Κτίσθηκε για να αποτελέσει τον “φύλακα άγγελο” της Ενετικής πόλης των Χανίων, από την πλευρά της εισόδου του λιμανιού και των βόρειων ακτών στα 1580. Ενα μικρό θαύμα αρχιτεκτονικής όπως και οι υπόλοιπες οχυρώσεις της παλιάς πόλης, έχασε γρήγορα λόγω της τεχνολογίας της εποχής (πυροβόλα) την στρατιωτική του αξία, συνέχιζε να χρησιμοποιείται όμως ως στρατώνας.
Συνδέθηκε με μια από τις κορυφαίες στιγμές της σύγχρονης Κρητικής ιστορίας την ύψωση της ελληνικής σημαίας τον Δεκέμβρη του 1913 και την Ενωση. Το Rivellino Del Porto των Ενετών, ο Φιρκάς αργότερα των Τούρκων μια ονομασία που παραμένει και σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της πόλης των Χανίων.
Οι μεγάλες προσπάθειες της Αρχαιολογίας εδώ και χρόνια απέδωσαν καρπούς στη διάσωση και ανάδειξη του μνημείου που σήμερα διατηρείται άριστα και αποτελεί έναν από τους πιο επισκέψιμους χώρους των Χανίων.
Κάνοντας μια περιήγηση στον χώρο, γνωρίζουμε καλύτερα το Μνημείο και μαθαίνουμε περισσότερα πράγματα για την ιστορία του…
Συνοδός μας ο αρχαιολόγος της Εφορίας Αρχαιοτήτων Χανίων κ. Θ. Μαΐλης. Ξεκινάμε την περιήγηση μας στις οχυρωματικές εγκαταστάσεις από την πλατεία Τάλω, μπροστά στην οδό Θεοτοκοπούλου. Για να γίνει η οδός, στα 1899, κατεδαφίστηκε ένα τμήμα των οχυρώσεων που συνέδεαν το Rivellino Del Porto με τον προμαχώνα San Salvatore.
Ο ΓΕΝΟΥΑΤΙΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ
Ο κ. Μαΐλης μας δείχνει τη φιγούρα του “γενουάτικου πύργου”, ενός χαρακτηριστικού τμήματος των οχυρώσεων. Ομως μας εξηγεί ο πύργος κτίσθηκε από τους Γενουάτες το μικρό χρονικό διάστημα που είχαν κάτω από τον έλεγχο τους την Κρήτη τον 13ο αιώνα.
«Στη συνέχεια οι Ενετοί που επικράτησαν των Γενουατών συμπεριέλαβαν στις εκτεταμένες οχυρωματικές τους εργασίες τον πύργο ενσωματώνοντάς τον σε αυτές. Συνολικά το Rivellino Del Porto εντάσσεται και ενσωματώνεται στον οχυρωματικό περίβολο των Χανίων τον 16ο αιώνα». Για το συγκεκριμένο μνημείο υπάρχει μελέτη από το Γραφείο Τειχών και ελπίδα είναι κάποια στιγμή να υλοποιηθεί η ανακατασκευή του καθώς αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό μνημείο.
Ακολουθούμε το τείχος κατά μήκος της Ακτής Κουντουριώτη. Οι κανονιοθυρίδες είναι απλωμένες κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ελέγχουν αποτελεσματικά την είσοδο του λιμανιού, ενώ για την κατασκευή του τείχους έχουν χρησιμοποιηθεί ντόπια ασβεστολιθικά πετρώματα.
«Στην τειχοποιία εντοπίζουμε τη χαρακτηριστική βενετσιάνικη οχυρωματική τέχνη που χρησιμοποιήθηκε και στις υπόλοιπες κατασκευές τους για την άμυνα της πόλης» τονίζει ο αρχαιολόγος.
Τα φρούρια της εποχής εκείνης της εποχής τέλη 16ου – αρχές 17ου αιώνα ήταν φτιαγμένα κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν κατά κάποιο τρόπο να αντιμετωπίζουν τα πυροβόλα των πολιορκητών.
ΟΙ ΣΤΡΑΤΩΝΕΣ
Μπαίνοντας από την είσοδο του “Φιρκά” δίπλα στο Ναυτικό Μουσείο απλώνεται μπροστά μας η πλατεία του φρουρίου, ένας χώρος που έχει αναπλαστεί πλήρως όπως και όλες οι οχυρώσεις χάρις στις προσπάθειες της Εφορίας Αρχαιοτήτων όλα αυτά τα χρόνια.
