Σύμβολο της γονιμότητας, της αφθονίας, του αισθησιασμού, της χαράς, και της μέθης. Αρκεί να βάλουμε στο στόμα μας μία από τις νόστιμες σαρκώδεις ρώγες, να τις συνθλίψουμε για να καταλάβουμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα αριστούργημα της φύσης γλυκό, προκλητικό, πλούσιο και γενναιόδωρο.
Οι ρώγες του στο χρώμα του χρυσαφιού, ροζ, πράσινες, η με αχνές ανταύγειες ροζ που σκουραίνουν και γίνονται μωβ – κόκκινο η μαύρο, τα τρυφερά κοτσάνια με τους ελικοειδείς βοστρύχους, τα πλατιά αμπελόφυλλα, τα τσαμπιά, όλα μοιάζουν να έχουν σχεδιαστεί σε στιγμή ιδιαίτερης αρμονίας και χάρης.
Αν κοιτάξουμε με προσοχή τις ρώγες και το περιεχόμενό τους, βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα αληθινό θησαυρό. Δίνει ενέργεια και είναι πολύ εύπεπτο. Είναι διουρητικό, βοηθά την αποτοξίνωση του οργανισμού και στην καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας, και ενδείκνυται για πολλές παθήσεις αλλά και για την ανανέωση του δέρματος. Αρκεί να αλείψετε πάνω στο πρόσωπο λίγη από τη σάρκα του, για δέκα πέντε λεπτά τη μέρα, να αφήσετε το χυμό να στεγνώσει και να ξεπλυθείτε. Είναι μία καταπληκτική μάσκα ομορφιάς.
Η “βασιλεία” του κρατάει σχεδόν τρείς μήνες. Τον Αύγουστο, τον Σεπτέμβρη και τον μισό Οκτώβρη. Ακόμα και το σχήμα του έχει γίνει για την δική μας απόλαυση, και προσφέρεται με τον πιο άμεσο και καλό τρόπο, στην αφή με το χέρι μόνο.
Τα σταφύλια δεν ωριμάζουν όλα την ίδια περίοδο του χρόνου, έτσι έχουμε τα λεγόμενα “πρώτης εποχής” που είναι έτοιμα τον Αύγουστο, της δεύτερης “εποχής”
που ωριμάζουν το δεύτερο μισό του Σεπτέμβρη, και της τρίτης , τον Οκτώβρη.
Αυτό το φρούτο επί τρείς μήνες δίνει τη γλύκα και τον τόνο της εποχής στο τραπέζι μας, η τουλάχιστον αυτό επικρατούσε μέχρι τότε που οι εποχές είχαν ακόμη νόημα.
Σήμερα που βρίσκουμε όλα τα φρούτα όλο το χρόνο έχει χάσει το νόημά του το μικρό εθιμοτυπικό που γιορταζόταν κάποτε στην Ιταλία και είχε μεταφερθεί και στη δική μας πατρίδα. “Το σταφύλι των Χριστουγέννων”.
Διάλεγαν τα πιο ωραία τσαμπιά, τα κρεμούσαν να ξεραθούν σ’ ένα δροσερό και ευάερο μέρος μέχρι τον Δεκέμβρη. Όσο περνούσαν οι εβδομάδες οι ρώγες ρόζιαζαν και σταφίδιαζαν. Έχαναν το χυμό τους γιατί τα σάκχαρα συμπυκνώνονταν και έπαιρναν ένα πιο έντονο χρώμα. Εύθραυστα τα πήγαιναν με προσοχή στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Οι ρώγες είχαν μια καταπληκτική γεύση πολύ γλυκιά, και πίστευαν ότι έφερναν γούρι.
Οι αρχαίοι Ρωμαίοι τα έλεγαν θεϊκά, τα έτρωγαν με μανία, και τον Σεπτέμβρη με Οκτώβρη μάζευαν γερά τσαμπιά, και τα τοποθετούσαν με προσοχή μέσα σε βαρέλια. Κάθε στρώση σταφυλιών την έβρεχαν με λάδι.
Το σταφύλι χάρη στη γεύση του συνδυάζετε και με γλυκό και με αλμυρό. Παντρεύετε σε γάμους επιπέδου…. με το κυνήγι, με πολλά νόστιμα ψητά και μαγειρευτά φαγητά της κατσαρόλας, και μπορεί να γίνει πρωταγωνιστής πολλών εξαιρετικών και θεαματικών επιδορπίων. Εναρμονίζετε θεϊκά με τυριά που έχουν κάπως πικάντικη γεύση, αλλά ιδιαιτέρως με την εξαιρετική κρητική γραβιέρα.
Μερικά τσαμπιά, ταιριάζουν ως διακόσμηση πάνω σε ξύλινη τυριέρα μαζί με διάφορα τυριά και είναι μια ευχάριστη πρόσκληση φιλοξενίας.
Ο διαιτολόγος μας λέει, ότι ένα πρωινό μ’ ένα τσαμπί σταφύλι κι ένα ποτήρι νερό, είναι το ιδανικό για να εκμεταλλευτούμε τις ιδιότητες αυτού του φρούτου.
Μετά τα γεύματα μπορεί να ευνοήσει φαινόμενα εντερικών ζυμώσεων. Αν το τρώει κανείς νηστικός, έχει καλύτερα αποτελέσματα ως διουρητικό και καθαρτικό.
Ο χυμός του είναι πολύ θρεπτικός και τον έχουν ονομάσει <φυτικό γάλα>. Η θρεπτική του αξία είναι πολύ υψηλή, περίπου 900 θερμίδες ανά λίτρο, και δρα πολλαπλώς. Διεγείρει τον οργανισμό, τον επαναφέρει στην ισορροπία όσον αφορά τα άλατα και τον καθαρίζει από τις τοξίνες. Δεν είναι όμως πλήρης τροφή γιατί δεν περιέχει πρωτεΐνες και λιπαρά.
Προάγγελος του φθινοπώρου ο τρύγος που ορίζει το τέλος των αμπελουργικών εργασιών. Είναι όμως εντυπωσιακό πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα σήμερα. Οι γραφικοί πατητάδες έχουν χαθεί και όλα πια γίνονται με μηχανές, μα ευτυχώς ο τρύγος τον Σεπτέμβρη, μια από τις αρχαιότερες παραδοσιακές γιορτές της γεωργικής ζωής, διατήρησε αναλλοίωτο το ηθογραφικό περιεχόμενό του μέχρι σήμερα. Ήταν γιορτή για τους αγρότες ο τρύγος από την αρχαϊκή εποχή, και μια ωραία νότα δίνεται με τους στίχους του Ηπειρώτη ποιητή Κώστα Κρυστάλλη:
«Αναταράζονται οι ερμιές, αχολογούν τ’ αμπέλια, λες κι από κάθε πέτρα ορθή,
λες κι από κάθε βάτον όπου το χόρτο σέρνεται κόρης κορμί φυτρώνει.
Πράσινη απλώνεται η φυτειά κι ρόγες μεστωμένες, μαύρες και κίτρινες ξανθές, μαυρολογούν γυαλίζουν, στη πρώτη αχτίδα του ζεστού του ήλιου απ’ ανατέλλει
σαν μαύρα μάτια, σαν χοντρά κλωνιά μαργαριτάρια».
Αλλά κι ο Ανακρέοντας ποιητής της λυρικής ποίησης, “572 π.Χ.—565 π.Χ.” σε ένα ποίημά του με τίτλο “στο κρασί” εξυμνεί τα μαύρα ροδίτικα σταφύλια και ζωντανεύει την τρυγική εικόνα που είναι σχεδόν όμοια με την σημερινή.
«Τα μαύρα τα ροδίτικα σταφύλια στα καλάθια, στον ώμο τους οι νιοί κι νιές,
για το ληνό τα πάνε, και μέσα εκεί τ’ αδειάζουνε, και τα πατούνε οι άντρες,
Και από τις ρόγες τους γλυκός ο μούστος κατεβαίνει, και με τραγούδια του ληνού,
το Βάκχο τραγουδάνε, σαν βλέπουνε το νιο κρασί να βράζει στα πιθάρια…..».
