Ανακαλεί το παρελθόν και προσδίδει στο μνημείο μία μεγάλη ιστορική και πολιτική σημασία
Τα σπίτια που συνδέονται με ιστορικά πρόσωπα αποτελούν χώρους εξαιρετικής ιστορικής σημασίας και συχνά μετατρέπονται σε μουσεία και αναδεικνύονται ως σημαντικοί χώροι συλλογικής μνήμης.
Σε ολόκληρο τον κόσμο βρίσκονται σύγχρονα Ιδρύματα και Μουσεία μεγάλων πολιτικών, όπως το Churchill Centre, το Franklin D.Roosevelt Presidential Library and Museum ή το πιο σύγχρονο Margaret Thatcher Foundation TP. Ωστόσο, το Ίδρυμα και το Μουσείο του Ελευθερίου Βενιζέλου ομοιάζουν περισσότερο με το John F. Kennedy Presidential Library & Museum TP και το Institut Charles de Gaulle. Και στις δύο περιπτώσεις Ιδρύματα διαχειρίζονται πατρικά σπίτια ή αυθεντικούς χώρους και τεκμήρια μεγάλων πολιτικών. Σκοπός όλων είναι η θέαση της ιστορίας μιας, μεγάλης και σημαντικής για την κάθε χώρα, περιόδου, η οποία ταυτίστηκε πέρα από τις σημαντικές ιστορικές μεταβολές και με την προσωπικότητα του πολιτικού που το κάθε Ίδρυμα αντιπροσωπεύει.
Το πατρικό σπίτι του Βενιζέλου στη Χαλέπα Χανίων κατατάσσεται στην κατηγορία των αυθεντικών (documentary) σπιτιών, αφού εξιστορεί τη ζωή μιας μεγάλης προσωπικότητας και διασώζονται σ’ αυτό αυθεντικά αντικείμενα. Το σπίτι – μουσείο δεν είναι απλά ένα οικοδόμημα που περιλαμβάνει συλλογές ή την αυθεντική επίπλωση μιας άλλης εποχής, αλλά έχει την ικανότητα να ανακαλεί το παρελθόν, που με τη σειρά του προσδίδει στο μνημείο μεγάλη ιστορική, πολιτική και κοινωνική σημασία.
Η σκέψη στην οποία βασίστηκε ο σχεδιασμός του μουσείου ο προσωπικός χώρος ενός ανθρώπου, αν διαμορφωθεί σύμφωνα με τις προτιμήσεις του, όσο ήταν εν ζωή, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες δηλώσεις αυτοπροσδιορισμού του. Έτσι, επιδίωξή μας είναι οι επισκέπτες να ανακαλέσουν στη μνήμη τους τον ιδιοκτήτη του σπιτιού, τον οποίο ποτέ δεν έχουν δει· έχουν όμως μεγαλώσει με τις επιλογές του, γνωρίζουν την ιστορία του -καθώς συνδέεται άρρηκτα με την ιστορία της Κρήτης και της σύγχρονης Ελλάδας- και επιθυμούν να λάβουν επισταμένη γνώση της προσωπικότητας και των επιλογών, που οδήγησαν σε τόσο σημαντικές ιστορικές αποφάσεις.
Περιδιαβαίνοντας από δωμάτιο σε δωμάτιο, ανεβαίνοντας σκάλες ή κοιτώντας καθρέπτες συνεχώς αναρωτιέται κανείς ποια άλλα πρόσωπα έχουν περάσει απ’ τους ίδιους χώρους. Παρατηρώντας φωτογραφίες και προσωπικά αντικείμενα αναζητά συναισθήματα χαράς ή λύπης των ιστορικών προσωπικοτήτων, για τα οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή η προσέγγιση ίσως ήταν καθαρά γνωσιοκεντρική. Οι αισθήσεις και η φαντασία επιτρέπουν και μια διανοητική και συναισθηματική προσέγγιση οικειοποίησης.
Περισσότερο από ένα μνημείο που επικαιροποιεί το χαμένο παρελθόν, το σπίτι είναι και ένας χώρος όπου άνθρωποι έζησαν τη δική τους ιδιωτική ζωή και τώρα μοιάζει να τη μοιράζονται με τον επισκέπτη.
