Στα ίχνη των Κρητότουρκων

» Ποιοι ήταν οι “Τούρκοι” της Κρήτης;

• ΒΑΘΙΑΚΟ ΑΜΑΡΙΟΥ: Οι φοβεροί Αμπαδιώτες Κρητότουρκοι
• ΣΑΡΑΚΗΝΑ ΣΕΛΙΝΟΥ: Η σφαγή των Κρητότουρκων στον “Αγγισαρέ” στις 24 Ιανουαρίου 1897
• ΜΕΣΟΡΟΥΜΑ ΣΑΡΑΚΗΝΑΣ: Ο οικισμός των Κρητότουρκων, που ποτέ δεν αποτυπώθηκε στον χάρτη
• ΚΑΝΤΑΝΟΣ: Σκηνές από την εκκένωση στις 18 Μαρτίου 1897

H ρίζα του κακού και η αφορμή των δεινών, για τους Χριστιανούς της Τουρκοκρατούμενης Κρήτης. Αριστοι σκοπευτές, φοβεροί καβαλάρηδες, οι εξωμότες έτρωγαν χοιρινό, έπιναν κρασιά και τσικουδιές, βίαζαν και σκότωναν, μη υπολογίζοντας ούτε Αλλάχ, ούτε Πασά, ούτε Σουλτάνο, γι’ αυτό κι ο τελευταίος τους έστειλε το 1812, τον Χατζή Οσμάν Πασά ή Πνιγάρη.

Ο όρος – λέξη Τουρκοκρητικός μας παραπέμπει στον Τούρκο της Κρήτης, δηλαδή σ’ αυτόν τον Τούρκο που διέμενε στο νησί. Οποιος λοιπόν ακούει ή διαβάζει αυτή τη λέξη πηγαίνει το μυαλό του σε Τούρκους, όπου μετά την τελική κατάληψη της Κρήτης, από τον Μεχμέτ Κιοπρουλή το 1669, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στο νησί. Ομως τα πράγματα δεν είναι έτσι. Οι “Τούρκοι” της Κρήτης ήταν δυστυχώς Ελληνες- Κρητικοί- Χριστιανοί, που είχαν περάσει στην άλλη πλευρά.
Από το 1650 μέχρι το 1812, σε ορισμένες περιοχές της Κρήτης, ένα μέρος του πληθυσμού άλλαξε θρησκεία και συνειδησιακά εθνότητα. Αυτοί ήταν οι περιβόητοι Κρητότουρκοι, καθ’ όσον πρώτα ήσαν Ελληνες – Κρητικοί – Χριστιανοί και στη συνέχεια εξωμότησαν και έγιναν Μουσουλμάνοι – Τούρκοι.
Το να τους γράφουν ή να τους αποκαλούν ορισμένοι Τουρκοκρητικούς, μπερδεύουν τον κόσμο και δίνουν στον άλλο να καταλάβει ότι ήσαν κάποιοι Τούρκοι που είχαν έρθει στην Κρήτη άποικοι από την Μικρά Ασία, την… Κωνσταντινούπολη ίσως και την… Αγκυρα!!…. και πήγαν και εγκαταστάθηκαν… στο ορεινό και απομονωμένο Σέλινο!!! στην Αμπαδιά, ή στην κεντρική Κρήτη και αλλού, όπως μπορείτε να δείτε στο συνημμένο εθνολογικό χάρτη.
Εις το ότι είναι λάθος ο όρος Τουρκοκρητικοί, συμφωνούν και οι αείμνηστοι Ν. Αγγελής (Αποκορωνιώτης δημοσιογράφος – συγγραφέας) και ο συγγραφέας ειδικός επί του θέματος Κ. Φουρναράκης. Ο τελευταίος μάλιστα γράφει: «ο όρος Τουρκοκρητικός για τους Μουσουλμάνους της Κρήτης δεν είναι απόλυτα σωστός». Εδώ πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δεν ήταν απλώς Κρήτες Μουσουλμάνοι, ήταν Κρήτες Μουσουλμάνοι με Τουρκική εθνική συνείδηση. Οι Κρητότουρκοι ήταν αυτοί που πάντα, μέχρι που έφυγαν, δημιουργούσαν τα σοβαρά προβλήματα στους Χριστιανούς και τους μόνους που φοβούνταν ήταν οι χαΐνηδες.

ΟΙ ΕΞΩΜΟΤΕΣ
Η περίοδος της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη διήρκησε 250 έτη, ήτοι περίπου οκτώ γενεές. Δεν μπορούμε όμως να ξέρουμε πότε έκαστος των εξωμοτών πέρασε στην «άλλη πλευρά». Ούτε μπορούμε να ξέρουμε, αν ήταν εις γνώσιν του κάθε εξωμότη η αρχική καταγωγή του. Το σίγουρο όμως είναι ότι είχαν βαθύ μίσος δια τους Χριστιανούς ομοχωρίους τους και επίσης δεν χώνευαν τους ελάχιστους γνήσιους Τούρκους.
Επειδή οι γνήσιοι Τούρκοι στην Κρήτη ήταν ελάχιστοι, γι’ αυτό οι τουρκικές αρχές με μεγάλη ευκολία εδέχοντο την εξωμοσία, ομαδική και μεγάλης έκτασης, από στοιχεία ζωηρά και ατίθασα συνήθως φονιάδες, ληστές, πειρατές, κακοποιούς και φυλακισμένους. Έπαιρναν αλλάζοντας θρησκεία και εθνική συνείδηση άφεση αμαρτιών και αποκτούσαν δικαιώματα επί της τιμής και της ιδιοκτησίας των Χριστιανών ομοχωρίων τους.
Όπως επίσης εξωμοσία γινόταν και για λόγους βεντέτας, φορολογίας ή κληρονομιών, ή και άλλων δικαιωμάτων, όπως να φέρουν όπλα, άλογα κλπ.. Πολλοί Κρήτες που είχαν γίνει Καθολικοί, λόγω των 450 ετών Ενετικής κατοχής, έγιναν Μουσουλμάνοι, για να μην χάσουν περιουσία και προνόμια. Είχαμε και τους Ενετούς άρχοντες και τιμαριούχους, όπου και αυτοί άλλαξαν θρήσκευμα και εθνότητα προς χάριν των προνομίων.

