Οπως κάθε χρόνο, έτσι κι φέτος χιλιάδες νέοι πέρασαν τις Συμπληγάδες των Πανελλαδικών εξετάσεων. Πρόκειται για ένα ετήσιο “στρες τεστ” πανελλήνιας κλίμακας, στο οποίο υποβάλλονται 75 – 80 χιλιάδες περίπου οικογένειες (1.500 περίπου στα Χανιά), την ένταση και τη νοσηρότητα του οποίου δεν μπορεί να αντιληφθεί όποιος δεν το έχει βιώσει. Χειρότερα δεν θα μπορούσαμε να τα καταφέρουμε. Και το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι την αποτυχία μας πληρώνουν τα παιδιά μας, με πολλούς τρόπους, κάποτε τραγικούς.
Οι εξετάσεις καθεαυτές είναι η κορυφαία πράξη του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Εχουν καταξιωθεί ως μια αδιάβλητη διαδικασία στη συνείδηση των πολιτών (έτσι τουλάχιστον πιστεύουμε) και αυτό πρέπει να το αναγνωρίσουμε. (Βεβαίως, θα πρέπει να συμπληρώσουμε ότι το πολιτικό σύστημα έχει βρει ευφάνταστους τρόπους για να υπονομεύσει ακόμη και αυτή τη διαδικασία αξιολόγησης, επιτρέποντας δίπλα στα παιδιά που κουράστηκαν πολύ για μια θέση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση να μπαίνουν και άλλα χωρίς κόπο, με εξωεκπαιδευτικά κριτήρια, όπως οι πρωταθλητές ή τα παιδιά πολύτεκνων οικογενειών – ρύθμιση που κρίθηκε πρόσφατα αντισυνταγματική).
Επειδή όμως η εξεταστική διαδικασία είναι αδιάβλητη (πράγμα αυτονόητο για κάθε πολιτισμένη χώρα) σημαίνει ότι είναι και σωστή. Η κρίση του υποψηφίου από την επίδοσή του σε μια και μόνη εξέταση (εξαρτώμενη από πολλούς τυχαίους παράγοντες), η οποία θα κρίνει το μέλλον του και η δυνατότητα επανάληψής της μόνο μετά από ένα ολόκληρο χρόνο, μετατρέπει μια διαδικασία εξέτασης, αγχογόνα από τη φύση της, σε τραυματική εμπειρία. Για να μην ξαναπεράσουν την ίδια αυτή εμπειρία, οι νέοι συμβιβάζονται με επιλογές που μπορεί να μην τους εκφράζουν, συμπληρώνουν το μηχανογραφικό παραιτούμενοι από τις επιθυμίες τους και ξεκινούν μια ζωή που δεν είναι αυτή που θέλουν.
Ορισμένοι από τους πιο έξυπνους ανθρώπους που έχω συναντήσει στη ζωή μου δεν τα κατάφεραν να περάσουν με την πρώτη. Όμως, πέρα από τις εξετάσεις καθεαυτές, το σύστημα εισαγωγής στα Α.Ε.Ι., χαρακτηρίζεται από δύο βασικά προβλήματα, τα οποία είναι ορατά και δια γυμνού οφθαλμού, ακόμη και για εμάς, τους μη ειδικούς:
• Το πρώτο είναι η “εμ-πλοκή” δύο ανεξάρτητων διαδικασιών, που είναι η ολοκλήρωση των σπουδών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης από τη μια και η πρόσβαση στην Τριτοβάθμια από την άλλη. Η άμεση εξάρτηση της μιας διαδικασίας από την άλλη αποβαίνει μοιραία για τη λυκειακή Εκπαίδευση, αφού μετατοπίζεται ο στόχος: δεν ενδιαφέρει πια η ουσιαστική μάθηση και η γνώση που προσφέρει η βαθμίδα του Λυκείου αλλά η εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο/Τ.Ε.Ι. Η στρέβλωση αυτή ακυρώνει στην πράξη το νόημα της φοίτησης στο Λύκειο, ιδιαίτερα στην τελευταία τάξη, αφού στη συνείδηση των μαθητών το φροντιστήριο, του οποίου αποστολή είναι η προετοιμασία για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, γίνεται εύλογα το βασικό σχολείο.
