Οι “Σµιλεµένες Ψυχές”, η τελευταία ταινία του Χανιώτη κινηµατογραφιστή Σταύρου Ψυλλάκη, είναι το κινηµατογραφικό πορτρέτο του Ζιλιέν Γκριβέλ, ενός Ελβετού οδοντιάτρου που από το 1972 και για 26 χρόνια, επισκέπτονταν την Ελλάδα για να φροντίσει αφιλοκερδώς τα δόντια χανσενικών ασθενών στο νοσοκοµείο Λοιµωδών Νόσων “Η Αγία Βαρβάρα”.
Ένα πρότυπο προσφοράς, ανιδιοτέλειας και αλτρουισµού, που µέσα από την ταινία µιλάει για τα “πως” και τα “γιατί” αυτής της απόφασής του και το πως σµίλευσε τη δική του ψυχή η µακρόχρονη επαφή του µε την Ελλάδα και τους χανσενικούς ασθενείς του.
Λίγο πριν την πρεµιέρα της ταινίας στο Ηράκλειο, που θα πραγµατοποιηθεί την ερχόµενη Πέµπτη 24 Απριλίου, οι “διαδροµές” συνοµίλησαν µε τον Σταύρο Ψυλλάκη για τις “Σµιλεµένες ψυχές”, τους ήρωες των ταινιών του, την “αλήθεια” των ντοκιµαντέρ, αλλά και το πόσες ευχάριστες εκπλήξεις µπορεί να κρύβει η καθηµερινότητα αν ιδωθεί µε µια ποιητική – δηµιουργική διάθεση.
Τι σας συγκίνησε στην ιστορία του Ζιλιέν Γκριβέλ και φτιάξατε τις “Σµιλεµένες ψυχές”;
Σίγουρα δεν ήταν τα πραγµατολογικά στοιχεία της ιστορίας του, ότι δηλαδή ένας άνθρωπος – γιατρός παίρνει τη σπουδαία απόφαση να έρθει να περιποιείται λεπρούς. Υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι, για παράδειγµα στους “Γιατρούς του Κόσµου”, που έχουν µια εξίσου σπουδαία προσφορά κι ίσως και κάτω από ακόµα πιο δύσκολες συνθήκες. Αυτό που µε τραβάει, πάντα, είναι κάποια χαρακτηριστικά τα οποία -κυρίως- διαισθάνοµαι σε ένα πρόσωπο και µε κινητοποιούν.
Στην προκειµένη περίπτωση η Μαρίνα Φουντουλάκη επέµενε να µας γνωρίσει µε τον Ζιλιέν. Τελικά, κατάφερε να πάµε στον ∆ήµο Αγίας Βαρβάρας που γίνονταν µια τιµητική εκδήλωση για εκείνον. Εκεί µίλησαν 6-7 άτοµα µε πολύ κολακευτικά λόγια γι’ αυτόν. Όταν όµως σηκώθηκε και µίλησε ο ίδιος, αυτό που είδα στο πρόσωπό του, ο τόνος της φωνής του, η χροιά της, ήταν αυτά που µε κέρδισαν.
Να το πω διαφορετικά. Τι σε κάνει να ερωτευτείς ένα πρόσωπο; Βλέπεις για παράδειγµα µια γυναίκα που είναι όµορφη αλλά όταν κάθεσαι να µιλήσεις µαζί της νιώθεις ότι δεν υπάρχει τίποτα άλλο. Κι είναι άλλες περιπτώσεις µε άλλα χαρακτηριστικά που τελικά σε τραβάνε και λες “εδώ είµαστε”.
Αυτή η πρώτη αίσθηση που αποκόµισα στην εκδήλωση εκείνη επιβεβαιώθηκε κι αργότερα µέσα από επαφή µου µε τον Ζιλιέν.
Τι θα θέλατε να µείνει στους θεατές από την ιστορία αυτού του ανθρώπου;
Μέσα στην ταινία υπάρχουν πολλές κουβέντες που είναι οδηγοί ζωής. Τίποτα, όµως, δεν λέγεται βαρύγδουπα, µε βερµπαλιστική διάθεση και στόµφο. Λέγονται όλα πολύ απλά κι αυτή είναι η δύναµη της ταινίας. ∆εν είναι, όµως, οι σπουδαίες κουβέντες που ακούγονται. Είναι και ποιος τις λέει, είναι η έκφραση του προσώπου, η συνολική παρουσία του Ζιλιέν που δίνει µία άλλη διάσταση. Σε τελική ανάλυση αυτό είναι το ήθος του ανθρώπου. Και µη µε ρωτήσεις τι είναι ήθος, δεν ξέρω να σου απαντήσω. Είναι όµως κάτι που το νιώθεις.
