Ο Τζών Πέντελμπερυ (1904-1941) ήταν Βρετανός αρχαιολόγος, ο οποίος είχε δουλέψει σε ανασκαφές στην Αίγυπτο, στην ηπειρωτική Ελλάδα και στην Κρήτη. Στην Κρήτη πρωτοπήγε το 1928 και συνεργάστηκε με τον Άρθουρ Έβανς συμμετέχοντας σε ανασκαφές για τον μινωικό πολιτισμό στο Λασίθι και στο Ηράκλειο. Με την ιδιότητα του αρχαιολόγου γύρισε όλη την Κρήτη, κάνοντας πεζοπορίες στους ορεινούς όγκους, στις πεδιάδες και στις παραθαλάσσιες ζώνες. Αποτέλεσμα των ερευνών του ήταν το βιβλίο “Η αρχαιολογία της Κρήτης”. Δυνατός αθλητής, κοινωνικός, φιλικός, ευγενικός, με μεγάλη αντοχή στο ποτό έκανε ισχυρές φιλίες με ανθρώπους της κρητικής υπαίθρου.
Όταν ξέσπασε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος (1939) κατατάχθηκε στην αγγλική υπηρεσία πληροφοριών, εκπαιδεύτηκε στην Αγγλία και επέστρεψε στην Κρήτη μαζί με άλλους συνεργάτες του. Η κάλυψή του ήταν η θέση του υποπρόξενου της Αγγλίας στο Ηράκλειο, ενώ ο ίδιος γρήγορα ανελίχθηκε στο βαθμό του λοχαγού. Βέβαια, δεν έπαψε ποτέ να εμφανίζεται και ως αρχαιολόγος, αφού αυτές ήταν οι σπουδές του και το επάγγελμά του. Ο ίδιος συχνά κυκλοφορούσε με κρητικά ρούχα, μαχαίρι στη μέση και ένα μπαστούνι που είχε ενσωματωμένο ένα κρυφό ξίφος. Αξιοσημείωτο είναι ότι είχε ένα γυάλινο μάτι εξαιτίας τραυματισμού στην παιδική ηλικία. Η γνώση της γλώσσας, της γεωμορφολογίας, καθώς και των ηθών και των εθίμων τον βοήθησαν να κερδίσει την εμπιστοσύνη των ντόπιων. Έτσι, ενεργοποίησε τις γνωριμίες του, στρατολογώντας και εκπαιδεύοντας άτομα, τα οποία ο ίδιος θεωρούς έμπιστα. Σε αυτό βοήθησε και η συμπάθεια των Κρητικών στην Αγγλία, καθώς ήταν βενιζελικών πολιτικών πεποιθήσεων και αντίθετοι με το φασιστικό καθεστώς του Μεταξά.
Η εκπαίδευση γινόταν στο νησάκι της Σούδας και περιελάμβανε τεχνικές σαμποτάζ και ανταρτοπολέμου. Πολλοί απότακτοι βενιζελικοί αξιωματικοί, Κρητικοί και Αθηναίοι, αλλά και πολίτες εκπαιδεύτηκαν ως δολιοφθορείς. Με τον τρόπο αυτό, δημιούργησε ένα ισχυρό δίκτυο κατασκόπων, οι οποίοι αργότερα στελέχωσαν τις αντιστασιακές ομάδες του νησιού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η απαγωγή του Κράϊπε από τον Πάτρικ Λη Φέημορ και την ομάδα του. Δεν είναι τυχαίο ότι το παρανόμι του ήταν ο «Κρητικός Λώρενς».
Ο Πέντελμπερυ δεν έζησε για να συμμετάσχει σε αυτές τις δράσεις, καθώς σκοτώθηκε πολεμώντας έξω από το Ηράκλειο στις 20/5/1941 κατά τη διάρκεια της πρώτης μέρας της Μάχης της Κρήτης. Η αγάπη του για την Κρήτη και τους Κρητικούς, το πολύχρονο αρχαιολογικό έργο του και ο ηρωικός του θάνατος τιμήθηκαν από τους Δήμους Χανίων και Ηρακλείου, δίνοντας το όνομά του σε δρόμους των δύο πόλεων.
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι τουλάχιστον δύο χρόνια πριν από τη Μάχη της Κρήτης υπήρχαν στο νησί Άγγλοι κατάσκοποι, οι οποίοι δρούσαν στα πλαίσια των αρχαιολογικών αποστολών. Αντίστοιχα, υπήρχαν και Γερμανοί κατάσκοποι, κυρίως έμποροι, αντιπρόσωποι εταιρειών γερμανικών συμφερόντων και διερμηνείς, οι οποίοι όμως δεν είχαν οργανώσει ομάδες ντόπιων κατασκόπων και δολιοφθορέων, όπως οι Βρετανοί.
*Ο κ. Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος
Πηγή
Imogen Grundon,
Ο αρχαιολόγος Τζών Πέμντελμπερυ. Βιογραφία ενός παράτολμου ανθρώπου, έκδοση Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 2017.
