Στάσεις απέναντι στη λογοτεχνική κριτική (α’ μέρος)

Σε όλες τις εποχές υπάρχει μια ολιγομελή ομάδα συγγραφέων που κρατά μια ιδιόρρυθμη στάση απέναντι στην κριτική (ιδιόρρυθμη για εκείνους που κατά βάθος θα ήθελαν ν’ ανήκουν σ’ αυτή την ομάδα, αλλά δεν μπορούν ιδιοσυγκρασιακά).
Η στάση αυτή συμπυκνώνεται στην εξής διατύπωση: Δεν μπορεί να γίνει κριτική λογοτεχνικού κειμένου -εδώ η κριτική εννοείται ως η αντικειμενική, η αμερόληπτη, η έξω απ’ τις υποκειμενικές προτιμήσεις (το γούστο δηλαδή) εκτίμηση και αξιολόγηση κειμένου- γιατί το λογοτεχνικό θαύμα (ποιητικό ή πεζό) δεν υπόκειται σε κανόνες ή νόμους καθολικούς για να μπορεί να προβλεφτεί, να ερμηνευτεί, ν’ αναλυθεί στα επιμέρους κι άρα ν’ αποτελέσει αντικείμενο κρίσης.
Το λογοτεχνικό θαύμα – η βαθύτερη ουσία του κειμένου, η γεμάτη μαγικά στοιχεία, ο πυρήνας του που δεν τον βλέπεις αλλά τον νιώθεις, το ύφος όπως μορφοποιείται στην έκφραση – δεν μπορεί να εκλογικευτεί. Τ’ άλλα, τα μορφικά στοιχεία του κειμένου (μετρική, λεξιλογικός πλούτος, σύνταξη κ.λ.π.) – αυτά, δηλαδή, που μπορούν να κριθούν αντικειμενικά κι επομένως να υπάρξει κριτική γι’ αυτά -δεν συνθέτουν το θαύμα κι άρα οι λογοτέχνες αυτοί δεν ενδιαφέρονται για την αντίστοιχη κριτική- είτε θετική είτε αρνητική. Για τους λόγους αυτούς η στάση τους απέναντι στην κριτική δεν είν’ αυτή της αδιαφορίας, της πολεμικής ή της αποδοχής (όλ’ αυτά προϋποθέτουν την παραδοχή της ύπαρξης της κριτικής). Αυτοί δημιουργούν, πράττουν, μιλούν σαν να μην υφίσταται λογοτεχνική κριτική. Δεν γυρεύουν υποδείξεις και αποδείξεις για το έργο τους, δεν επιδιώκουν να αποσπάσουν κρίσεις για τις δημιουργίες τους, δεν τους απασχολεί η παραμικρή λογοτεχνική κρίση.
Μια τέτοια στάση προϋποθέτει την ύπαρξη προδιαθέσεων, πολύ συγκεκριμένων και πολύ ισχυρών προκειμένου να μπορεί να τηρείται με συνέπεια. Συγκεκριμένα:
1. Αδιαφορία για πάσα μορφή αθανασίας δια μέσω του έργου του. Ο λογοτέχνης δεν ενδιαφέρεται για την Ιστορία, για την υστεροφημία. Θεωρεί μάταιη όποια συγγραφή που μοναδικό σκοπό έχει την εξασφάλιση του ονόματος του συγγραφέα μες στο χρόνο. Δεν γράφει για τέτοιους λόγους. Ο λογοτέχνης αυτός ενδιαφέρεται μόνον για τις ποιότητες και τις ουσίες του έργου του και για τη διατήρησή τους σ’ αυτό. Δεν χρησιμοποιεί το έργο του ως μέσο για οτιδήποτε. Το ίδιο το έργο είναι ο σκοπός, το τέλος. Ό,τι άλλο αποτελεί επιδίωξη αθανασίας είν’ εκτός κύκλου ενδιαφερόντων και αποσπά την προσοχή του απ’ τη δημιουργία.
2. Απουσία προσανατολισμού του έργου προς συγκεκριμένο κοινό. Ο λογοτέχνης δεν γράφει για κανέναν άλλο παρά μόνο για τον εαυτό του. Δεν υπάρχει στο νου του κανένα υποθετικό κοινό για το οποίο πρέπει να γράψει έτσι ή αλλιώς. Ποτέ δεν υπήρξε κι ούτε θα υπάρξει. Επομένως, δεν είναι υποχρεωμένος να γράψει με συγκεκριμένο τρόπο για να νοιώσει ότι θα τον καταλάβει κάποιο κοινό. Δεν νοιώθει τέτοια ανάγκη. Μοναδική του ανάγκη είναι να μπορέσει να εκφράσει την όποια ιδέα του, τους όποιους ψυχικούς του παλμούς, τα όποια σκιρτήματα της καρδιάς του. Η ανάγκη αυτή ικανοποιείται όταν ο ίδιος έχει νοιώσει το έργο του τελειωμένο. Καμιά επιθυμία για υποβολή της δουλειάς του σ’ επιτροπές, σε διαγωνισμούς, στα υπ’ όψιν της συνείδησης άλλων.
Η ανάγκη για δημιουργία είναι μια εντελώς δική του υπόθεση προερχόμενη απ’ την δική του συνείδηση και μόνον κι όχι επιβαλλόμενη έξωθεν.
Η ανάγκη αυτή κι όχι το αριστοτελικό χαίρειν τοῖς μίμησι πᾶντας αποτελεί την αιτία δημιουργίας. Γι’ αυτόν τον τύπο λογοτέχνη η τέχνη δεν προϋποθέτει την αναγνώριση κι εκτίμηση των άλλων. Προϋποθέτει την ύπαρξη αυτής και μόνον αυτής της ανάγκης, η κάλυψη της oποίας δεν συνεπάγεται καμία ιδιοτέλεια. Επομένως, η ποίηση αποτελεί εκδήλωση ατομικής ιδιοτροπίας.
Τέτοιες προδιαθέσεις είναι δύσκολο να εμφανιστούν στον ίδιο άνθρωπο κι ακόμα σπανιότερο να εκδηλωθούν κάποια στιγμή ταυτόχρονα και ν’ αποτελέσουν σταθερές  προϋποθέσεις για μια στάση απέναντι στην κριτική όπως περιγράφηκε παραπάνω. Οι φορείς αυτής της στάσης δεν απασχολούν κανέναν, δεν κυνηγούν τη δημοσιότητα. Ό,τι θόρυβος γίνεται για το έργο τους -είτε είναι ευνοϊκός είτε δεν είναι- αφορά στους άλλους, όχι σ’ αυτούς. Μακριά απ’ τα “σκοτάδια” των προβολέων της δημοσιότητας και τη χλαλοή των “παζαριών” παλεύουν για λαγαρή έκφραση, για σμίλευμα ύφους προσωπικού, για το δικό τους απόλυτο ακούγοντας μόνον την αμόλυντη κι ανόθευτη από “θορύβους” φωνή που αναδύεται απ’ την πλέρια γαλήνη και σιωπή του ψυχικού τους βυθού.