Χαρακτηριστική φιγούρα των αμπελιών από τον Αύγουστο που ωριμάζουν τα σταφύλια και μέχρι τον Οκτώβρη ήταν ο <δραγάτης> ο φύλακας. Με το παρατηρητήριό του πάνω στα δέντρα η σε υψώματα, φύλαγε τ’ αμπέλια από περαστικούς, παιδιά, πουλιά, σκαντζόχοιρους, αλεπούδες. Η εκτίμηση της δουλειάς του, δε θα μπορούσε να αποδοθεί καλύτερα από το στίχο: «ήθελα να μουν το Μαϊ πιστικός, τον Αύγουστο δραγάτης».
Οι λαογραφικές αναφορές διασώζουν και τα χαρακτηριστικά στοιχεία της κουζίνας του τρύγου. Έτσι στην ιστορία της κουζίνας της Στερεάς Ελλάδας αναφέρεται η μουστοπράτινα , το θρεφτάρι αρνί που προοριζόταν να σφαχτεί και να ψηθεί τη μέρα του τρύγου. Κάθε χωριό είχε τους δικούς του χασάπηδες που αναλάμβαναν και το ψήσιμο της μουστοπράτινας και των άλλων μεζέδων. Σύμφωνα με αυτά που διαβάζουμε στο βιβλίο του λαογράφου Δημήτρη Λουκόπουλου:
«τη μέρα αυτή οι χασάπηδες περνούν από αμπέλι σε αμπέλι και διαλαλούν το κοκορέτσι τους, το ψητό της σούβλας όπου ανοίγει την όρεξη. Ξέρουν αυτοί πως στον τρύγο κάθε λίγο τρως ψωμί, τυρί, μεζέ και χορτασμό δεν έχεις. Σε ξεπλένουν τα σταφύλια».
Στη Σαντορίνη η νοικοκυρά κάθε αμπελιού, μαγείρευε το φαγητό σε ένα μεγάλο καζάνι και μαζί με τις κρίθινες και αργότερα σταρένιες κουλούρες τα μετέφερε στο χώρο του αμπελιού. Συνήθως το φαγητό ήταν μπακαλιάρος με πατάτες, η φάβα με λαρδί για το μεσημέρι και μανέστρα για το βράδυ. Ενδιάμεσα το πρόγευμα ήταν πάντα μια κουλούρα κι’ ένα κομμάτι τυρί.
Ένα είδος <<αστυνόμευσης>> του τρύγου για το πότε θα αρχίσει αυτός, προερχόταν από την κοινή απόφαση των ενδιαφερομένων και προσυπογραφόταν από την αστυνομία. Έτσι σε έγγραφο από τα κρατικά αρχεία του 1825 πληροφορούμαστε για την παράβαση ενός άγραφου νόμου του εθιμικού δικαίου.
«ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΞΟΧΟΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ»
Νόμος τυπικός εις την Μητρόπολιν μας Άργος επικρατεί ότι τα αμπέλια να τρυγώνται όταν είναι εις κατάστασιν να γίνονται κρασί και όχι ξύδι, και όλοι οι νοικοκυραίοι αυτών να εμβαίνουν συμφώνως εις το τρύγος δια να μην ακολουθεί ζημία αναμεταξύ των. Αυτός ο νόμος ανέκαθεν επικρατών, φυλάσσεται μέχρι της σήμερον από όλους, εκτός δύο ατόμων, του Διονυσίου Ζεγκίνη και Θεοδοσίου Σκινά, οίτινες αφού τα σταφύλια είναι πολλά άγουρα ώστε δεν μένει αμφιβολία πως θα γίνουν ξύδια, τολμούν χωρίς την συγκατάνευσιν των άλλων γειτόνων των, να έμβουν εις το τρύγος προ μίας εβδομάδος, όπου είναι η προθεσμία της κοινής συμφωνίας και διατί? Έτσι το θέλουν. Δια τούτο, παρακαλούμεν το έξοχων Υπουργείον τούτο, να διατάξει τον πολιτάρχην Άργους όπου να εμποδίσει αυτούς από το τοιούτον κάμωμα και να τους υποχρεώσει όπου συμφώνως με τους λοιπούς γείτονας να τρυγήσουν όταν έλθει η προθεσμία, κάθ’ ην, κάθ’ έκαστον έτος τρυγώνται αι άμπελοι.
Τη 22 Αυγούστου 1825 εν’ Ναυπλίω
Μένομεν πατριώται,
Χρίστος Βλάσης
Γιώργιος Περούσας
Γρηγόριος Δωροβίνης και λοιποί.
