«Χρωστώ πολλά στους Ελληνες, στους Γάλλους, χρωστώ άπειρα στον Σαιξπήρο, στον Στερν, στον Γκολντσμίθ. Δεν άντλησα όμως από τις πηγές μόνον αυτές το πνεύμα μου. Oι πηγές είναι απειράριθμες και τι ωφελεί να τις γνωρίζουμε; Το σπουδαίο είναι να έχεις μέσα σου ψυχή που ν’ αγαπά την αλήθεια και να την παίρνει απ’ όπου τη βρίσκει… Η αλήθεια έχει ανάγκη να την επαναλαμβάνουμε πάντοτε γιατί αενάως μας ξανακηρύττουν την ψευτιά» λέει ο Γκαίτε. Η συγγραφή είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης. Η κοινωνία μιλά μέσω του συγγραφέα. Ο δημιουργός μετασχηματίζει κοινωνικά – προσωπικά βιώματα που προκύπτουν ως προϊόν της αλληλεπίδρασης μέσα στο πλαίσιο της ζωής. Η περίφημη “μοναχικότητα” του συγγραφέα δεν είναι παρά μία πλάνη καθώς και ο ίδιος ο δημιουργός πολλές φορές συνειδητοποιεί αργότερα τις ψυχικές διεργασίες που τον ώθησαν να καταπιαστεί με το ένα ή το άλλο θέμα. Ο Ερατοσθένης Καψωμένος στην “Ποιητική” (πανεπιστημιακές παραδόσεις, β’ έκδοση, 1998) γράφει: «Μ’ αυτούς τους όρους θα ορίζαμε τη λογοτεχνία ως μία δραστηριότητα του κοινωνικού ανθρώπου, ειδικότερα ως μία σημαίνουσα πρακτική, προϊόν της οποίας είναι το κείμενο, που προκύπτει από μία διαλεκτική ανάμεσα στην ατομική δημιουργικότητα και στους κοινωνικούς προσδιορισμούς της (γλώσσα, λογοτεχνικές συμβάσεις, ιδεολογίες, πολιτιστικούς θεσμούς, συνείδηση κοινωνικής ένταξης, κ.λπ.)».
Ο Μοντιανό δεν γράφει στο κενό. Ζει και περιγράφει τη ζωή καθημερινών ανθρώπων στην εποχή της κρίσης. Στο επίκεντρο είναι τα παιδικά βιώματα, η υπαρξιακή αναζήτηση, η περιπλάνηση καθημερινών ανθρώπων, «που ζουν πίσω από τον ήλιο», όπως έλεγε ο Καζαντζάκης. Το τραύμα του αποχωρισμού, που πραγματεύεται σε πολλά βιβλία του, είναι η άλλη όψη του κοινωνικού τραύματος που συγκλόνισε τον κόσμο κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου. Η άλλη όψη της κοινωνικής και εσωτερικής διαπάλης ανάμεσα στην αντίσταση και στο συμβιβασμό απέναντι στον φασισμό, ανάμεσα στην επιβίωση και στη ζωή με αξιοπρέπεια. Η αποκοπή από τις ρίζες, το τραύμα του αποχωρισμού, η εγκατάλειψη, η απόρριψη, είναι και σήμερα κοινά βιώματα των ανθρώπων, όχι όμως μόνο στη Γαλλία, αλλά ευρύτερα στην Ευρώπη, στον κόσμο. Οι στρατιές των προσφύγων που εγκαταλείπουν τις εστίες τους, οι στρατιές των οικονομικών μεταναστών, των πολιτικών προσφύγων κι από την άλλη μεριά οι άνθρωποι που έχουν ακόμα κάποια πατρίδα και μία στέγη, αλλά ζουν ουσιαστικά άστεγοι, μακριά από τον πραγματικό τους εαυτό, ντυμένοι με μάσκες και με τα δανεικά ρούχα των ρόλων τους, ξεριζωμένοι από την ίδια την ταυτότητά τους, δεν είναι παρά τα κομμάτια ενός ενιαίου παζλ που αποτελεί τον κόσμο μας, τον κόσμο που πολλές φορές δεν θέλουμε καν να αντικρίσουμε.
ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΤΡΑΥΜΑΤΟΣ
«Η εκούσια απομόνωση, η απομάκρυνση από τους άλλους είναι η πιο πρόχειρη προστασία από τον πόνο που μπορεί να προκληθεί σε κάποιον από τις ανθρώπινες σχέσεις», γράφει ο Φρόυντ στο βιβλίο του “Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας”. Ο Μοντιανό αναζητά τη θεραπεία και ψάχνει να τη βρει στα ίχνη του τραύματος. Οι σελίδες της ιστορίας δεν είναι παρά ο καμβάς ενός μισοτελειωμένου πίνακα. Το παρελθόν φτιάχνει φωλιές μέσα μας. Επιστρέφει κανείς και κοιτά πίσω στους καθρέφτες της παιδικής του ηλικίας, άλλοτε ηθελημένα κι άλλοτε παίρνοντας αφορμή από κάποιο “τυχαίο” συμβάν. Οπως και να ’χει, μια κατάδυση στα βαθιά νερά του παρελθόντος δεν είναι ποτέ εύκολη υπόθεση.
Αποτελεί όμως μία αναγκαία συνθήκη για την αρμονική εξέλιξη στο εδώ και τώρα. Ένα πολύτιμο εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει στην προσωπική ανάπτυξη, ώστε ακόμη κι αν… χαθείς στη γειτονιά να καταφέρεις να επιστρέψεις στο σπίτι και να ανοίξεις τα παράθυρα στο φως. «Κάποιοι άνθρωποι είχαν την τύχη να δημιουργήσουν μια ευτυχισμένη σχέση κι έτσι είτε να θεραπευτούν μέσα από αυτή τη σχέση είτε να στηριχθούν σε αυτή για να πάρουν τη δύναμη που τους χρειάζεται, ώστε να μπορέσουν να εκθέσουν συνειδητά τον εαυτό τους στις απώλειες που βίωσαν στην παιδική τους ηλικία και να πενθήσουν ενεργά γι’ αυτές», γράφει η Alice Miller, στο διάσημο έργο της “Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας” και συνεχίζει: «Η αντιμετώπιση των απωθημένων τραυμάτων δεν είναι παρά μία από τις πολλές δυνατότητες που έχουμε για να ανακαλύψουμε και να εξοικειωθούμε με τις εντάσεις του εσωτερικού μας κόσμου». «Βρισκόταν ενώπιον ενός παλίμψηστου του οποίου όλες οι διαδοχικές γραφές ανακατεύονταν σαν διπλοτυπία και συστρέφονταν όπως οι βάκιλοι στο μικροσκόπιο», λέει ο ήρωας του Μοντιανό στο μυθιστόρημα “Για να μη χάνεσαι στη γειτονιά”.
«Ο ονειροπόλος αναπληρώνει αυτό που του λείπει και που κατείχε στην ευτυχισμένη παιδική του ηλικία: την προστασία στην οικογένεια, την αγάπη των γονιών και τα πρώτα αντικείμενα της τρυφερής του διάθεσης. Η επιθυμία χρησιμοποιεί μια αφορμή του παρόντος για να πλάσει μια εικόνα του μέλλοντος με πρότυπο το παρελθόν», γράφει ο Φρόυντ στο βιβλίο του “Ο ποιητής και η φαντασία”. Ο Μοντιανό πετυχαίνει, μέσα από τη μορφή που δίνει στις ονειροπολήσεις και στις αναζητήσεις του, με λιτό αφηγηματικό ύφος, με οικονομία και προσήλωση στο απλό και καθημερινό, να ενεργοποιεί τις ονειροπολήσεις του αναγνώστη. Του αναγνώστη όμως που θέλει και επιδιώκει την ενεργοποίηση και όχι την αποχαύνωση. Τον διευκολύνει έτσι να επεξεργαστεί τις δικές του προσωπικές εσωτερικές πηγές μέσα σε ένα πλαίσιο που επιτρέπει τη ψυχική κατάδυση αλλά και την ανάδυση των απωθημένων συναισθημάτων του. Με αυτόν τον επίλογο όμως μπαίνουμε σε μία άλλη μεγάλη συζήτηση. *συγγραφέας και σύμβουλος ψυχικής υγείας
