Όσοι έχετε δει την ταινία «το όνομα του Ρόδου»1, προσπαθήστε να φέρετε στο μυαλό σας την εκπληκτική βιβλιοθήκη του Αβαείου. Ο Έκο την περιέγραφε τεράστια σε μέγεθος, δαιδαλώδη, γεμάτη χειρόγραφα διακοσμημένα με αριστοτεχνικές εικονογραφήσεις, χρυσοτυπίες… Βιβλία δερματόδετα, πανόδετα, με ξύλινα εξώφυλλα και μεταλλικά δεσίματα…
Kαι τώρα προσπαθήστε να προσαρμόσετε την εικόνα μιας μεγαλειώδους βιβλιοθήκης, όπως αυτή που περιέγραψε ο Εκο στα πιο σύγχρονα δεδομένα. Πάντα όμως γεμάτης ανεκτίμητους θησαυρούς γνώσης. Αυτό που προκύπτει είναι η μεγαλόπρεπη βιβλιοθήκη στο Βατικανό. Ένα θησαυροφυλάκιο χειρογράφων και βιβλίων των περασμένων αιώνων που φυλάσσονται εδώ με θρησκευτική ευλάβεια, αρκετά από αυτά σε ειδικές συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας.
Σε αυτή την εκπληκτική βιβλιοθήκη λοιπόν, μπορείτε να περιηγηθείτε διαδικτυακά και μάλιστα να έχετε δωρεάν πρόσβαση σε χιλιάδες ψηφιοποιημένα χειρόγραφα, πίνακες, σκίτσα, και incunabula, δηλαδή βιβλία «πρωτόγονα» τυπωμένα πριν το 1500 μ.Χ οπότε και η Τυπογραφία βρισκόταν στα σπάργανα.
Η βιβλιοθήκη στο Βατικανό δημιουργήθηκε το 1451 μ.Χ και υπολογίζεται πως περιλαμβάνει περισσότερους από 80.000 θησαυρούς γνώσης ανυπολόγιστης αξίας. Βιβλία, χειρόγραφα, μελέτες, σκίτσα, πίνακες, και, κάθε τι στους χώρους της προέρχονται από κάθε γωνιά του πλανήτη. Εδώ υπάρχουν επίσης γράμματα, σημειώσεις και σκίτσα σπουδαίων καλλιτεχνών και επιστημόνων όπως ο Μικελάντζελο και ο Γαλιλαίος, αλλά και συμφωνητικά και νόμοι από όλες τις ιστορικές περιόδους.
Με το πρόγραμμα DigitaVaticana τα αρχεία της βιβλιοθήκης γίνονται αντικείμενο μελέτης εξ αποστάσεως για εκατομμύρια κόσμου που επιθυμεί να ρίξει μια ματιά στην πιο πολυσυζητημένη βιβλιοθήκη παγκοσμίως. Η ψηφιοποίηση έχει γίνει με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, στο project συμμετείχε η NASA (!) καθώς και άλλοι κολοσσοί τεχνολογίας διεθνώς. Σύμφωνα με τους ειδικούς στο Βατικανό, η προσπάθεια ψηφιοποίησης θα συνεχιστεί μέχρι να δημιουργηθούν ψηφιακά αντίγραφα κάθε αντικειμένου της βιβλιοθήκης.
Πρόκειται για μια τεράστια προσπάθεια με συμμετοχή εκατοντάδων ειδικών, αλλά και χρηματοδοτών που επιχειρούν να διασώσουν θησαυρούς αιώνων, οι οποίοι αποτελούν πολύτιμα κομμάτια της παγκόσμιας ιστορίας.
Μέχρι πρότινος η πρόσβαση στη βιβλιοθήκη στο Βατικανό ήταν πολύ δύσκολη. Ο χρόνος παραμονής στους χώρους της περιορισμένος. Χρειαζόταν ειδική άδεια και οι επιστήμονες και μελετητές που χρησιμοποιούσαν τα χειρόγραφα δεν είχαν την άνεση που θα ήθελαν για να κάνουν τη δουλειά τους. Πλέον, σύμφωνα με τους υπεύθυνους της βιβλιοθήκης, όλοι θα έχουν πρόσβαση σε ό,τι επιθυμήσουν, για όσο χρόνο χρειάζεται και μάλιστα δωρεάν.