Από το χάρτη και την απογραφή του Σταυράκη (1881) φαίνεται σε ποιες περιοχές του νησιού οι κάτοικοι είχαν ασπαστεί τον Ισλαμισμό και είχαν προσχωρήσει στην «άλλη πλευρά». Πέραν αυτών των περιοχών, οι πολλοί διέμεναν στα τρία μεγάλα κάστρα του νησιού, καθ’ όσον εκεί αισθανόταν ασφαλείς. Ενδεικτικά για τη Δυτική-Κεντρική Κρήτη:
Μ=Μουσουλμάνοι Χ=Χριστιανοί ομιλούμε για οικογένειες:
Πόλη Χανίων Μ 2385 Χ 944, Καστέλι Κισ. Μ 94 Χ 104, Βάμος Μ 6 Χ 188, Καλύβες Μ 33 Χ 108, Αρμένοι Απ. Μ 19 Χ 150, Κάντανος Μ 118 Χ 68, Δρύς Μ 40 Χ 1, Φλώρια Μ 26 Χ 0, Παλαιόχωρα Μ 11 Χ 7, Μεσόρουμα Μ 7 Χ 0, Στράτοι Μ 17 Χ 1, Αχλαδιάκες Μ 19 Χ 0, Σαρακήνα Μ 9 Χ 0, Χασί Μ 32 Χ 68, Κεφάλι Μ 6 Χ 2, Γληγοριανά Μ 2 Χ 14, Σπανιάκος Μ 41 Χ 4, Κάλαμος Μ13 Χ 2, Περιβόλια-Μουρνιές –Νεροκούρου, η αναλογία ήταν περίπου 50-50.
Η εξωμοσία γινόταν είτε από άτομα μεμονωμένα, είτε από ολόκληρες οικογένειες, είτε ολόκληρα χωριά, π.χ. Αξέντι Ηρακλείου όπου περί το 1740, εξωμότησε όλο το χωριό μαζί με τον παπά και το 1881 είχε 70 οικογένειες μόνο Μουσουλμάνων. Σε περίπτωση που η εξωμοσία γινόταν από ορισμένα μόνο μέλη μιας οικογένειας, οι υπόλοιποι το θεωρούσαν προσβολή και ντροπή, έκοβαν κάθε επαφή με τους εξωμότες, κανείς δεν μιλούσε πλέον για αυτούς και χανόταν στο πέρασμα του χρόνου. Κατά κανόνα οι περισσότεροι εξωμότες αυτής της περιπτώσεως άλλαζαν και τόπο διαμονής.
Οι Χριστιανοί τους θεωρούσαν προδότες και οι γνήσιοι Τούρκοι-Μουσουλμάνοι δεν τους ήθελαν διότι δεν τηρούσαν το Κοράνι. Κατά κάποιο τρόπο είχαν περιθωριοποιηθεί και αυτό σαφώς και τους δημιουργούσε πρόβλημα. Βέβαια από την άλλη πλευρά ούτε αυτοί «γούσταραν» τους Ασιάτες Τούρκους και περιφρονητικά τους αποκαλούσαν Χαλδούπηδες, Καραμανλήδες, Μπουρμάδες, Αληγκιόζηδες, κλπ.
Λάτρευαν τη δύναμη τη λεβεντιά και τη παλληκαριά και τιμούσαν σε καιρούς ειρηνικούς τους μεγαλοπρεπείς Χριστιανούς καπετάνιους των βουνών. Από τη μια μεριά έκαναν μαζί τους φιλίες και συντεκνιές και από την άλλη ήταν έτοιμοι να αλληλοσφαγούν στην πρώτη επανάσταση. Πολλοί διατηρούσαν έντονη στη μνήμη τους την Ελληνική καταγωγή τους και δι’ αυτό ορισμένοι απ’ αυτούς, με το ξέσπασμα της επανάστασης του ’21 πέρασαν στην πλευρά των επαναστατών.
Από γυναίκες έπαιρναν στο κονάκι τους μέχρι και τρείς, αλλά μία ήτο η επίσημη, η καντίνα, οι άλλες έμεναν στα μετόχια. Αν έπαιρναν Χριστιανή σύζυγο, αυτή έπρεπε επισήμως να ασπαστεί τον Ισλαμισμό και να αλλάξει όνομα. Κατά κανόνα σέβονταν τη πίστη των συζύγων τους (σ.σ. για να περνούν καλά) και μερικοί πήγαιναν τις γυναίκες τους στην εκκλησία κι αυτοί πήγαιναν στο τζαμί.
Ορισμένοι «ιστορικοί», ειδικά σύγχρονοι, εκτός του λάθους να αποκαλούν τους εξωμότες Τουρκοκρητικούς, έχουν ξεχάσει κάτι πολύ σοβαρό, τον εφιάλτη των γυναικών της εποχής της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη. Μέχρι και τη δεκαετία του 1970, ενθυμούμαι ακόμη τις γιαγιάδες να το αναφέρουν. Ήταν το ρόβι. Το ρόβι είναι ο καρπός ενός φυτού, όπως ο βίκος, τα μπιζέλια, (αρακάς), ψαρές, κ.τ.τ., δηλαδή μικρές σφαιρικές μπάλες και το οποίο προοριζόταν για τροφή των ζώων.
Οι Κρητότουρκοι καλούσαν τα βράδια σε οντάδες τις γυναίκες των ραγιάδων μόνες, για να διασκεδάζουν, υποχρεώνοντας αυτές να τραγουδούν και να χορεύουν. Οταν χόρευαν οι γυναίκες, πετούσαν στο πάτωμα του οντά οι Κρητότουρκοι λαδωμένο ρόβι, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να γλιστρούν και να πέφτουν στο πάτωμα. Τα υπόλοιπα… ο καθένας ας τα φανταστεί μόνος του.
Όταν κάποιος Κρητότουρκος επιθυμούσε τη γυναίκα κάποιου Χριστιανού, του έστελνε μέσα σ’ ένα μανδήλι, ένα μήλο και μία σφαίρα. Αν ο Χριστιανός κρατούσε το μήλο το βράδυ έστελνε τη γυναίκα του στον Κρητότουρκο…. για να χορέψει στο ρόβι…. Αν κρατούσε τη σφαίρα… όποιος σκότωνε τον άλλο και όπως είναι κατανοείτο το αποτέλεσμα ήταν κατά κανόνα εις βάρος του Χριστιανού.
Οι Χριστιανές γυναίκες και οι οικογένειές τους, είχαν σοβαρό πρόβλημα στην Τουρκοκρατούμενη Κρήτη. Ειδικά πολλές απ’ αυτές που ήσαν εμφανίσιμες, πέρασαν όλη τους τη ζωή κλεισμένες σ’ ένα σπίτι, μην τυχόν και τις πάρει το μάτι κάποιου αήθη Κρητότουρκου. Όποια Χριστιανή πήγαινε με Μουσουλμάνο, θεωρούταν «μαγαρισμένη» και η τιμωρία ήταν εξορία η θάνατος, έστω κι αν είχε βιαστεί.
Ο λυράρης από το Σέλινο Θοδωρομανώλης, σκότωσε τον Εμίν Βέργερη, που του ζητούσε τις ξαδέλφες του και τη χήρα θεία του για να διασκεδάσει… στον οντά του με το ρόβι…. Βέβαια και το τέλος του Μανώλη και του κάθε Μανώλη, ήτο προδιαγεγραμμένο.

