Στα xανιώτικα σπήλαια

» Στη Μάχη της Κρήτης και μετά

Από την περίοδο που βομβάρδισαν τα ιταλικά αεροπλάνα ορισμένες περιοχές των Χανιών, μετά την 28η Οκτωβρίου 1940, οι άνθρωποι της υπαίθρου ξαναθυμήθηκαν τα σπήλαια και κατέφευγαν σ’ αυτά. Οταν όμως άρχισε η από αέρος επιχείρηση των Γερμανών για την κατάληψη της Κρήτης πολλοί άνθρωποι, από την πόλη και τα περίχωρά της, συναποκομίζοντας ό,τι πιο πολύτιμο είχαν, κατέφευγαν για να προστατευθούν στα κοντινά σπήλαια.

Στην προσπάθεια διαφυγής των συμμαχικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή όλα τα σπήλαια, ακόμη και μικρά βάραθρα πάνω και γύρω από τη Χώρα Σφακίων, γέμιζαν την ημέρα Βρετανούς και άλλους στρατιωτικούς για να αποφύγουν τον πολυβολισμό των στούκας και περίμεναν τη νύχτα για να συνεχίσουν την προσπάθεια προς την θάλασσα. Και όσοι δεν το κατόρθωσαν, εκεί πάλι κατέφυγαν μέχρι να διασκορπιστούν στα βουνά ή να τους συλλάβουν οι Γερμανοί. Και σήμερα ακόμη μπορείς να αντιληφθείς ίχνη από αυτή την διαμονή τους. Κάποιο σκουριασμένο Αγγλικό κράνος, κάποια σάπια χειροβομβίδα ή μερικά υπολείμματα στολής.
Και σε όλο το διάστημα της τετράχρονης κατοχής τόποι καταφυγή και λημέρια των ανταρτών και των Βρετανών των μυστικών υπηρεσιών, τα σπήλαια “φιλοξένησαν” τους αντάρτες και τους Βρετανούς πράκτορες με τα πολεμοφόδια και τους ασυρμάτους τους. Δεν υπάρχει σχεδόν χωριό που να μην έχουν να υποδείξουν κάποιο σπήλαιο κρυψώνα κατά την περίοδο αυτή ή να διηγηθούν κάποια ιστορία.
Βαρύ το τίμημα της αγάπης με την οποία τους αγκάλιασαν οι κάτοικοι των χωριών. Δεκάδες εκτελέσεις, διά πυρός και σιδήρου στα χωριά τους, δεν επτόησαν τους ηρωικούς κατοίκους των Χανίων
Ενδεικτικά θα αναφέρω λίγα περιστατικά που έχουν σχέση με τα σπήλαια και τα γεγονότα εις αυτά κατά την περίοδο του πολέμου και κυρίως της Μάχης της Κρήτης.
Νοτιοδυτικά του χωριού Ζούρβα Κυδωνίας ευρίσκεται ένα σπηλαιοβάραθρο με την ονομασία “Τελωνότρυπα”. Θρύλοι για τελώνια και ιστορίες νεότερες έχουν να κάνουν με το σπηλαιοβάραθρο αυτό. Στην περίοδο της Γερμανικής κατοχής στο πρώτο και δεύτερο πατάρι του κρυβόταν σύμμαχοι στρατιώτες και αντάρτες και όταν το επισκέφθηκα πριν από χρόνια υπήρχε ακόμη το σύρμα όπου άπλωναν τα ρούχα τους για στέγνωμα ή όπου είχαν την κεραία του ασυρμάτου τους. Η κάθοδος στο εσωτερικό του χρειάζεται βοηθητικό σχοινί.
Στο σπήλαιο των Μεσκλών είχαν καταφύγει 18 Αγγλοι στρατιώτες και εκεί τους συντηρούσαν οι κάτοικοι της περιοχής. Ο κρυψώνας τους προδόθηκε και οι Γερμανοί δεν πρόλαβαν να τους εγκλωβίσουν. Εκτέλεσαν όμως 9 Μεσκλιανούς στην Αγιά νια το λόγο αυτό.
Σε μια σπηλιά κοντά στη Χώρα Σφακίων είχε εγκατασταθεί για μερικές μέρες το Μάη και Ιούνη του 1941 το στρατηγείο του στρατιωτικού Διοικητή Κρήτης και του ναυτικού Διοικητή του κόλπου Σούδας, όπως αναφέρει ο Τόμας Νταίηβηντ στο βιβλίο του “Κρήτη 41 ο πόλεμος στη θάλασσα”.
Στο Ακρωτήρι της Σπάθας σ’ ένα σπήλαιο έμειναν για αρκετούς μήνες τρεις γυναίκες Άγγλων αξιωματικών του ναυτικού και όπως είχε ακουστεί η κόρη του πρωθυπουργού Τσουδερού.
Σε ένα σπήλαιο του Κεφαλά Αποκορώνου, πάνω από τη θάλασσα, έμειναν κρυμμένοι για αρκετό χρονικό διάστημα 18 Άγγλοι στρατιώτες τρεφόμενοι από τον Γιάννη Γαϊτανάκη.
Σε ένα σπήλαιο του Βαφέ Αποκορώνου άλλοι 18 που τους περιέθαλπε ο Νίκος Μπουντουράκης που τελικά εξετελέσθηκε για τον λόγο αυτό.
Στην περιοχή Στύλου – Σαμωνά Αποκορώνου σε δύο σπήλαια μια μεγάλη ομάδα από 58 Άγγλους στρατιωτικούς βρήκε καταφύγιο και για αρκετό χρονικό διάστημα τους εφοδίαζε η ηρωίδα Μαρία Νερατζάκη, μαία.
Είναι γνωστή η δράση των ανθρώπων του ανατολικού Σέλινου κατά τη Γερμανική κατοχή και οι καταστροφές που προξένησαν οι κατακτητές στα χωριά του για να εκδικηθούν για τις απώλειες που υπέστησαν στις εκεί μάχες και για την όλη δράση των ανθρώπων του.
Στο Ξωντικοσπήλιαρο της Τρυπητής εκεί που ζουν τα καλύτερα αγρίμια και που κατά τους αρχαίους θρύλους μπορούσαν να διαβιώσουν μόνο ξωτικά γιατί εκεί είναι όλα απόκοσμα, φοβερά, άγρια, έζησαν για ένα διάστημα οι άνθρωποι της αντίστασης. Σύμμαχοι και Έλληνες. Ο Νεοζηλανδός Πέρκιγκ, που σκοτώθηκε από τους Γερμανούς στο δρόμο του Ομαλού το 1944, είχε εγκαταστήσει τέλος του 1942 εδώ τον ασύρματο του Βρετανικού κλιμακίου και διέμενε μαζί με τον Αντώνη Πατεράκη και τον θρυλικό μαντατοφόρο τον Γιώργο Ψυχουντάκη, που μου διηγήθηκε τα γεγονότα εκεί, και άλλους αντάρτες.
Ανατολικά της Σούγιας στην ακτή Καλόγερος όπου και το ομώνυμο σπήλαιο και άλλα μικρά ή μεγαλύτερα σπήλαια, όπως της Ελιδέ κ.λ.π., προσέγγιζαν νύχτα καθ’ όλη τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής κυρίως πλοία επιφάνειας, τορπιλάκατοι, που οι γενναίοι κυβερνήτες τους αψηφούσαν τον θανάσιμο κίνδυνο για να φέρουν εφόδια ή πράκτορες των συμμάχων και να παραλάβουν φυγάδες και κυνηγημένους ή ακόμη και Γερμανούς αιχμαλώτους. Στα σπήλαια αυτά αποθήκευαν οι αντάρτες τα εφόδια και εκεί είχαν κρατήσει τους άνδρες του φυλακίου από το Ροδοβάνι που τους αιχμαλώτισαν την 19/1/1944, επτά Γερμανούς.
Ο επικεφαλής του κλιμακίου όταν έφθασε η τορπιλάκατος για να τους παραλάβει για την Αίγυπτο, έκπληκτος για την αποκοτιά αυτή, της προσέγγισης πλοίου επιφάνειας σε κατεχόμενο από εχθρό έδαφος, είχε πει ότι αφού μπορούν οι σύμμαχοι και προσεγγίζουν έτσι, τότε είναι άχρηστος όλος ο Γερμανικός στρατός στην Κρήτη.
Ορισμένα από τα σπήλαια αυτά επικοινωνούν από τη θάλασσα και πρέπει να είσαι καλά κατεχάρης για να τα ανακαλύψεις.

