Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι STACHYS officinalis (Στάχυς ο φαρμακευτικός). Ανήκει στην οικογένεια του Χειλανθών. Φύεται στην δυτική και νότια Ευρώπη.
Είναι διαδεδομένο σε όξινα και πυριτικά εδάφη, σε χέρσους τόπους, στα ξέφωτα των δασών και στα αραιά δάση. Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες Στάχυς Μπετόνικα, Βετονική, Πριονίτης (στη Λακωνία), Μπιτόγκα. (Κεφαλονιά), Αγιάννη.
Είναι ποώδες, πολυετές φυτό, ύψους 60-70 εκατοστών. Βλαστοί τετράγωνοι. Βασικά φύλλα κατά ρόδακα, ωοειδή, επιμήκη, οδοντωτά, τριχωτά, με έντονες νευρώσεις. Κατά μήκος του στελέχους, τα φύλλα αναπτύσσονται ανά μεγάλα διαστήματα. Άνθη πορφυρά ή ρόδινα, σε πυκνό επάκριο στάχυ.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το φυτό περιέχει στυπτικά (τανίνες μέχρι 15%) και αλκαλοειδή (βετονικίνη), σταχυδρένιο και τριγωνελλίνη (η τριγωνελίνη αναφέρεται ότι μειώνει τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα).Περιέχει ακόμη ίχνη αλαντοϊνης με επουλωτικές ιδιότητες.
Ιστορικά στοιχεία
Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι του απέδιδαν μαγικές ικανότητες.
Η ονομασία του βοτάνου στα αγγλικά προέρχεται από το Κέλτικο BEW=κεφάλι και το TON= καλό. Ένδειξη ότι γνώριζαν την χρήση του για τον πονοκέφαλο. Στο παρελθόν πίστευαν ότι το φτάρνισμα είχε δυνατή καθαρτική επίδραση και για αυτό εισέπνεαν ειδική σκόνη για να καθαρίζουν την αναπνευστική οδό και να αποτρέπουν τους πονοκέφαλους. Ο Στάχυς ο φαρμακευτικός ήταν ένα από τα φυτά που κονιορτοποιούσαν. Εκείνη την εποχή πίστευαν ότι θεράπευε ενενήντα περίπου ασθένειες. Θεωρούσαν το φυτό σημαντικό για την επούλωση και τη βελτίωση της τροφοδοσίας του εγκεφάλου με αίμα, γεγονός ευεργετικό για όσους ήταν εξουθενωμένοι πνευματικώς. Δινόταν επίσης για τα προβλήματα της εμμηνόπαυσης.
Ο Κούλπεπερ αναφέρει ότι ο προσωπικός ιατρός του Ιούλιου Καίσαρα έγραψε ένα ολόκληρο βιβλίο για την χρήση του βοτάνου. Ανάμεσα στις ιδιότητες που αναφέρει είναι ότι το βότανο προφυλάσσει το συκώτι και το σώμα από τον κίνδυνο επιδημικών ασθενειών.
Ο Ρωμαίος γιατρός Αντόνιους Μούσα – επίσημος ιατρός του αυτοκράτορα Αύγουστου – έγραψε ένα βιβλίο για το βότανο όπου αναφέρει την χρήση του ενάντια σε 47 ασθένειες του σώματος.
Στη Βρετανία το βότανο είχε 29 ενδείξεις για διάφορες ασθένειες του σώματος. Ήταν το δημοφιλέστερο βότανο για φυλακτά που χρησιμοποιούσαν μέχρι τον Μεσαίωνα για να διώχνουν το κακό και την κακοκεφιά.
Ο Τζέραντ το 1597, αναφέρει ότι το βότανο «βοηθά πολύ στην ενούρηση».
Στη Βρετανική Φαρμακολογία (1666) αναφέρεται ότι «Οι πιο επίμονες κεφαλαλγίες έχουν θεραπευτεί μετά από την χρήση του εγχύματος της Μπετόνικα κάθε πρωί με γάλα για ένα χρονικό διάστημα 4 έως 6 εβδομάδων».