Το σύνολο των χώρων του ισογείου μπορεί να χαρακτηριστεί μουσείο sui generis. Τα τεκμήρια παρουσιάζονται εκτός ειδικών προθηκών, η έκθεση των αυθεντικών αντικειμένων που βρίσκονται σε κάθε δωμάτιο -είτε πρόκειται για τα έπιπλα αυτού, είτε για τα αντικείμενα, είτε για τα έργα τέχνης- γίνεται πιο ελκυστική μόνο με τη χρήση του κατάλληλου φωτισμού και φυσικά με την ένταξη των τεκμηρίων σε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο πλαίσιο, ώστε αφ’ ενός να εξυπηρετεί την οικειότητα που επιθυμείται να αισθανθεί ο επισκέπτης περιηγούμενος σε ένα σπίτι και αφ’ ετέρου να διηγείται την πορεία του Βενιζέλου στους χώρους αυτούς, οι οποίοι αφηγούνται την ιστορία του άνδρα και της οικογένειας που έζησε και δημιούργησε εντός τους.
Σε όλους τους χώρους της Οικίας, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να συναντήσει αυθεντικά τεκμήρια -έπιπλα, αντικείμενα μικροτεχνίας, σπάνιες αγιογραφίες, έργα τέχνης- ενδεικτικά αναφέρω τα χειρόγραφα της μετάφρασης του Θουκυδίδη από τον Βενιζέλο, τις πένες με τις οποίες υπέγραψε τις συνθήκες των Σεβρών και της Λωζάννης και τα αυθεντικά κείμενά τους, τους 280 σκαλιστούς λίθους που χρησιμοποιήθηκαν στο ανάθεμα εναντίον του το 1916, το περίστροφο που χρησιμοποιούσε ως επαναστάτης στην Κρήτη, δύο γραμμόφωνα εποχής και σπάνιοι δίσκοι 78 στροφών, που περιλαμβάνουν ηχογραφημένες ομιλίες του.
Με το τέλος της πρώτης φάσης της μουσειακής διαδρομής, ο επισκέπτης έχει περιηγηθεί σε όλους τους χώρους του ισογείου και τμήμα του ορόφου και έχει παρακολουθήσει την οικογενειακή και κοινωνική ζωή του Βενιζέλου. Παράλληλα, όμως, έχει διαπιστώσει και τους στενούς δεσμούς του με την ιδιαίτερη πατρίδα του και την πατρική του οικία.
H δεύτερη φάση της διαδρομής συνεχίζεται στον όροφο της οικίας, όπου διαδραματίζεται η διαδρομή του Βενιζέλου ως μεγάλου πολιτικού και πρωθυπουργού της Ελλάδας, ενώ ο σχεδιασμός επιτρέπει να διαφανεί ο άνθρωπος πίσω από όλα αυτά. Η απλότητα και η εσωστρέφεια των ιδιωτικών του στιγμών, οι ώρες της χαλάρωσής του και των επιθυμιών του για τον προσωπικό του χώρο και χρόνο. Έτσι, «σκηνοθετούνται» τα παιδικά του χρόνια, το περιβάλλον της Χαλέπας, η ιστορία της οικογένειας, το επαναστατικό του πνεύμα, οι προσωπικές του φιλοδοξίες, οι οποίες πυροδότησαν την ανάγκη του για πολιτική έκφραση.
Η «σκηνοθεσία» αυτή συνεχίζεται στην παρουσίαση των πτυχών της προσωπικότητας και της δράσης του Βενιζέλου (Ο επαναστάτης, Ο πολιτικός, Ο Διπλωμάτης, Ο άνθρωπος, Ο μύθος – οι δύο τελευταίες ενότητες παρουσιάζονται στη σοφίτα του Μουσείου), δίνοντας στον επισκέπτη την ευκαιρία να έχει πλήρη επαφή με κάθε μία από αυτές ξεχωριστά στη διάρκεια της περιήγησής του, αλλά και με το σύνολό τους, αφού έχει τελειώσει την επίσκεψή του.
Επίσης, στη σοφίτα της Οικίας λειτουργεί χώρος εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών. Μία διαδραστική – τεχνολογική έκθεση σε συνδυασμό με εκπαιδευτικά παιχνίδια, δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, επιδιώκει να φέρει το κοινό -ιδιαίτερα τα νέα παιδιά- πιο κοντά στον κόσμο της ιστορίας ολοκληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο τη μουσειακή εμπειρία και την εμπέδωση της πληροφορίας.
Ολοκληρώνοντας, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει τα αυθεντικά τεκμήρια από τις δύο απόπειρες δολοφονίας εναντίον του Βενιζέλου, τα ματωμένα ρούχα του από το 1920 στον σταθμό της Λυών στο Παρίσι και το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε κατά την απόπειρα του 1933 στη Λ. Κηφισίας.
Το Μουσείο, πέρα από τη συλλογή του, είναι οι άνθρωποί του. Και οι άνθρωποι του Μουσείου αυτού εργάστηκαν αδιάκοπα, με κύριο όφελος την προσωπική τους ικανοποίηση, για το αποτέλεσμα που σας παρουσιάζεται σήμερα. Από την αρχή, στο επίπεδο της μουσειολογικής μελέτης, στάθηκε δίπλα μας η μουσειολόγος Μαρία Ξανθουδάκη. Η αείμνηστη Ζωή Μητσοτάκη υπήρξε αρωγός στο Μουσείο από την πρώτη μέρα του. Οι ιστορικοί Βάλια Βαρουχάκη και Αργυρώ Βατσάκη και η μουσειοπαιδαγωγός Ρία Μαρκουλάκη, άνθρωποι του Ιδρύματος όλες, πρόσφεραν το επιστημονικό υπόβαθρο στο οποίο στηρίχτηκε το Μουσείο.
Οι συντηρητές Μιχάλης Τρουλινός και Αμαλία Τρουλινού έκαναν εκπληκτική δουλειά σε δύσκολες συνθήκες. Η Άννα Μαρία Κοσμόγλου από το Ίδρυμα Νιάρχος ήταν πάντοτε θετική στις παρακλήσεις μας. Οι Γιώργος Μπραουδάκης και Θάνος Αδαμόπουλος μας έσωζαν πάντα στη δύσκολη στιγμή. Η Ελένη Γαρδίκα – Κατσιαδάκη πρόσφερε την απαραίτητη επιστημονική ματιά και ηθική συμπαράσταση. Επίσης, η συμβολή της μουσειολόγου Ελένης Βρετζάκη στο στήσιμο του Μουσείου υπήρξε ανεκτίμητη.
Στην όλη διαδικασία σχεδιασμού και εκτέλεσης του έργου αποφασιστικό ρόλο και ιδιαίτερη συμβολή είχαν τα στελέχη του Ε.Ο.Τ. Πρώτα απ’ όλα η πολιτικός μηχανικός κα Αλεξάνδρα Παπαλιάκου, που είχε την εποπτεία και την παρακολούθηση των εργασιών. Επίσης, η κα Μαρία Μάρακα – Ρωμανού, αρχιτέκτων.
Δεν θα παραλείψω τον εργολάβο του έργου κ. Γιάννη Γεωργίου και τους εργολάβους του δεύτερου υποέργου, της μουσειακής αποκατάστασης, Παναγιώτη Ιωαννίδη, Ηλία Παπαδόπουλου και Μάνο Λιγνό. Επίσης, τη συμβολή του Τεχνικού Επιμελητηρίου και των προέδρων του Ν. Ξυνίδη και του αείμνηστου Α. Πιταριδάκη καθώς και του Μηχανολόγου Β. Κικίδη και του πολιτικού μηχανικού Α. Μαρματάκη. Και βεβαίως, τον αρχιτέκτονα Ζαχαρία Πιστόπουλο που ήταν η ψυχή του έργου.
Σαν σε μια χρονομηχανή, οι επισκέπτες αισθάνονται ότι ταξιδεύουν σ’ ένα αναλλοίωτο παρελθόν, ένα ταξίδι που επίσης προσφέρει μια μέρα αυτογνωσίας. Ερχόμενοι πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν έχουν την ευκαιρία να εξακριβώσουν ποιοι είναι και, ίσως πιο σημαντικό, ποιοι δεν είναι, δημιουργώντας έναν έντονο σύνδεσμο ανάμεσα στη συλλογική και την προσωπική μνήμη. Περισσότερo από ένα μνημείο που επικαιροποιεί το ένδοξο παρελθόν, ένα ιστορικό σπίτι δεν είναι παρά ένας χώρος όπου άνθρωποι έζησαν τη ζωή τους.
*αρχειονόμος – βιβλιοθηκονόμος