Στην επίσημη ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης, που «μιλάει» ιταλικά και αγγλικά, μπορείτε να βρείτε κατηγοριοποιημένα: εκδόσεις, καταλόγους βιβλίων, συλλογές, πληροφορίες, ενημέρωση για το εκάστοτε εκπαιδευτικό πρόγραμμα που «τρέχει», ημερολόγιο με τις δράσεις, αλλά και eshop (!) για να αγοράσετε σημειωματάρια, αντίγραφα χειρογράφων, σκίτσων κλπ.
Μετά τα καλά νέα όμως, ας δούμε και λίγο τα όχι τόσο… καλά. Καταρχάς υπάρχουν φωνές που κατακρίνουν το Βατικανό ότι ζήτησε και χρησιμοποίησε χρηματοδότες και crowfunding προκειμένου να κάνει μια δουλειά που μπορούσε άνετα να κάνει χρησιμοποιώντας την περιουσία του. Λογικό. Και μεταξύ μας, μάλλον έχουν δίκιο. Αλλά οκ, ας δεχτούμε πως το Βατικανό λειτουργεί ως επιχείρηση και προσπαθεί να γλιτώσουν χρήματα όπου μπορεί. Είναι θεμιτό.
Το μεγαλύτερο «αγκάθι» όμως στο εγχείρημα είναι άλλο: Δεν είναι καθόλου λίγοι όσοι υποστηρίζουν πως το Βατικανό κρατά καλά κρυμμένα χειρόγραφα που δεν πρέπει να πέσουν στα χέρια των πολλών. Για παράδειγμα, στη βιβλιοθήκη υπάρχουν χειρόγραφα που «ενοχοποιούν» την Καθολική Εκκλησία για τις αμφιλεγόμενες –και συχνά αιματηρές- δράσεις της την εποχή της Ιεράς Εξέτασης -και όχι μόνο. Είναι πραγματικά έτοιμο το Βατικανό να δώσει στη δημοσιότητα στο σύνολό τους τέτοια έγγραφα? Τις ελάχιστες «διαρροές» τις έχει «πληρώσει» ακριβά. Υπάρχουν, λένε μελετητές, χειρόγραφα που ίσως βάλουν σε τεράστιες θεολογικές συζητήσεις το δόγμα του καθολικισμού. Θα το τολμήσουν όντως; Προσωπικά θεωρώ πως δεν υπάρχει περίπτωση. Κάποια πράγματα ήταν πάντα ταμπού για την Καθολική εκκλησία (όπως και για κάθε εκκλησία, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους) και είναι καλύτερο να τα κρατά στην αφάνεια. Εξάλλου το Βατικανό έχει δώσει δείγματα επίμονης προσπάθειας «συγκάλυψης» ιστοριών και σκανδάλων που θα κλόνιζαν το γόητρό του. Και αν κάποιες θλιβερές ιστορίες είδαν τελικά το φως της δημοσιότητας και ανάγκασαν σε συγνώμη την Καθολική εκκλησία, αυτό έγινε επειδή οι φωνές όσων επλήγησαν ήταν πολλές. Τόσο πολλές που δεν γινόταν να φιμωθούν.
Εκείνο που έχει σημασία ωστόσο είναι πως πλέον, ένα μεγάλο κομμάτι γραπτής γνώσης, έγγραφων θησαυρών, βρίσκεται σε κοινή θέα. Και μπορούν όλοι να το προσεγγίσουν έστω και από το σπίτι τους. Ακόμα και αν δεν καταλαβαίνετε γρι από λατινικά, και μόνο οι εικόνες των χειρογράφων θα σας ταξιδέψουν! Προτείνω να το δοκιμάσετε!