Παλαιότερα έφτιαχναν με την Μπετόνικα ένα τονωτικό κρασί. Μούλιαζαν 50 γραμμάρια Μπετόνικας, με 25 γραμμάρια Ιεροβοτάνι και 25 γραμμάρια Ύσσωπο σε 750 ml λευκό κρασί, για δύο εβδομάδες. Το σούρωναν και το έπιναν σε δόσεις ενός ποτηριού του λικέρ για νευρικούς πονοκέφαλους και ένταση.
Στη Γαλλία ήταν βότανο γνωστό για τις παθήσεις του συκωτιού και της χοληδόχου κύστης.
Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Το φυτό ανθίζει Ιούλιο και Αύγουστο
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα αέρια μέρη του φυτού και η ρίζα. Αυτά συλλέγονται λίγο πριν ανοίξουν τα άνθη και ξηραίνονται με προσοχή στον ήλιο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως ηρεμιστικό, νευροτονωτικό, αποχρεμπτικό, αντιβηχικό, αντιασθματικό, αντιφλογιστικό, αντιπυρετικό και πικρό. Προκαλεί φτάρνισμα. Συνίσταται στο άσθμα, την φλόγωση των αναπνευστικών οδών και τον βήχα.
Βελτιώνει την πέψη και την εγκεφαλική κυκλοφορία του αίματος.
Χρησιμοποιείται κατά των διαλειπόντων πυρετών και των ρευματικών πόνων σαν αντιπυρετικό τσάι. Θεωρείται καθαρτικό της ουροδόχου κύστης και των νεφρών.
Η Μπετόνικα τρέφει και δυναμώνει το κεντρικό νευρικό σύστημα και ασκεί ηρεμιστική δράση. Χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις νευρικής εξασθένησης που συνδέονται με άγχος και ένταση. Ανακουφίζει τους πονοκεφάλους και τη νευραλγία, όταν έχουν νευρική προέλευση.
Η ρίζα του φυτού σήμερα δεν χρησιμοποιείται συχνά. Θεωρείται πικρή και ειδική για το συκώτι με ήπια υπακτική δράση.
Το έγχυμα του βοτάνου βοηθά ακόμη σε πόνους περιόδου, ημικρανίες ή ως διεγερτικό και καθαρτικό του πεπτικού.
Κατά τη διάρκεια δύσκολου ή επώδυνου τοκετού συνίσταται το καυτό έγχυμα του φυτού.
Υπό μορφή στοματοπλύματος βοηθά σε στοματικά έλκη, φλεγμονές ούλων και ερεθισμένο λαιμό.
Για την θεραπεία των πονοκεφάλων νευρικής αιτιολογίας συνδυάζεται καλά με τη Σκουτελλάρια, τη Λεβάντα, τη Βερβαίνα και το Υπέρικο.
Εξωτερικά χρησιμοποιείται υπό μορφή σκόνης και για τις κομπρέσες στις πληγές (ειδικά στις μολυσμένες), μώλωπες, έλκη, πονόλαιμο και ουλίτιδα. Υπό μορφή καταπλάσματος χρησιμοποιείται ενάντια στις αιμορροΐδες.
Το αιθέριο έλαιο του φυτού έχει αντιβακτηριακές ιδιότητες.
Στην ομοιοπαθητική χρησιμοποιείται ένα βάμμα που παρασκευάζεται από νωπά φύλλα, σαν αντιδιαρροϊκό. Σε εξωτερική χρήση, ένα αφέψημα, σε νερό ή κρασί δίνει καλά αποτελέσματα σαν επουλωτικό, σε περίπτωση μολυσμένων πληγών ή εξελκωμένων κιρσών.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 1 έως 2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 έως 15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα.
Υπό μορφή βάμματος η δοσολογία είναι 2-6ml βάμματος τρεις φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις
Θέλει προσοχή στη χρήση του. Υπερβολική δόση μπορεί να προκαλέσει διάρροια και εμετούς. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από τις γυναίκες στη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