Παρόμοια περίπτωση στο Ρέθυμνο ήταν ο Κρητότουρκος από την Αμπαδιά Γιοννούς (Γεννούσης). Πήγαινε στο Φουρφουρά, περί το 1830, παρέα με άλλους δύο Κρητότουρκους και έβαζε τις γυναίκες να χορεύουν στο ρόβι…. Την τελευταία φορά είχε ειδοποιήσει να μαζευτούν οι γυναίκες στου Διαμαντογιάννη τον οντά… Συνεννοήθηκαν κι οι Φουρφουριανοί με τις γυναίκες τους, κι όταν θα τραγουδούσαν τη μαντινάδα «όλη νύχτα θα χορεύω και ταχιά θα τζαγκαρεύω…», θα έσπαζαν τη πόρτα και θα μπούκαραν μέσα. Όπως και έγινε. Εν τω μεταξύ οι γυναίκες έπεσαν πάνω στα όπλα των Κρητότουρκων και δεν μπόρεσαν να τα πάρουν και οι δικοί μας τους συνέλαβαν.
Τους βοηθούς του Γιοννούς τους ξεπάστρεψαν εύκολα, ενώ ο Γιοννούς, δεμένος πισθάγκωνα και ξυπόλυτος κατάφερε να ξεφύγει. Λέγεται ότι ήταν «άντρας οραδάτος», δηλαδή, με σπονδύλους παραπάνω στον κόκκυγα και πολύ δυνατός. Οι Φουρφουριανοί, με αρχηγό το Δημήτρακα, κατάφεραν και τον έπιασαν στον «Κάστελλο» και τον φόνευσαν στον «Ριζογρεμνέ». Ο Φουρφουράς στην απογραφή του 1881 είχε 103 Χριστιανικές οικογένειες και κανένα Μουσουλμάνο.
Στο Φουρφουρά Αμαρίου, άλλος Κρητογενίσταρος διέταξε το παπά-Κωσταντή να μην λειτουργήσει την Κυριακή στην Ευαγγελίστρια, αν δεν πάει ο ίδιος. Την Κυριακή βέβαια ο Κρητότουρκος δεν πήγε στην εκκλησία, αλλά κάθισε στα υψώματα πιο πάνω και παρακολουθούσε. Η ώρα περνούσε και οι πιστοί πίεζαν τον παπά να λειτουργήσει. Όταν ο παπάς άρχισε τη λειτουργία, κατέβηκε και έβαλε επτά σκυλιά που τραβούσε και κατακομμάτιασαν τον παπά. Τα λίγα κομμάτια του παπά που έμειναν, σκεπάστηκαν σ’ ένα λόφο, με χώμα και πέτρες, δίπλα στο ναό.
Οταν πέθανε ο Κρητογενίτσαρος, ετάφη δίπλα στο νεκροταφείο του Φουρφουρά, απόσταση περίπου δύο χιλιόμετρα από την Ευαγγελίστρια. Η παράδοση λέει ότι παρατηρήθηκαν μελιντάκοι (μυρμήγκια) να πηγαίνουν από τον τάφο του Κρητότουρκου στον τάφο του παπά. Όταν τα μυρμήγκια περνούσαν από μονοπάτια ζώων, τα ζώα δεν τα πατούσαν. Τότε το φαινόμενο ερμηνεύθει, ότι ο φονιάς ζητούσε συχώρεση από τον παπά.
Σε μια άλλη περίπτωση, σε σύγκρουση μεταξύ των Χριστιανών του Φουρφουρά και των Κρητότουρκων από τις Κουρούτες στη θέση Πετρέ, οι εξωμότες έπιασαν τον παπά που ήταν αρχηγός των Χριστιανών και τον αποκεφάλισαν. Το δε κεφάλι καρφώθει πάνω σε μια κουδουμαλέ (δένδρο), το οποίο ξεράθηκε πριν κάποια χρόνια. Οι δε καρποί που έκανε, μετά το γεγονός, από κίτρινοι γινόταν κόκκινοι. Η τοποθεσία έκτοτε καλείται «στου παπά το κεφάλι». Στις Κουρούτες το 1881 έμεναν 23 Χριστιανικές οικογένειες και 21 Μουσουλμανικές.
Δεν ήταν μόνο ο Εμίν Βέργερης, ή ο Γιοννούς αλλά όλοι οι γνωστοί μας και άγνωστοι Κρητογενίτσαροι – Κρητότουρκοι.
Οι περιβόητοι Κρητότουρκοι έπαιρναν το χρίσμα του Μουσουλμάνου Τούρκου πολύ απλά και ανώδυνα και συχνά χωρίς περιτομή. Οι εξωμότες, πλην των χριστιανικών γιορτών, όλες τις άλλες τις είχαν κοινές με τους Κρήτες χριστιανούς συντοπίτες τους. Μάλιστα έπιναν κρασιά, τσικουδιές, έτρωγαν χοιρινό έξω από τα τζαμιά και είχαν την αίσθηση του αφεντικού στο νησί, με πατρογονικά δικαιώματα σε ανθρώπους και πράγματα.
