Σπυρίδων Δ. Περιστέρης

Στὶς 14 Σεπτεμβρίου συμπληρώθηκαν εἴκοσι χρόνια ἀπὸ τὴν ἡμέρα ποὺ ἀπεβίωσε στὴν Ἀθήνα, τὸ 1998, ὁ πρωτοψάλτης τοῦ Μητροπολιτικοῦ ναοῦ τῆς πρωτεύουσας Σπύρος Περιστέρης.
O Σπύρος Περιστέρης γεννήθηκε στὴ Ροδοδάφνη τῆς Αἰγιάλειας τὸν Μάιο τοῦ 1913. Ἀπὸ μικρὸς μυήθηκε στὴ μουσική, Βυζαντινὴ καὶ Δημοτική, ἀπὸ τὸν πατέρα του Δημήτριο, ὁ ὁποῖος ἦταν ἄριστος γνώστης τῆς μουσικῆς καὶ τῆς ψαλτικῆς τέχνης, εἶχε δὲ ἀποκτήσει ἐννέα παιδιά, ἕξι ἀγόρια καὶ τρία κορίτσια. Ὁ Σπύρος ἦταν τὸ μικρότερο παιδὶ τῆς οἰκογένειας. Μεγάλωσε μέσα σὲ ἕνα μουσικό, κυρίως ψαλτικό, καὶ γενικὰ καλλιτεχνικὸ περιβάλλον. Ὅπως πολὺ ἀργότερα ἔγραψε στὸν πρόλογο τοῦ βιβλίου του «Δημοτικὰ Τραγούδια Ἠπείρου καὶ Μωριᾶ» (1950), «Μέσα στὸ καλλιτεχνικὸ αὐτὸ περιβάλλον τοῦ πατρικοῦ μου σπιτιοῦ, ὅπου ἡ μιὰ κόρη τραγουδοῦσε ἁρμονικὰ καὶ τ’ ἄλλο παιδὶ ὑποβλητικὰ ἔψελνε, κι ἄλλα συνόδευαν μὲ τὸ βιολὶ ἢ μὲ τὸν αὐλό, κι ὅπου ὁ πατέρας ἅπλωνε μία ἀτμόσφαιρα μουσικολαογραφικῆς δράσης, ἀναθράφηκα κι ἐγὼ καὶ μυήθηκα ἀπὸ τὸν ἴδιο στὸ ὡραῖο τοῦτο ἔργο».
Μετὰ τὴν ἀποφοίτησή του ἀπὸ τὸ Γυμνάσιο γράφτηκε στὴ Νομικὴ Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ἀλλὰ ὕστερα ἀπὸ δύο χρόνια τὴν ἐγκατέλειψε γιὰ νὰ ἀφοσιωθεῖ στὴ μουσικολογία καὶ τὴ λαογραφία. Φοίτησε στὸ Ὠδεῖο Ἀθηνῶν, ἐνῶ σπούδασε θεωρητικὰ καὶ ἁρμονία, καὶ ἐπὶ τέσσερα χρόνια φωνητική, πιάνο καὶ βιολὶ ὡς υπότροφος. Ἐπὶ τρία χρόνια δίδαξε Μουσικὴ Παιδαγωγία στὴ Μαράσλειο Παιδαγωγικὴ Ἀκαδημία καθὼς καὶ στὸ διδασκαλεῖο μετεκπαίδευσης τῶν δασκάλων. Ὑπηρέτησε ὡς καθηγητὴς Μουσικῆς σὲ διάφορα σχολεῖα ἀπὸ τὸ 1936 ἕως τὸ 1951 καὶ ὡς πρωτοψάλτης σὲ ναοὺς κυρίως ἀθηναϊκούς. Παράλληλα, ἀσχολήθηκε συστηματικὰ μὲ τὴ μελέτη τοῦ δημοτικοῦ τραγουδιοῦ τὸ ὁποῖο καὶ στήριζε μέσα ἀπὸ ἐκπομπὲς τοῦ ραδιοφωνικοῦ σταθμοῦ Ἀθηνῶν.
Ὡς Καθηγητὴς τῆς Βυζαντινῆς μουσικῆς ἀνέπτυξε σημαντική, πολύχρονη καὶ καρποφόρα δραστηριότητα. Δίδαξε θεωρία Βυζαντινῆς Μουσικῆς καὶ ψαλτικὴ τέχνη, ἐπὶ τριετία, στὸ Θεολογικὸ Οἰκοτροφεῖο τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας. Τὸ ἔτος 1937 διορίστηκε καθηγητὴς στὴ Σχολὴ Βυζαντινῆς Μουσικῆς τοῦ Ὠδείου Ἀθηνῶν.
Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν προσφορά του στὴν ἐπιστήμη τῆς Λαογραφίας καὶ τὴ διακονία του ὡς μουσικοδιδάσκαλος, διακρίθηκε καὶ συνδέθηκε περισσότερο μὲ τὸ λαὸ ἀπὸ τὴ θέση τοῦ πρωτοψάλτη. Διέθετε μία ἰδιαίτερη τεχνικὴ ἑρμηνείας καὶ ἀπόδοσης τῶν ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων ἀκολουθώντας μὲ σεβασμὸ καὶ προσήλωση τὶς παραδοσιακὲς ψαλτικὲς ἐπιταγές. Λιτὸς καὶ  συγχρόνως μεγαλόπρεπος, χωρὶς ἀκρότητες, εἶχε ὁδηγὸ τὴ βαθειὰ πίστη του στὸν Χριστὸ καὶ τὴν Ὀρθοδοξία.
Ἀπὸ τὸ 1951 ἀνέλαβε πρωτοψάλτης στὸν Καθεδρικὸ Ναὸ Ἀθηνῶν, θέση στὴν ὁποία παρέμεινε μέχρι τὸ θάνατό του. Ἀνέδειξε μεγάλο πλῆθος μαθητῶν διοχετεύοντας σ’ αὐτοὺς μὲ σεμνότητα, ἀθόρυβα, μεθοδικὰ καὶ ἀκούραστα τὴ σοφία, τὶς ἀστείρευτες μουσικὲς γνώσεις καὶ τὴν πολύτιμη πείρα του γιὰ τὴν καλλιέργεια καὶ τὴν ὀρθὴ ἑρμηνεία τῆς ψαλτικῆς τέχνης. Ἡ φωνή του μὲ τὴ θαυμαστὴ εὐλυγισία καὶ πλαστικότητα ποὺ διέθετε ἔφθανε μέσω τοῦ ραδιοφώνου (καὶ ἀργότερα καὶ τῆς τηλεόρασης) σὲ ὁλόκληρη τὴν ἑλληνικὴ ἐπικράτεια καὶ ἔξω ἀπὸ αὐτὴν – στὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης. Κοινὴ  διαπίστωση ἦταν ὅτι ὅσα ἔψαλλε τὰ κατανοοῦσε καὶ τὰ ζοῦσε – προσευχόταν μάλλον παρὰ ἔψαλλε. Εἶναι τοῦτο στοιχεῖο σημαντικό, καὶ πρέπει νὰ τὸ βλέπουν πολλοὶ ἀπὸ ὅσους ἀνεβαίνουν σὲ ψαλτήρι. Χωρὶς θεολογικὸ καὶ φιλολογικὸ (γλωσσικὸ) ὑπόβαθρο ἡ ψαλτικὴ περιορίζεται σὲ μιὰ χωρὶς πνοὴ ἀπόδοση μελωδίας, ἡ ὁποία, ἐνδεχομένως, τέρπει τὸν ἀκροατή, ἀλλὰ δὲν συμβάλλει στὴ βιωματικὴ συμμετοχὴ τῶν πιστῶν στὴ Λατρεία.
Ἂν λάβουμε ὑπόψη ὅτι στὴν ἐκκλησιαστικὴ – λειτουργικὴ ποίηση ὑπάρχει τὸ τυπικὸ σχῆμα τοῦ συνδυασμοῦ λόγου (ποίησης) καὶ μουσικῆς (μελωδίας, ἔστω καὶ χωρὶς τὴ χρήση μουσικοῦ ὀργάνου), θὰ κατανοήσουμε εὔκολα γιατί, ὅταν τὰ στοιχεῖα αὐτὰ συνυπάρχουν κατὰ τρόπο ἁρμονικό, προκύπτει ἀποτέλεσμα ποὺ χαρίζει γνήσια καὶ ὑψηλοῦ βαθμοῦ ἐσωτερικὴ ἀγαλλίαση (ὅπως συμβαίνει καὶ μὲ πλῆθος συνθέσεων τῆς μὴ ἐκκλησιαστικῆς – δηλ. κοσμικῆς – μουσικῆς). Ἐκεῖνο ποὺ ἀπομένει εἶναι νὰ βρεθεῖ ὁ ἑρμηνευτὴς ποὺ θὰ παραλάβει ἀπὸ τὸ ἄψυχο χαρτὶ τὴ σύνθεση λόγου καὶ μουσικῆς καὶ θα τὰ μετουσιώσει σὲ ὀντότητα ἀντιληπτὴ καὶ ὡς «ὑλικὸ» δημιούργημα. Τὸ θαυμαστὸ ἀποτέλεσμα ποὺ προκύπτει διαπίστωσαν ἀμέτρητες φορὲς ὅσοι εἶχαν τὴν ἀγαθὴ τύχη νὰ ἀπολαύσουν τὴν ἑρμηνεία τοῦ Σπυρ. Περιστέρη, ἑρμηνεία ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι κάτι ἄλλο ἀπὸ ὁδοδείκτη γιὰ ὅσους διακονοῦν τὸ χῶρο στὸν ὁποῖο ὁ ἴδιος ἄφησε στίγμα ἀνεξίτηλο.
Προσωπικά, εἶχα τὴν τύχη νὰ τὸν γνωρίσω ἀπὸ κοντὰ τόσο ὡς ἐρευνητὴ τοῦ Κέντρου Λαογραφίας τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν ὅσο καί, κυρίως, ὡς πρωτοψάλτη καὶ νὰ ζήσω ἀπὸ κοντὰ καὶ ἐπὶ σειρὰ ἐτῶν τὴ μοναδικὴ καὶ θαυμαστὴ ἑρμηνεία τῶν ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων.
Χωρὶς καμιὰ δυσκολία μπορῶ νὰ πῶ ὅτι ἀποτελεῖ ἕνα ἀνεκτίμητης ἀξίας κεφάλαιο τοῦ σύγχρονου Ἑλληνισμοῦ καὶ τοῦ πολιτισμοῦ μας. Καὶ εἶναι εὐτύχημα τὸ ὅτι κάθε ἐνδιαφερόμενος μπορεῖ μέσω τοῦ διαδικτύου ἀλλὰ καὶ δίσκων γραμμοφώνου νὰ ἀπολαύσει τὸ μουσικὸ ἔργο του καὶ σήμερα καὶ στὸ μέλλον.
Ἀναπαύεται πλέον «ἐν σκηναῖς δικαίων». Ἂς εἶναι αἰώνια ἡ μνήμη του!