Στα αριστερά μας (δυτικά) τα κτήρια των στρατώνων, στο ισόγειό του φιλοξενούσε τους στρατιώτες και στον όροφο τους ανώτατους Ενετούς αξιωματούχους.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο κ. Κώστα Ψαράκη οι στρατώνες αυτοί ξεκίνησαν να κτίζονται το 1610 από τον ρέκτορα Pesaro και ολοκληρώθηκαν 10 χρόνια μετά από τον ρέκτορα της εποχή Alvise Bragadin, το όνομα του οποίου έχει αποτυπωθεί στο θύρωμα στον όροφο: (ALOYSIUS BRAGADEUS PROVISOR CYDONIAE M.DCXX). Χαρακτηριστικός και ο θυρεός των Ενετών με τον φτερωτό λέοντα του Αγίου Μάρκου στην κεντρική μεγάλη πόρτα του 1ου ορόφου. «Το λιοντάρι» αναφέρει ο κ. Ψαράκης «διαστάσεων 1,20μ. Χ 0,60 εκ. είναι λαξευμένο σε ασβεστολιθικό πέτρωμα. Το πρόσωπο έχει εκτεταμένες φθορές, στο κεφάλι φέρει στέμμα (κορώνα), οι φτερούγες του είναι όρθιες, πιεσμένες στο σώμα, ενώ στα πόδια του κρατά οικόσημα με περικεφαλαία – έμβλημα του δόγη Antonio Priuli και ανοιχτό ευαγγέλιο στο οποίο είναι χαραγμένη η επιγραφή “PAX TIBI MARCE EVANGELISTA MEVS” (Ειρήνη σε εσένα Ευαγγελιστή Μάρκο)».
Από τις εργασίες της αρχαιολογίας αναδείχθηκε το υδραγωγείο στο κέντρο της πλατείας και αυτό κατασκευή των Ενετών στο οποίο αποθηκεύονταν νερό της βροχής αλλά και νερό που ερχόταν με αγωγό. Η χωρητικότητα ήταν αρκετά μεγάλη με σκοπό να προμηθεύει πόσιμο νερό τους αμυνομένους σε περίοδο πολιορκίας.
Το βόρειο τμήμα καταλαμβάνουν έξι θόλοι, και όπως σημειώνει ο κ. Κ. Ψαράκης το πάχος στην εξωτερική τους τοιχοποιία φτάνει τα 4 μέτρα.
Στην κορυφή του κάθε θόλου μας δείχνει ο κ. Μαΐλης τις οπές εξαερισμού από όπου εκτονώνονταν η έκρηξη των κανονιών κάθε φορά που έβαλαν. Εκεί έχει σχηματιστεί το δώμα (σ.σ. ο χώρος όπου γίνονται οι εκδηλώσεις για την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα).
ΟΤΑΝ ΕΓΙΝΕ “ΦΙΡΚΑΣ”
Την οθωμανική περίοδο οι Τούρκοι συνεχίζουν να χρησιμοποιούν το κτήριο για στρατιωτικούς σκοπούς (φιρκάς είναι ο στρατώνας στα τουρκικά), κτίζουν τη νότια πλευρά των έξι θόλων και φτιάχνουν χώρους υγιεινής σε καθένα από αυτούς όταν τους μετατρέπουν σε φυλακή.
Από τη φυλακή αυτή απέδρασε το 1862 ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης, ενώ στον χώρο όπου βρίσκεται ο ιστός της σημαίας υψώθηκε το σύμβολο της Κρητικής αυτονομίας το 1898.
Το 1909 οι Κρητικοί ανύψωσαν την ελληνική σημαία στον ιστό προκαλώντας την έντονη αντίδραση των Μεγάλων Δυνάμεων, που ζήτησαν την υποστολή της. Ομως κανείς Κρητικός δεν βρέθηκε να την κατεβάσει, έτσι στρατιωτικό τμήμα των Μεγάλων Δυνάμεων έκανε την υποστολή και ανέλαβε τη φρούρηση του ιστού ώστε να μην επαναληφθούν “έκτροπα”.
Την 1η Δεκεμβρίου του 1913 υψώθηκε και επίσημα η ελληνική σημαία σηματοδοτώντας την Ενωση. Ακολούθως ο “Φιρκάς” όπως είχε καθιερωθεί ως όνομα χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικές εγκαταστάσεις και μεταπολεμικά εγκαταλείφθηκε μέχρις ότου η αρχαιολογία ανάλαβε τη σταδιακή συντήρηση και αναστήλωσή του.