Στον ραγιά για να τον παρασύρουν του έλεγαν: «έλα μπρε μπουνταλά να βάλεις φέσι. Θα γενείς σα και μας. Μούδε Χρισιανός μούδε Τούρκος, παρά διάολος. Όποιος έει αντόδια τρώει το παξιμάδι…».
Δεν σεβόταν, δεν υπολόγιζαν, και δεν αναγνώριζαν ούτε Αλλάχ, ούτε Πασά, ούτε Σουλτάνο, γι αυτό και ο τελευταίος το 1812 τους έστειλε τον Χατζή Οσμάν Πασά ή Πνιγάρη, ο οποίος φυλάκισε, εξόρισε και κρέμασε πολλούς απ’ αυτούς. Καθένα που φούρκιζε (κρεμούσε), έριχνε και μια κανονιά, να την ακούνε οι άλλοι να παραδειγματίζονται. Υπολογίζεται ότι σε Χανιά και Ρέθυμνο κρέμασε περί τα 280 διαλεχτά πρωτοπαλίκαρα και Αγάδες των Κρητότουρκων. Γέμισαν τα λαγγά κραυγές θανάτου και τα αγαδικά θρήνους και κατάρες.
«…ούλους τσ’ Αγάδες τω Χανιώ, έμπεψε κι αβιζέρνει,
πως στο φιρμάνι τούγραφε να πνίγει και να δέρνει»
avisare=προ-ειδοποιώ – ανακοινώνω (Ενετικό κατάλοιπο)
Οι Κρητότουρκοι είχαν τα ίδια μουσικά όργανα, τους ίδιους χορούς, μαντινάδες, τραγούδια και γιορτές πλην των θρησκευτικών, με τους Έλληνες Χριστιανούς.
Οι εξωμότες γλώσσα βέβαια δεν άλλαξαν, αλλά τα ελληνικά τους τα διάνθησαν με κάποιες τούρκικες λέξεις. Αυτό φαίνεται και στις μαντινάδες και στα τραγούδια των Κρητοτούρκων.
Η παρακάτω μαντινάδα είναι του Κρητότουρκου, δεξιοτέχνη στο μπουλγαρί, Μεχμέτ Μπέη Σταφιδάκη του Μουσταφά, (Χανιά 1878-1909) προς την όμορφη και πλούσια σύζυγό του, από την οικογένεια των Βεργέρηδων, απογόνων Ενετών φεουδαρχών.
Ο σεμπτάς σου μ’ άναψε γιαγκίνι στη καρδιά μου,
μα να τη σβήσει δε μπορεί, γκιούλ μπαξέ κερά μου.
Σεμπτάς = έρωτας, γιαγκίνι = φωτιά, γκιούλ = τριαντ/λλο, μπαξέ = κήπος.
Ξακουστός για την ασύγκριτη δεξιοτεχνία του στην λύρα ήταν ο Κρητότουρκος Χασάν Αγάς ο Χανιώτης. Οταν έπαιζε μερακλωμένος, ακουμπούσε τη λύρα του στο έδαφος και σκορπούσε τέτοιες μελωδίες και απόκοσμους ήχους που ανάγκαζε τη γη «να τρέμει και να χορεύει».
Διάσημος χορευτής υπήρξε ο Σελινιώτης Κρητογιανίτσαρος Χουσεΐν Τζίνης, απόγονος εξισλαμισμένου Ενετού ευγενούς. Η παράδοση διέσωσε πως, όταν χόρευε το πεντοζάλι, ήταν ικανός να κρατά στο δεξί του χέρι, έναν τράγο σφαγμένο, που άλλοι τον έγδερναν.
Αλλος περιβόητος εξωμότης, ήταν ο Κρητότουρκος Αγριολίδης, αρχηγός των Τούρκων του Μεγάλου Κάστρου. Όταν τον αποκεφάλισαν οι επαναστάτες στις 15 Αυγούστου 1828, εξοργίστηκαν τόσο οι μουσουλμάνοι του Μεγάλου Κάστρου, όπου στον «αρμπεντέ (σφαγή) του Αγριολίδη» έσφαξαν 800 χριστιανούς.
Αλλος εξωμότης ήταν ο ναύαρχος του τουρκικού στόλου Χουσεΐν Πασάς Γομπάκης.
Οι Κρητότουρκοι, γνώριζαν από έξω τον Ερωτόκριτο. Ήταν και τρομεροί σκοπευτές και καβαλάρηδες.
Το 1897, π.χ. ο Αθουσάκης Δ. στη Μακαρέλα Τσικαλαριών και ο Μαρκουλάκης ετών 16, στο Ανισαράκι Κανδάνου, εβλήθησαν υπό Κρητότουρκων στο μέτωπο.
Του αείμνηστου Καζαλάκη Εμμ. Μ., εκ Λάκκων Κυδωνίας, τον παππού, τον γαμπρό τους Χαζηράκη και τον Μίνω Μάντακα, σε μάχη με Κρητότουρκους στην περιοχή του Πρασέ Κυδωνίας, τους δύο πρώτους τους φόνευσαν με μία σφαίρα στο δεξί μάτι έκαστο, του δε τρίτου η σφαίρα του έκοψε τη γλώσσα.
Στην περιοχή Βαμβακάδο-Σταυρός Κανδάνου, εφονεύθη πάλι από Κρητότουρκους, ο εγγονός του Δασκαλογιάννη, Γεώργιος ή Τσελεπής, κατά την επανάσταση του 1821 (5-12), κ.λπ.