ΕΝΑΣ ΝΕΟΖΗΛΑΝΔΟΣ
Ένας Νεοζηλανδός στρατιώτης ο Νεντ Νέιθαν πολέμησε ηρωικά στη μάχη του Μάλεμε το 1941 με το 28ο τάγμα των Μαορί και τραυματίσθηκε σοβαρά. Ένας βοσκός τον έσωσε και ο γιατρός του χωριού με την ανηψιά του Κατίνα τον φρόντισαν και για 18 μήνες βρίσκονταν με τους αντάρτες και κρύβονταν σ’ ένα σπήλαιο της περιοχής Σκλαβοπούλας Σελίνου, μέχρι που τον συνέλαβαν οι Γερμανοί. Μετά τη λήξη του πολέμου, επιστρέφοντας από τα στρατόπεδα αιχμαλώτων, ήρθε πρώτα στην Κρήτη και επισκέφθηκε το σπήλαιο της σωτηρίας του απ’ όπου και η φωτογραφία. Με την Κατίνα παντρεύτηκε τα Χριστούγεννα του 1945. Ταξίδεψαν στη Νέα Ζηλανδία όπου έζησαν στο δάσος Γουαϊπα των Μαορί και η Σελινιώτισσα ήταν η πρώτη Ελληνίδα Μαορί της περιοχής. Οι τρεις γιοι τους επισκέπτονται το χωριό της κάθε μερικά χρόνια και πρόσφατα τα εγγόνια του.

Σημ.: (Από το βιβλίο του Α.Π. “Σπήλαια στα Χανιά”, έκδ. Νομαρχίας Χανίων, 2002)