Από τον Γιάννη Λιονάκη (“Αποχαιρετισµός”), στον Γιώργο Μανιάτη (“Για Χωρίς Λόγους”), τον Γιώργο Μαρκάκη (“Το Μέσα Φως”), τον Αλέκο Ζούκα (“Οφειλή”) και τώρα στον Γκριβέλ. Υπάρχει κάποιο αόρατο νήµα που τους ενώνει; Υπάρχει κάποιος κοινός τόπος όλων αυτών των ανθρώπων µέσα σας;
Σίγουρα υπάρχει αλλά δεν µπορώ να τον προσδιορίσω. Κι εµένα µε απασχολεί αυτό το ερώτηµα. Τα τελευταία χρόνια οι ταινίες µου επικεντρώνονται σε ένα πρόσωπο κι αναρωτιέµαι κι εγώ τι είναι αυτό που µε έλκει σε όλους αυτούς τους ανθρώπους. Το θέµα είναι ότι µεταξύ τους αυτά τα πρόσωπα µπορεί να µην γίνονταν φίλοι. Ο Μανιάτης κι ο Μαρκάκης για παράδειγµα δεν νοµίζω ότι θα τα έβρισκαν ποτέ µεταξύ τους. Τι είναι αυτό που µε τράβηξε σε αυτούς, δεν το ξέρω. ∆εν σου κρύβω, πάντως, ότι αυτό ενδεχοµένως να είναι και το θέµα µίας επόµενης ταινίας µου.
Η συγγραφέας Ζυράννα Ζατέλη, την οποία λατρεύω, γράφει για ένα τραπέζι όπου µαζεύει τους ήρωές της, ζωντανούς και νεκρούς, κι αυτοί κουβεντιάζουν έως το πρωί που οι νεκροί θα πρέπει να φύγουν πάλι. Το τι λέγεται εκεί είναι ένα αριστούργηµα. Έχω κι εγώ, λοιπόν, αυτή την ανάγκη, να κάνω ένα τραπέζι και να τους καλέσω όλους να κουβεντιάσουν µεταξύ τους…
Ίσως έτσι πάρετε µία απάντηση στο ερώτηµα γιατί “αυτούς”…
Ναι, το σκέφτοµαι σαν ένα εγχείρηµα αυτογνωσίας περισσότερο παρά οτιδήποτε άλλο.
Οι ταινίες σας διακρίνονται για την ευαισθησία τους. Άλλες ιστορίες είναι δραµατικές και ψυχικά ζόρικες, άλλες περισσότερο ηρωικές κι άλλες πιο ποιητικές. Πώς επενεργούν αυτές στον δικό σας ψυχισµό;
Υπάρχουν δύο πράγµατα ως προς αυτό. Το πρώτο είναι τα λόγια του Χιόνη: Ό,τι περιγράφω µε περιγράφει. ∆ηλαδή τον ίδιο άνθρωπο αν τον δουν 10 διαφορετικοί σκηνοθέτες θα έχουµε 10 διαφορετικές µατιές. Το δεύτερο είναι ότι µέσα από το αφήγηµα της ζωής σου προσπαθείς να καταλάβεις ποιος είσαι, τι έχεις κάνει κ.λπ. Αυτό είναι ένα πράγµα που αλλάζει διαρκώς, δεν είναι στατικό. Σε αυτό το αφήγηµα, η πινακοθήκη αυτή των ηρώων των ταινιών µου είναι κάτι πολύ σηµαντικό. Μην ακουστεί εγωιστικό αλλά όσο δηµιούργησα εγώ κάποια πρόσωπα µέσα από τα ντοκιµαντέρ µου, άλλο τόσο µε έχουν δηµιουργήσει κι αυτά. Όλα αυτά τα πρόσωπα υπάρχουν µέσα µου ζωντανά, δυνατά και συµφιλιωµένα, πλουτίζοντας την ψυχή µου.
Αν θεωρήσουµε ότι το ντοκιµαντέρ στέκεται στον αντίποδα της µυθοπλασίας, ποια είναι η σχέση του µε την αλήθεια; Το ρωτάω αυτό γιατί οι περισσότεροι ταυτίζουν το ντοκιµαντέρ µε την αλήθεια καθώς αυτό βασίζεται σε πραγµατολογικά στοιχεία.