ΕΝ ΚΑΙΡΩ ΕΙΡΗΝΗΣ
Εν καιρώ ειρήνης, παρ’ όλα τα παραπάνω και τα παρακάτω, είναι καταγεγραμμένο, ότι Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι της Κρήτης και συναλλαγές είχαν μεταξύ τους και φιλίες ορισμένοι και μαζί γλέντιζαν συχνά. Ακόμη όπως με είχε πληροφορήσει ο αείμνηστος Ευστράτιος Λεβεντάκης, είχε υπ’ όψιν του τουλάχιστον τρείς περιπτώσεις, με όνομα και επίθετο, όπου Έλληνες Κρητικοί, είχαν νυμφευθεί, θυγατέρες εξωμοτών. Φυσικά αφού τις βάπτιζαν.

ΣΤΟ ΑΪΒΑΛΙ
Εναν Κρητότουρκο είχε συναντήσει τις περασμένες δεκαετίες ο αείμνηστος Αποκορωνιώτης δημοσιογράφος Ν. Αγγελής, στα περίχωρα του Αϊβαλί και του έλεγε μεταξύ των άλλων: «εγώ είμαι ο Αλής, του Ισμαήλ Αργυράκη ο γιος, από την παντέρμη Κάντανο, πρίχου φύγω από την παντέρμη Κρήτη, εννόγουν πως εγώ Ρωμιός δεν είμαι. Επά στην ξενιθιά, εκατάλαβα πως μούδε Τούρκος είμαι. Ρωμιός δεν είμαι; Τούρκος δεν είμαι; Ήντα διάολο είμαι;».
Αγρίεψε η θωριά του. Καταράστηκε τη μοίρα του τη μαύρη. Ύστερα σαν να φωτίστηκε το μυαλό του: «λέω ήντα διάολος είμαι. Σκέτος διάολος είμαι. Κρητικός είμαι!!»… συνέχισε :
«Σαρανταπέντε χρόνους σε τούτον το τόπο (Αϊβαλί) δεν εμέρωσε η ψυχή μου. Δεν εσυβάστηκα με τσοι καινούριους χωριανούς μου. Δεν εσυνήθισα τον αέρα. Είναι ώρες που γρούβομαι. (πνίγομαι)…
Μας εβαρκάρανε στανικώς (με το ζόρι) στη καταραμένη στράτα. Γιάντα; Που εμείς δεν εμάθαμε ποτές μούδε τη γλώσσα τω Τουρκώ, μούδε τα χούγιαντω. Εμείς είχαμε άλλη πίστη, μα είμαστε ένα αίμα με τσ’ εδικού σας. Και τα δυό μιλέθια είχαμε την ίδια ρίζα, την ίδια ομιλία και τα ίδια κουσούρια. Ντάι – ντάι εσφαζουμάστε, μα τα ίδια εκάναμε και αναμεταξύ μας. Οι Αργυράκηδες εσκοτώνουντο με τσοι Καούρηδες, κι ας είχαμε την ίδια πίστη. Για του διαόλου τα συφέρα. Μα καθώς μαθαίνω και σεις εχωρίσετε σε δύο πάρτες. Κόκκινοι και άσπροι και σφάζεστε…
Σαν έμπαινα στο μπαπόρι με τα μπράτη μου, έμνωγα (προσευχόμουν) στο Μουχαμέτη: άχι και να ξαναγιαγύρω επά, να τσοι σφάξω ούλους τσοι ταβλόπιστους, ένα αίμα. Και εδά λέω: άχι και να ξαναγιαγύρω μια ταχινή, να φιλήσω το χώμα. Να μπω το Σέλινο, να χαιρετήξω τσ’ ελιές και τ’ αμπέλια. Και να ποθάνω»… (ταβλόπιστους έλεγαν οι Μουσουλμάνοι τους Χριστιανούς καθ’ όσον προσκυνούσαν τις εικόνες, ήτοι ταβλιά)

ΟΙ ΚΗΔΕΙΕΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΣΤΗ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ
Οταν το φέρετρο με το νεκρό Χριστιανό πλησίαζε τη κεντρική πύλη των Χανίων «Καλέ- Καπί», απ’ όπου υποχρεωτικά έπρεπε να περάσει για να μεταβεί στον Αγιο Λουκά, οι Κρητότουρκοι παρατασσόταν δεξιά και αριστερά του δρόμου και φώναζαν: «ΑΑΑΑΑ!!!! Μωρέ !!! Δεν αξιώθηκε ο ταβλόπιστος να ανάψει κερί στην Αγιά Σοφιά. Και δα ο σκατόπιστος θα πάει η ψυχή του στο σκατόλακκο». Με γέλια και βρομόλογα, πετούσαν κοπριές και σάπια φρούτα στον παπά και στην ακολουθία του νεκρού.

ΒΑΘΙΑΚΟ ΑΜΠΑΔΙΑΣ ΑΜΑΡΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ
Το Βαθιακό είναι ένα από τα 13 χωριά της περιοχής Αμπαδιάς Αμαρίου Ρεθύμνης, όπου κατοικούσαν ίσως οι ποιό άγριοι Μουσουλμάνοι της Κρήτης και τρομοκρατούσαν όλη τη περιοχή του Ρεθύμνου. Ήταν η έδρα τους και εδώ διέμενε κι ο αρχηγός τους. Λέγεται ότι ήταν απόγονοι Σαρακηνών ή Αράβων. Όπως και να έχει, μην ξεχνούμε ότι είχαν μεσολαβήσει 450 έτη Ενετοκρατίας…
Απογραφή 1881 Χ=Χριστιανός Μ=Μουσουλμάνος ομιλούμε για οικογένειες
Ρέθυμνο – Αμπαδιά: Βαθιακό Μ 16 Χ 0, Άρδακτος Μ 20 Χ 0, Σάτα Μ 11 Χ 0, Γενή Μ 36 Χ 0, Πατσώ Μ 62 Χ 3, Γέννα Μ 53 Χ 0, Βολιώνες Μ 54 Χ 2, Νίθαυρη Μ 7 Χ 51. (ενδεικτικά)
Το χωριό είχε αρκετά μεγάλο τζαμί, στο οποίο το Φλεβάρη του 1822 ο Τουρκικός στρατός είχε εφόδια και πυρομαχικά. Ο ξακουστός οπλαρχηγός Ρεθύμνης Αντώνιος Μελιδόνης, με 80 άνδρες σε νυχτερινή επιδρομή, φόνευσε τη φρουρά και μετέφερε την πλούσια λεία στο επαναστατικό στρατόπεδο στο Μοναστηράκι.
Με αφορμή την παραπάνω ενέργεια του παρεξηγήθηκε με τον αρχηγό των επαναστατών Σφακιανό Χατζή Ρούσο Βουρδουμπά, ο οποίος τον φόνευσε (2/3/1822).
Ο Χ.Ρ.Β. ήταν μεγαλόπρεπος στην εμφάνιση, έξυπνος, ανδρείος, ο ισχυρότερος άνδρας της Κρήτης, με μεγάλη επιρροή και φυσικά εγωιστής. Ο Μελιδόνης ήτο ανδρείος, με στρατηγικές ικανότητες και «περισσήν ακράτειαν γλώσσης». Όταν το έμαθαν οι Τούρκοι ο στρατός τους έριξε τρείς μπαταριές… Οι εξωμότες του Βαθιακού, έφυγαν και αυτοί το 1898.
Η Γέννα Αμαρίου ήταν ένα πολύ έφορο χωριό όπου κατοικούσαν 53 Μουσουλμανικές οικογένειες (Κρητότουρκοι) και καμιά Χριστιανική. Είχε τζαμί και πλατύ καλντερίμι, πού το ένωνε με το Βαθιακό.

Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟΝ “ΑΓΓΙΣΑΡΕ” ΣΑΡΑΚΗΝΑΣ
ΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ – Η ΠΕΡΙΡΕΟΥΣΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ
Βρισκόμαστε στην τελευταία περίοδο της Τουρκικής κυριαρχίας στην Κρήτη.
26/11/1889-3/11/1898

7 Οκτωβρίου 1895 Μεταπολιτευτική Επιτροπή.
3 Μαΐου 1896 Πολιορκία και κατάληψη του Βάμου.
12 Μαΐου 1896 στην πόλη των Χανίων όχλος από χιλιάδες Κρητότουρκους σκοτώνει στον Κάτωλα τους Καβάζηδες του Ρωσικού προξενείου Γιώργη Κοτσαμπασάκη και του Ελληνικού Γιώργη Κουβαριτάκη. Μεθυσμένοι από το αίμα των νεκρών οι Κρητότουρκοι αρχίζουν ένα ανελέητο και απάνθρωπο μακελειό. Κάθε Ελληνα που συναντούσαν τον έσφαζαν σαν αρνί. Τρεις ολόκληρες μέρες κράτησε η σφαγή. Πενήντα Ελληνες σφαγιάστηκαν και γύρο στους 10-15 Κρητότουρκους σκότωσαν αμυνόμενοι οι δικοί μας.
Η μεγάλη κατακραυγή στην Ευρώπη για τις δολοφονίες υποχρέωσε το Σουλτάνο να εκδώσει νέο φιρμάνι, που παραχωρούσε σπουδαία προνόμια στους Κρητικούς. Οι Κρητότουρκοι για να εμποδίσουν την εφαρμογή του φιρμανιού, άρχισαν φανερά και αδίσταχτα δολοφονίες, βιασμούς, βιαιοπραγίες και εμπρησμούς.
23 Γενάρη 1897 στην Σπλάτζια Χανίων μαζεύονται χιλιάδες Κρητότουρκοι και με αλαλαγμούς ξεχύνονται στην πόλη και σκοτώνουν όσους δεν είχαν προλάβει να κλειστούν στα σπίτια τους, μαζί και μια γυναίκα μ’ ένα μικρό παιδί. Οταν αντιλήφθηκαν οι Κρητότουρκοι ότι δεν μπορούν ν’ ανοίξουν τα σπίτια και να σφάξουν τους Ελληνες, γιατί αυτοί οχυρωμένοι από μέσα τους πυροβολούσαν, τότε έβαλαν φωτιά και έκαψαν όλες τις Ελληνικές συνοικίες.
Οι δικοί μας για να γλυτώσουν τρυπούσαν τους τοίχους των σπιτιών (τα σπίτια ήταν κολλητά) και από σπίτι σε σπίτι (για να μην σφαχτούν ή πυροβοληθούν στον δρόμο) έφτασαν στο λιμάνι που τους πήραν τα πλοία των Μεγ. Δυνάμεων και τους πήγαν στον Πειραιά.
Η πόλη των Χανίων καταστράφηκε. Τόση ήταν η μανία των Κρητότουρκων που έκαψαν και το διοικητήριο που ήταν η κατοικία και τα γραφεία του Πασά.

Η ΣΦΑΓΗ
Στην περιοχή της Σαρακήνας το 1896 οι Κρητότουρκοι είχαν φονεύσει το Λακιωτάκη και δύο συντρόφους του και τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου είχαν κατακρεουργήσει τον Ξανθάκη από το Κοντοκυνήγι.
Τώρα το Γενάρη του 1897, όλοι οι εξωμότες, των περί την Σαρακήνα οικισμών, μεταξύ των οποίων και το Μεσόρουμα, συγκεντρώθηκαν στο Κεφάλι, (στο Κεφάλι, το όνομα του Τζίναλη έχει μείνει μέχρι σήμερα) νοτιότερο οικισμό και πλησιέστερο προς την Παλαιόχωρα, απ’ όπου θα τους έπαιρναν τα πλοία των Μεγάλων Δυνάμεων και ζητούσαν εγγυήσεις από τους οπλαρχηγούς , Στ. Σφηναρόλη, Ανδρ. Κουκουλά και Κ. Βλόντη, για να ξεκινήσουν.
Η κατάστασις εις την περιοχή ήταν λίαν έκρυθμος λόγω της επανάστασης και λόγω της σφαγής των Χανίων και επαναστατικά σώματα εκκινούντο σε όλη την περιοχή του Σελίνου, μάχες γινόταν και υπήρχαν κρατούμενοι εκατέρωθεν.
Οι οπλαρχηγοί τους υπεσχέθησαν ότι θα καταβάλουν όλες των τις δυνάμεις να μην αφήσουν να προσβληθούν οι Μουσουλμάνοι κατά την αποχώρηση των. Ετσι το απόγευμα της 24ης Ιανουαρίου 1897, δηλαδή ακριβώς την επομένη της σφαγής και της πυρπόλησης των Χανίων, πού ήταν γνωστά, ξεκίνησε το καραβάνι των οικογενειών, με φορτωμένη σε ζώα την οικοσκευή, κ.λ.π. των εξωμοτών από Κεφάλι προς Παλαιόχωρα.
Στη θέση «Αγγισαρές» Σαρακήνας, που βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Κεφάλι και Κοντοκυνήγι, οι συγγενείς των δολοφονημένων Χριστιανών Σελινιωτών, που είχαν οχυρωθεί γύρω από τη σπανή περιοχή, δεν πειθάρχησαν και κατά τη διάρκεια της διαδρομής ζήτησαν από τον αρχηγό των Μουσουλμάνων Μουλαγαδάκη να δώσει το όπλο του, αυτός όχι μόνον δεν το παρέδωσε αλλά ηρνήθη με θράσος. Τότε ο Λακιωτάκης τον φόνευσε επιτόπου, υπό τας διαμαρτυρίας των οπλαρχηγών. Ο πυροβολισμός αυτός ήτο αρκετός για να αρχίσει η σφαγή.
Το αποτέλεσμα ήταν, περίπου 150 Κρητότουρκοι, άνδρες, γυναίκες και παιδιά νεκροί και τέσσερεις Σελινιώτες. Την επομένη το πρωί ευρέθησαν περίπου 15 γυναικόπαιδα τραυματισμένα μεταξύ των νεκρών, τα οποία παρέλαβαν οι Σελινιώτες και αφού τα περιποιήθηκαν τα παρέδωσαν εις τους Μουσουλμάνους εις τον Κάλαμον. Κράτησαν και τρείς Μουσουλμάνες τις οποίες αφού αποθεράπευσαν και εμβάπτισαν, τις νυμφεύτηκαν. Δέκα περίπου που ξέφυγαν δια μέσου του φαραγγιού, πήγαν στην Παλαιόχωρα οπού ενημέρωσαν τους εκεί Κρητότουρκους, οίτινες κατάσφαξαν περί τους 50 Σελινιώτες.
Κατά τη δεκαετία του 1970 ο κ. Γεώργιος Σκαλίδης από το Κεφάλι Σαρακήνας, στην ιδιοκτησία του στην περιοχή του «Αγγισαρέ», όταν χρησιμοποίησε σκαπτικό μηχάνημα προς φύτευση ελαιοδέντρων, απεκαλύφθη ένα πλήθος από οστά, προφανώς των θυμάτων.

ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΝΤΑΝΟΥ
Δύο μήνες αργότερα 18/3/1897 εκκενώνεται από τους Κρητότουρκους η Κάνδανος. Διεθνή αγήματα, Άγγλοι, Γάλλοι , Γερμανοί, Αυστριακοί, Ιταλοί, και Ρώσοι, 100 από κάθε χώρα, σύνολο 600, ήλθαν να συνοδεύσουν από την Κάνδανο στην Παλαιόχωρα τους Κρητότουρκους και να τους θέσουν υπό την προστασία τους. Βέβαια η λαφυραγωγία – πλιάτσικο, ήταν αναμενόμενη.
Ο Ι. Δ. Κονδυλάκης στις ανταποκρίσεις του σε Αθηναϊκό έντυπο, κατά την επανάσταση του 1897 από την Κρήτη γράφει: «…..καθ’ οδόν υπό ψιλήν βροχήν γέρων Σελινιώτης μου διηγείτο περίεργα πράγματα περί της εξωμοσίας των Τούρκων του Σελίνου.
Ολοι ήσαν απόγονοι εξωμοτών, πολλοί δε διετήρουν Ελληνικά επώνυμα, Αργυράκης, Παπαδαλής (αλλ’ εις Παπαδάκης) και άλλα. Οι τελευταίοι εξωμόσαντες ήσαν οι κάτοικοι του χωρίου Στράτοι.…
-Ο θεός πρέπει, να μας παιδεύγη, γιατί βρεθήκανε Κρητικοί να αρνηστούνε την μπίστιν τως, είπεν ο γέρων. Και δείξας με μεγάλην χειρονομίαν την κοιλάδα του Κακοδικίου εστέναξεν.
-αυτός ο τόπος θα ‘τανε παράδεισος, αν έλειπαν αυτοί (οι Κρητότουρκοι) και εδά ‘ναι κόλασις».
…το μίσος ήτο άγριο μεταξύ Σελινιωτών Τούρκων και Χριστιανών…»
«Κατά την διάρκεια της εκκένωσης, κάποια στιγμή ακούστηκαν πυροβολισμοί δίπλα στην πεδιάδα της Κανδάνου. Οι λαφυραγωγοί φόνευαν τις αίγες των Κρητότουρκων που έφευγαν. Τότε μια νεαρή χανούμισσα με ένα μωρό στην αγκάλη περίτρομη πλησίασε τον Κονδυλάκη και του είπε: «για το Χριστό σας κάμετε μη μας σε σκοτώσετε». Εκείνος της είπε: «μη φοβάσαι καντίνα δεν σας σε σκοτώνουν. Τις αίγες μπαλοτάρουν».
Μια άλλη καντίνα έφιππος εφώναξε: «σα μπούμε στο φαράγγι θα μας σε καταλύσουνε σα τσοι Σαρακηνιώτες».
Εν τω μεταξύ μια άλλη γραία έλεγε προς τον Λακκιώτη Ανεζάκη: «μη με σκοτώσεις να σου πω που είναι χωσμένα τρία πιθάρια λάδι»…..
Οι Τούρκοι (εξωμότες) ανεφώνησαν: «τσοι γυναίκες μας, μας σε παίρνουν, τα χτήματα παίρνουν»…
Οι επαναστάται επιπεσόντες εις τους τελευταίους ήρπασαν δύο νεαράς οθωμανίδας περικαλλείς, εξ ων η μία εκ Σασάλου Κισάμου. Αύτη εκρατήθη οριστικώς η άλλη όμως απεδώθει…
…Αίφνης εν μέσω ενός ομίλου Τούρκων (Κρητότουρκων) βλέπω τον έπαρχο Σελίνου Χουσείν Μπέι Γιαννιτσαράκη… Σελινιώτες οπλαρχηγοί τον περικύκλωσαν προστατευτικώς. Τα χαρέμια του προηγούντο, πολλοί κατείχοντο υπό αρπαχτικών διαθέσεων, διότι αι θυγατέραι του επάρχου ήσαν ωραίαι…
Γυναίκες λαφυραγωγοί παντού, σακκιάζουσαι ότι ευρίσκουν. Από της προτεραίας είχον έλθει εκ των χωρίων γυναίκες εις τας πέριξ κορυφάς περιμένουσαι την ώραν της παραδόσεως…
Οι επαναστάται πλησιάζοντες λέγουν προς τους Τούρκους (Κρητότουρκους): «αυτό το τουφέκι είναι δικό μου» και το αρπάζουν.
Οι Τούρκοι είναι έντρομοι, αλλά και οι Ευρωπαίοι όχι ολιγότερον. Και ήτο τω όντι φοβερά η θέσης όλων. Εάν έπιπτε ένας πυροβολισμός, εάν εφονεύετο ένας Χριστιανός, θα εξηκολούθει φοβερά σύγκρουσις και σφαγή.
(μετά την εκκένωση της Κανδάνου από τους Κρητότουρκους, Μάρτιος 1897 και καθ’ οδόν προς Χανιά):
…εις στην Σπίναν είδαμε μόνον μία γυναίκα καθήμενην παρά την οδόν, ήτις μας ηρώτησε τι απέγινεν εις την Κάνδανον. Μαθούσα ότι διεσώθησαν οι Τούρκοι, εκίνησεν την κεφαλήν και είπε:
-Κουρέματα σας γι άντρες απού τσ’ αφήκετε!! (έδειξε αγανάκτηση γιατί δεν τους φόνευσαν οι χριστιανοί επαναστάτες).»

ΤΟ ΤΕΛΟΣ
Στις 25 Αυγούστου 1898, εις το Ηράκλειο, όταν οι Άγγλοι επιχείρησαν να τοποθετήσουν τελωνειακούς υπαλλήλους στις θέσεις τους, οι Κρητότουρκοι πυρπόλησαν Χριστιανικές συνοικίες και καταστήματα, φόνευσαν εκατοντάδες Ελληνες και ακόμη 17 Αγγλους στρατιώτες. Τότε ήταν που ξεχείλισε το ποτήρι. Οι Αγγλοι με έκτακτο στρατοδικείο δίκασαν και κρέμασαν 17 Κρητότουρκους. Τότε αποφάσισαν οι μεγάλες δυνάμεις, ότι με τον τουρκικό στρατό παρόντα, ουδέν πολίτευμα μπορούσε να εφαρμοστεί.
Είχε αρχίσει πλέον να πλησιάζει η ώρα της πολυπόθητης λευτεριάς για τους Κρητικούς και οι Μουσουλμάνοι Κρητότουρκοι είχαν αρχίσει να αποχωρούν από το νησί, καθ’ όσον χωρίς την παρουσία Τουρκικού στρατού δεν αισθανόταν ασφαλείς στο να διαπράττουν εγκλήματα και περίμεναν εκδίκηση δι’ όσα είχαν ήδη πράξει.

