Είναι γνωστό ότι το μουσουλμανικό νεκροταφείο στα Χανιά βρισκόταν στην πλατεία Κοτζάμπαση έξω από τα ενετικά τείχη. Οι μουσουλμανικές κηδείες δεν είχαν επικήδειους λόγους ούτε επιτάφιους λόγους. Εντούτοις, υπήρξαν δυο εξαιρέσεις για δύο σημαίνοντα πρόσωπα της χανιώτικης μουσουλμανικής κοινότητας. Ο πρώτος επικήδειος εκφωνήθηκε στα τουρκικά από έναν μουσουλμάνο Κρητικό, καθηγητή πανεπιστημίου για τον πρόεδρο του μουσουλμανικού εκπαιδευτικού συμβουλίου έξω από το μουσουλμανικό τέμενος της Σπλάντζιας, αφού πρώτα έγινε το προσκύνημα του φέρετρου. Ο άλλος επικήδειος έγινε στα ελληνικά από τον δικηγόρο Γεώργιο Τρόνο για τον γενναιόδωρο Σοφτά πάλι μετά το προσκύνημα του φέρετρου έξω από το τέμενος.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο των μουσουλμανικών κηδειών ήταν η απουσία μουσικής. Μοναδική εξαίρεση η κηδεία του Συμβούλου Δημόσιας Ασφάλειας επί Κρητικής Πολιτείας Χουσεΐν Γενιτσαράκη, όπου παιάνισε τιμητικά η μουσική της χωροφυλακής συνοδεύοντας το φέρετρο. Γενικά η πομπή στις μουσουλμανικές κηδείες είναι καθαρά θρησκευτική. Εν τούτοις, η κηδεία της μητέρας του έγκριτου οδοντιάτρου μουσουλμάνου Χανιώτη Ισμαήλ μπέη Μπεντρηβεηζαδέ έγινε με διαφορετικό τρόπο. Ο θάνατος αναγγέλθηκε με αγγελτήριο στην ελληνική γλώσσα, ενώ το φέρετρο ήταν ίδιο με τα χριστιανικά σκεπασμένο με ένα μαύρο ύφασμα. Πάνω στο φέρετρο με χρυσά αραβικά γράμματα είχε γραφεί «Ουχί θεοί, αλλά εις θεός». Η πομπή αποτελούταν από μια νεκροφόρα, αυτοκίνητα και άμαξες. Δεν υπήρχε χότζας, ψαλμωδία ούτε κάποιο θρησκευτικό σύμβολο. Η πομπή στην οποία συμμετείχαν χριστιανοί, μουσουλμάνοι και εβραίοι ήταν πολυπληθής. Όταν κατέβασαν το φέρετρο ό εκτελών χρέη χότζα διάβασε αραβικά το εξής απόσπασμα: «Σε παραδίδω νεκρέ εις την γην εξ ης ελήφθης θα έλθουν δυο άγγελοι να παραλάβουν την ψυχή σου. Όταν ερωτηθής από τον μεγάλον Κριτήν, μη διστάσης, μη φοβηθής να ομολογήσεις παρρησία ότι υπήρξες μουσουλμάνα διά να κριθείς κατά τα έργα σου».
Αυτή η κηδεία έγινε στις 28/2/1930 σύμφωνα με την εφημερίδα “Ηχώ της Κρήτης”, η οποία αφιερώνει πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο “Μουσουλμανικαί κηδείαι” στο φύλλο της 2/3/1930. Είναι φανερό ότι πρόκειται για κάποιο από τα τελευταία μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας που είχαν απομείνει στα Χανιά μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1922. Η απουσία χότζα καλύφθηκε με ένα γενικό θρησκευτικό απόσπασμα, ενώ η πάνδημη συμμετοχή ανεξάρτητα την θρησκευτική ταυτότητα φανερώνει την εκτίμηση στο πρόσωπο του καταξιωμένου οδοντιάτρου, καθώς και το πολιτισμικό παλίμψηστο της πόλης των Χανίων μέχρι τον Μεσοπόλεμο.
*Ο κ. Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος
