Αποτελεί ένα ξεχωριστό κομμάτι του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Απτέρας που βρίσκεται πάνω σε ύψωμα στην περιοχή Μεγάλα Χωράφια «βλέποντας» τον κόλπο της Σούδας και τα Λευκά Όρη.
Πρόκειται για το μοναδικό αναστυλωμένο αρχαίο θέατρο της Κρήτης που «ζωντάνεψε» ξανά μετά από 17 αιώνες θεατρικής σιωπής μέσα από μία ξεχωριστή παράσταση ραψωδία της Οδύσσειας.
Το αρχαίο θέατρο που «αποκαλύφθηκε» πλήρως από την αρχαιολογική σκαπάνη και με εντατικές εργασίες από το 2012 μέχρι και τον Νοέμβριο του 2015, αποτελεί σημείο αναφοράς για τον πολιτισμό και χώρο που παρουσιάζει σημαντική επισκεψιμότητα .
Το αρχαίο θέατρο σήμερα μπορεί να φιλοξενήσει περίπου 350 θεατές. Όπως αναφέρει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η προϊσταμένη της Εφορίας Αρχαιοτήτων Χανίων Αρχαιολόγος Ελένη Παπαδοπούλου, «η ένταξη της ανάδειξης του θεάτρου στο Γ΄ ΚΠΣ της Περιφέρειας Κρήτης και στη συνέχεια στο ΕΣΠΑ 2007-2013, με χρηματοδότηση 2.440.000,00 ευρώ, στην τελευταία αυτή φάση, έδωσε τη δυνατότητα να υλοποιηθεί η πλήρης αποκάλυψη του μνημείου, η συντήρηση και η αναστήλωση του».
Στο σημείωμα της η κ Παπαδοπούλου περιγράφει το ιστορικό του θεάτρου επισημαίνοντας.
«Η αρχαιότερη φάση του προσδιορίζεται στην πρώιμη Ελληνιστική περίοδο (3ος αιώνας π.Χ.), ενώ ριζική μετασκευή υπέστη κατά τη Ρωμαϊκή εποχή.
Στις αρχές του 20ου αιώνα μεγάλο μέρος του θεάτρου καταστράφηκε από τη δημιουργία ασβεστοκάμινου στο κέντρο του κοίλου, υλικό καύσης της οποίας αποτέλεσαν εδώλια και αρχιτεκτονικά μέλη. Μεταπολεμικά, απογυμνώθηκε περισσότερο, όταν οι λιθόπλινθοί του χρησιμοποιήθηκαν σε υποδομές στο λιμάνι της Σούδας.
Με την πλήρη αποκάλυψη του μνημείου αναδείχθηκε στην πληρότητά του το σχήμα και η γεωμετρία του, και εξασφαλίστηκε μια ολοκληρωμένη διαδρομή για τον σημερινό επισκέπτη.
Το Δεκέμβριο του 2015, αποδόθηκε στο κοινό το μοναδικό, μέχρι σήμερα, ανασκαμμένο και αναστηλωμένο αρχαίο θέατρο στην Κρήτη, με στόχο την αξιοποίησή του σε εκδηλώσεις και δράσεις άξιες της πολιτισμικής φυσιογνωμίας του.
Στο πλαίσιο αυτό, τον Αύγουστο του 2017 πραγματοποιήθηκε μουσική εκδήλωση με τον τσελίστα, συνθέτη και λυράρη Γιώργο Καλούδη.
Φέτος, σε συνεργασία και πάλι με την Περιφέρεια Κρήτης, οργανώσαμε την πρώτη θεατρική παράσταση, ύστερα από αιώνες ‘σιωπής’ στην Απτέρα, με τη δραματοποιημένη αφήγηση της ραψωδίας της Οδύσσειας».
Όπως δηλώνει η κ Παπαδοπούλου, «επιδίωξη μας είναι το αρχαίο θέατρο της Απτέρας να αποτελέσει κινητήριο μοχλό πολιτισμού και να συμβάλει στη σύγχρονη πνευματική και αισθητική παιδεία των πολιτών του κόσμου». Το αρχαίο θέατρο της Απτέρας σύμφωνα με το ενημερωτικό έντυπο του υπουργείου Πολιτισμού και της Εφορίας Αρχαιοτήτων Χανίων κατασκευάσθηκε εξ ολοκλήρου από τοπικό πωρόλιθο και χωροθετήθηκε σε φυσική κοιλότητα του εδάφους με νότιο προσανατολισμό και θέα τα Λευκά Όρη.
Η παλαιότερη φάση του θεάτρου χρονολογείται στους ελληνιστικούς χρόνους αλλά και την Ρωμαϊκή εποχή. Αποτελείτο από το κοίλο δηλαδή το χώρο γύρο από την ορχήστρα όπου καθόταν οι θεατές , την ορχήστρα δηλαδή το χώρο όπου στεκόταν η ομάδα του θιάσου που χόρευε και τραγουδούσε και τη σκηνή όπου εξελισσόταν η θεατρική δράση. Ανατολικά και δυτικά υπήρχαν τα σημεία εισόδου θεατών και ηθοποιών οι πάροδοι, και η λιθόστρωτη οδός που οδηγούσε στο θέατρο. Οι κύριες οικοδομικές φάσεις του θεάτρου της Απτέρας είναι η Ελληνιστική, η Ρωμαϊκή Α και η Ρωμαϊκή Β.