ΤΟ ΞΕΠΡΟΒΟΔΙΣΜΑ
Κατά τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, οι Κρητότουρκοι είχαν αποφασίσει, οι πιο μετριοπαθείς, αφού οι φανατικοί είχαν αποχωρίσει το 1898 και πριν, να ζήσουν σαν θρησκευτική μειονότητα στη γη που τους γέννησε. Ξαφνικά πήραν εντολή να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να φύγουν για τη Μικρά Ασία. Θρήνος ξέσπασε στις γειτονιές τους στα μεγάλα κάστρα.
Εφυγαν «στανικώς» …Εγραφαν όμως σε κάποιους φίλους τους… Συνταρακτικό είναι το γράμμα του Μουσταφά Κεριμάκη προς ένα φίλο του στο Ρέθυμνο: «έχω εισοδήματα καλά και πόρεψη καλή, μόνο ένα σαράκι στη καρδιά, για το παντέρμο Ρέθεμνος». Εμαθε πως στο Ρέθεμνο τα μεζαρλίκια (νεκροταφείο τούρκικο) γινήκανε κήπος. «Γιάντα μπρε χωριανοί εχαλάσετε των αποθαμένω μας το ρεμέδιο;» του απάντησαν πως μεγαλώνουν οι πολιτείες και γίνουνται δρόμοι και χαλούν σπίτια και νεκροταφεία. «Καλά το λέεις και φυτέψετε δεντρά απάνω στα μεζάρια και πρασινίζει και μυρίζει ο τόπος. Αν δεν είχα τα παντέρμα τα ρεματικά απού με κάμανε μισερό, θέλα μπω στο μπαπόρι νάρθω να πιούμε να καβέ στου Χατζή Ντολμά τον καφενέ… άχι νενέ μου και χαθήκαμε στα ξένα…».
Κατά το τέλος του 1898 μαζί με σαράντα χιλιάδες τουρκικού στρατού, που αποχώρησε από την Κρήτη, απεχώρησαν οικειοθελώς και χωρίς κανένα πειθαναγκασμό και οι πρώτες σαράντα οκτώ χιλιάδες, από τους Κρητότουρκους, καθ’ όσον εφοβούντο τα αντίποινα. Στη συνέχεια το 1924 με την ανταλλαγή των πληθυσμών έφυγαν οι υπόλοιποι τριάντα τρεις χιλιάδες.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία την Κρήτη την πλήρωσε πολύ ακριβά. Με πολύ χρήμα και αίμα από την εποχή του πολέμου με τους Ενετούς, και στη συνέχεια με δάκρυα, χρήμα και αίμα, κατά τη διάρκεια των εννέα επαναστάσεων, στα 250 έτη σκλαβιάς. Το μόνο που κέρδισε ήταν περί τους 80.000 εξωμότες, επίορκους Κρητικούς.
Σήμερα στα εδάφη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κυρίως στα Μικρασιατικά παράλια, ζουν περί το μισό εκατομμύριο (άλλοι τους ανεβάζουν σε 1,5 εκατομμύριο) απόγονοι των εξωμοτών. Τα τελευταία χρόνια έτυχε να γνωρίσω αρκετούς απ’ αυτούς που έψαχναν τον τόπο καταγωγής τους και «τη χαμένη τους ταυτότητα», με ή χωρίς εισαγωγικά. Στην Κρήτη τους πρόγονους αυτών των ανθρώπων, είχε ανέκαθεν καταπιεί η λήθη και η λησμονιά. Κανείς ποτέ δεν ήθελε να ομιλεί γι’ αυτούς.
Αν όλοι οι προγονοί μας έπρατταν τοιουτοτρόπως ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟ ΦΙΡΚΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΠΑΧΝΕΣ ΘΑ ΚΥΜΑΤΙΖΕ Η ΣΗΜΑΙΑ ΤΟΥ Ρ.Τ. ΕΡΝΤΟΓΑΝ.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι μεταξύ των Κρητότουρκων, υπήρχαν και φιλήσυχοι οικογενειάρχες, αλλά δυστυχώς είναι η εξουσία που φθείρει. Επίσης κανείς δεν φέρει ευθύνη δια τα πεπραγμένα των προγόνων του, ή των συγγενών του. Ο γράφων σέβεται και τα πιστεύω και την θρησκεία εκάστου εξ υμών, μέχρι τη στιγμή που δεν υπερβαίνουν τα όρια της δημοκρατίας.
Ομως κατά κανόνα και χωρίς να αποκλείονται ελάχιστες εξαιρέσεις, τα έκτροπα, οι αρπαγές, οι βιασμοί, τα εγκλήματα και κάθε είδους βαρβαρότητες και σε όλες τις εποχές, ενετοκρατία, τουρκοκρατία, κατοχή, εμφύλιος πόλεμος, κλπ., γινόταν με τον αέρα και τη στήριξη της εξουσίας. Σε όλες τις φυλές και κοινωνίες, criminal minds υπήρχαν, τώρα το θέμα ήταν να τους δοθεί η εξουσία κι η ευκαιρία.

ΟΛΑ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΜΑΤΙΑ Σ’ ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΘΕΜΑ.

Το ανωτέρω κείμενο και οι φωτογραφίες του γράψαντος, μπορούν να δημοσιοποιηθούν, εν τω συνόλω ή εν μέρει, τη συνοδεία του ονοματεπωνύμου του γράψαντος.

Υ.Γ. Ευχαριστώ όλως ιδιαιτέρως τον δικηγόρο κ. Στυλ. Γρηγοράκη και τον κ. Στ. Σφηναρόλη, όπως και το κ. Φάνη Μανουσάκη για τις δύο φωτογραφίες. Μία φωτό με τους Κρητότουρκους είναι του Κ. Φουρναράκη, άλλες από το διαδίκτυο και οι λοιπές του γράψαντος…
Η ιστορία του Γιοννούς, όπως και των παπάδων, είναι του κ. Γιακουμάκη Παντ. και προέρχεται από τον παππού του Σαριδάκη Μιχ. (1860-1954) στον οποίο την είχε πει πάλι ο παππούς του.

βιβλιογραφία
Οι Σελινιώται Τούρκοι και τα χωριά των Αντ. Τρακάκη
απομνημονεύματα 1905, συγρ.: Β.Φ.Τομαδάκη
Οι Τουρκοκρητικοί Κ.Φουρναράκη
Χανιά 1252-1940 Γ.Δ.Τσίβης