Είναι γνωστή η µεγάλη µετανάστευση των Ελλήνων του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ. Ειδικά την πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα πολλοί Κρητικοί, λόγω οικονοµικών δυσχερειών, µετανάστευσαν στις ΗΠΑ αναζητώντας εργασία και καλύτερες συνθήκες ζωής. Το 1929 οι παλιννοστούντες Χανιώτες Ελληνοαµερικάνοι αποφάσισαν να ιδρύσουν σύλλογο και στις 4/9/1929 οργάνωσαν µια εκδροµή στη Σπηλιά Κισάµου.
Τα τρακόσια µέλη του συλλόγου ανταποκρίθηκαν πρόθυµα στην πρόσκληση για την εκδροµή και το πρωί της Κυριακής στις εννιά µαζεύτηκαν στο καφενείο του Ανιτσάκη στην οδό Κισάµου και επιβιβάστηκαν στα σηµαιοστολισµένα λεωφορεία.
Αν και το οδικό δίκτυο ήταν σε άθλια κατάσταση χάρη στους έµπειρους οδηγούς οι εκδροµείς έφτασαν στην Σπηλιά, όπου τους υποδέχθηκε το κοινοτικό συµβούλιο µε τον πρόεδρο Σγουράκη και τον Φρυδάκη, οι οποίοι φιλοξένησαν πολλούς εκδροµείς σε σπίτια συγχωριανών τους.
Στη συνέχεια, µετέβηκαν στην πλατεία µε τα πλατάνια και τη δροσερή πηγή, όπου κάθισαν να γευµατίσουν µε έξοδα του συλλόγου. Τα γευστικά εδέσµατα του γνωστού µάγειρα Μαλινάκη σε συνδυασµό µε την άφθονη ρετσίνα δηµιούργησαν µια κατάσταση εφορίας στους παρευρισκοµένους. Τότε ο πρόεδρος και ιδρυτής του συλλόγου Γρηγόρης Παπασταµατάκης εκφώνησε λόγο, µε τον οποίο εξήρε «τα αγαθά του αµερικανικού πολιτισµού και του αµερικανικού πρακτικού πνεύµατος». Παρότρυνε δε τους επαναπατρισθέντες συµπολίτες του να µεταλαµπαδεύσουν αυτό τον πολιτισµό στους Έλληνες, όπως είχαν κάνει µε τον ελληνικό πολιτισµό στην Αµερική.
Οι συνδαιτυµόνες χειροκρότησαν ζωηρά τον πρόεδρο και τότε ήρθαν τα όργανα, τέσσερα βιολιά και τρία λαούτα, και άναψε το γλέντι. Όλοι χόρεψαν ευρωπαϊκούς και κρητικούς χορούς µέχρι τις έξι το απόγευµα που οι εκδροµείς επέστρεψαν στα Χανιά. Πριν φύγουν ο πρόεδρος Παπασταµατάκης αποχαιρέτησε το κοινοτικό συµβούλιο και εξήρε το έργο του για τον εξωραϊσµό του χωριού του. Αυτό το πρωτοσέλιδο άρθρο στον «Παρατηρητή» µε τίτλο «Ο Ελληνοαµερικανικός σύλλογος εις Σπηλιάν» στις 4/9/1929 φανερώνει την φιλοπρόοδη νοοτροπία των Χανιωτών µεταναστών, η οποία στόχευε στην βελτίωση των τρόπου ζωής µε την υιοθέτηση των θετικών στοιχείων του αµερικανικού πολιτισµού προς όφελος του τόπου τους.
*Ο κ. Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισµολόγος
