεοκλασικό κτίριο με πολλές τοιχογραφίες, ξυλόγλυπτο τέμπλο και την ιστορική εικόνα της Παναγίας, δώρο της Μονής Κυθήρων. Γιορτάζει στις 24 Σεπτεμβρίου. Στο χωριό και μέσα σε ένα βράχο είναι κτισμένο το μικρό γραφικό εκκλησάκι των Αγίων Πάντων, όπου στο πανηγύρι του συρρέει πολύς κόσμος.
Στην Σπηλιά λειτουργεί Νηπιαγωγείο. Υπάρχει και Πολιτιστικό Κέντρο με πολύ μεγάλη αίθουσα, όπου πραγματοποιούνται πολλαπλές εκδηλώσεις.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το Εκκλησιαστικό Μουσείο όπου φυλάσσονται θησαυροί ανεκτίμητης αξίας.
Το χωριό διαθέτει και μία ξενοδοχειακή μονάδα με πολύ καλές προδιαγραφές. Το μεγάλο αυτό ξενοδοχειακό συγκρότημα λέγεται “ΣΠΗΛΙΑ ΒΙΛΑΤΖ”, βρίσκεται σ’ ένα καταπράσινο κάμπο με καλλιέργειες από ελαιόδεντρα και εσπεριδοειδή και προσφέρει απλόχερα τις εξυπηρετήσεις και τις περιποιήσεις του σε κάθε επισκέπτη και παραθεριστή.
Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν αξιόλογα σπήλαια όπως: το Σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη. Πολύ μεγάλο σπήλαιο με πλούσιο διάκοσμο από σταλακτίτες. Μέσα στο σπήλαιο είναι κτισμένη η εκκλησία του Αγ. Ιωάννου του Ερημίτη.
Η Σπηλιά έχει αναδείξει, κατά καιρούς, πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων, τη επιστήμης και της τέχνης, όπως γιατρούς δικηγόρους, καθηγητές, δασκάλους, αξιωματικούς και αξιόλογους ιεράρχες. Επίσης, σε τούτο το χωριό γεννήθηκαν και βουλευτές της Κρητικής Πολιτείας.
Το χωριό ανάδειξε οπλαρχηγούς που πολέμησαν τόσο στους αγώνες κατά των Τούρκων στα έτη 1866-69 και 1897, όσο και στην Μακεδονία και Ήπειρο με σώματα εθελοντών.
Πηγές:
– Ν. Σταυράκη, Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης
– Ρ. Πάσλεϋ, Ταξίδια στην Κρήτη (μετάφρ. Δ. Γόντικα)
– Πληροφορίες από την Μαρία Αναστασάκη.