Θίγεις ένα θέµα πολύ ενδιαφέρον. Για εµένα το ντοκιµαντέρ είναι µυθοπλασία 100%. ∆εν έχει σχέση µε καµία αντικειµενική αλήθεια και δεν υπάρχει αντικειµενική αλήθεια. Είναι αυτό που είπα και πιο πριν: ό,τι περιγράφω µε περιγράφει. Εγώ βλέπω τον κόσµο έτσι, εγώ τοποθετούµε µέσα στον κόσµο µε αυτό τον τρόπο και η παρουσία µου προκαλεί αυτά τα πράγµατα στους ανθρώπους. Όταν ο καθένας από εµάς βρεθεί απέναντι σε έναν άνθρωπο, εκείνος δεν θα πει σε όλους τα ίδια πράγµατα. Πάντα θα λέει αλήθεια, αλλά εξαρτάται από τον συνοµιλητή τι θα τον εµπνεύσει για να πει. Αυτό λοιπόν που βγαίνει κάθε φορά σε µία ταινία µου είναι το αποτέλεσµα της συνάντησης του Ψυλλάκη µε το εκάστοτε πρόσωπο. Εποµένως, δεν υπάρχει καµία αντικειµενική αλήθεια, το ντοκιµαντέρ είναι µία απόλυτη µυθοπλασία και συνήθως του αποδίδουν τις ιδιότητες της αλήθειας και της αντικειµενικότητας για λόγους προπαγανδιστικούς και πολιτικούς. Από εκεί και πέρα, το γεγονός ότι δεν ταυτίζεται µε κάποια αντικειµενική αλήθεια αυτό δεν αναιρεί τη δύναµη των πραγµάτων και των εµπειριών που καταγράφει.
Πότε µια ταινία κλείνει τον κύκλο της µέσα σας και δίνει χώρο για να αφηγηθείτε καινούριες ιστορίες; Είναι κάτι που το αισθάνεστε κάποια στιγµή ή είστε πάντα ανοιχτός;
Σε αυτά τα πράγµατα δεν υπάρχουν διαχωριστικές γραµµές όταν έχεις µια σχέση αγάπης µε αυτό που κάνεις. Ο Γιώργης ο Μαρκάκης στην ταινία “Το Μέσα Φως” λέει κάπου ότι “κάθε πράγµα στον κόσµο τούτο αξίζει τόσο όσο το αγάπησες”. ∆εν υπάρχει διάλειµµα σε αυτή τη διαδικασία, ούτε οριοθετούνται τα πράγµατα. Αρπάζεσαι από το καθετί που µπορεί να πέσει στην αντίληψή σου. Όταν έχεις µία τέτοια διάθεση ακόµα και τα πιο απλά πράγµατα στην καθηµερινότητα τα ζεις µε µια ποιητική διάθεση. Τα ίδια τα πράγµατα αποκτούν µία άλλη διάσταση. Αρκεί να είσαι συνέχεια ανοιχτός.
Πρεµιέρα στο Ηράκλειο
Η πρεµιέρα του ντοκιµαντέρ “Σµιλεµένες ψυχές” σκηνοθεσίας Σταύρου Ψυλλάκη θα γίνει την Πέµπτη 24 Απριλίου 2025, στις 20:00 µ.µ. στην αίθουσα συναυλιών του Πολιτιστικού Συνεδριακού Κέντρου Ηρακλείου. Η πρεµιέρα θα γίνει παρουσία του σκηνοθέτη, του παραγωγού, και άλλων συντελεστών της ταινίας.
Η είσοδος στην προβολή είναι ελεύθερη για τους πολίτες.
Η ταινία, που αποτελεί µια παραγωγή της Πολιτιστικής Εταιρείας Κρήτης µε την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης, µε συµπαραγωγούς την CosmoteTV και την OhmydogProductions, έχει ήδη αποσπάσει 3 βραβεία: το βραβείο της ∆ιεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηµατογράφου FIPRESCI για Ελληνικό ντοκιµαντέρ µεγάλου µήκους, το Βραβείο της Επιτροπής Νεότητας και το βραβείο της ΕΡΤ.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Σκηνοθεσία – Σενάριο – Μοντάζ: Σταύρος Ψυλλάκης.
∆ιεύθυνση φωτογραφίας: Μανώλης Λεβεντέλης, Μιχάλης Γερανιός.
Τελικό µοντάζ: Σταύρος Ψυλλάκης, Σπύρος Κόκκας.
Μουσική: Γιάννης Χαρούλης.
Ήχος: Κώστας Κοσµαδάκης, Πέτρος Σµυρλής.
Μίξη & Εργαστήρια ήχου: Βαγγέλης Φάµπας MASSIVE PRODUCTIONS.
Color grading: Σάκης Μπουζάνης.
Post production: 2 | 35.
Αφίσα, Τίτλοι: ∆ηµήτρης Αρβανίτης.