Η παρακολούθηση των μαθημάτων στην τρίτη τάξη του Λυκείου, γίνεται ένα πάρεργο, ένα αναγκαστικό έργο. Τα παιδιά κουρασμένα και εξουθενωμένα από το απίστευτα βαρύ, καθημερινό ωράριο προετοιμάζονται τις ώρες του Δημόσιου Σχολείου για το φροντιστήριο, εξαντλούν με θεμιτά και αθέμιτα μέσα όλες τις απουσίες που μπορούν να πάρουν “σνομπάρουν” τα μαθήματα, και με την αδιαφορία τους αποθαρρύνουν και τους πιο ευσυνείδητους καθηγητές του Δημόσιου Σχολείου να κάνουν τη δουλειά τους. Ακυρώνεται έτσι ο ρόλος του σχολείου, των καθηγητών, καθώς και η αξιοπιστία της βαθμολογίας, αφού και αυτή υπηρετεί όχι την δίκαιη αξιολόγηση αλλά την ενίσχυση του μαθητή, ακόμη και αν δεν το αξίζει, έναντι συνυποψηφίων συμμαθητών του από άλλα Λύκεια της χώρας .
Εξοικειώνουμε τα παιδιά από πολύ νωρίς με την υποκρισία, τη σκοπιμότητα, με τα πράγματα που αλλιώς τα παρουσιάζουμε και αλλιώς είναι, με μια “ψευδή πραγματικότητα”.
ΔΙΑΔΟΧΙΚΕΣ “ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ”
Η αποκατάσταση του Λυκείου σε αυτοτελή εκπαιδευτική βαθμίδα είναι μια πρόταση που έχει διατυπωθεί πολλές φορές από έγκριτους επιστήμονες , όμως το Υπουργείο τα τελευταία 35 χρόνια, στις διαδοχικές “μεταρρυθμίσεις” που κάνει, αλλάζει το όνομα των εξετάσεων ( Γενικές εισιτήριες εξετάσεις, Εισιτήριες εξετάσεις, Γενικές εξετάσεις, Πανελλήνιες, Πανελλαδικές, κ.λπ.), τον αριθμό των εισακτέων, των κοινωνικών ομάδων που θα μπουν με εξωεκπαιδευτικά κριτήρια κ.λπ., αλλά την ουσία δεν τη θίγει. Αντιμετωπίζει με πελατειακά κριτήρια την εκπαίδευση, και διαστρεβλώνει την αποστολή της (βλ. δημιουργία/ διατήρηση Α.Ε.Ι. για τόνωση της τοπικής οικονομίας ή για ψηφοθηρικούς λόγους, αύξηση εισακτέων για εξοικονόμηση συναλλάγματος, χειμερινές διακοπές για τόνωση του τουρισμού, κ.λπ.).
• Το δεύτερο πρόβλημα, το οποίο υπήρξε και το αρχικό ερέθισμα γι’ αυτό το κείμενο, είναι ο παραλογισμός της “παπαγαλίας”. Είναι σε όλους γνωστό ότι η εξασφάλιση υψηλού βαθμού σε ορισμένα μαθήματα απαιτεί την αποστήθιση όλης της εξεταστέας ύλης, με τα κόμματα και τις τελείες. Απειρες εργατοώρες μαθητών και γονιών έχουν “χαθεί” στον βωμό της παπαγαλίας, στην οπτική αποτύπωση της ύλης στην Ιστορία, τη Βιολογία, την Οργάνωση Επιχειρήσεων. Πολλές φορές μάλιστα τα παιδιά πρέπει επακριβώς να αποστηθίζουν κακογραμμένες ή χωρίς νόημα παραγράφους.
Πρόσφατα ο κ. Δ. Μπουραντάς, ένας εκ των συγγραφέων του βιβλίου “Αρχές οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων” (βιβλίο που γράφτηκε πριν από 16 χρόνια), ζήτησε συγγνώμη δημοσίως από τους μαθητές, γιατί δεν μπορούσε να φανταστεί σε τι μαρτύριο θα εξελισσόταν η “αποστήθιση” του βιβλίου του. Σημειωτέον μάλιστα ότι είχε ζητήσει πριν από χρόνια από το Υπουργείο να το ξαναγράψει και ακόμη, φυσικά, δεν έχει λάβει απάντηση.
Ολοι οι ειδικοί της εκπαίδευσης συμφωνούν ότι αυτός ο τρόπος μηχανιστικής εκμάθησης δεν οδηγεί στη γνώση, που είναι και το ζητούμενο κάθε εκπαιδευτικού συστήματος . Και μάλιστα στην εποχή που οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν την πρόσβαση σε κάθε είδους γνωστικό πεδίο και το μεγάλο ζητούμενο είναι η ικανότητα κριτικής και συνδυαστικής σκέψης και όχι η απομνημόνευση.
Τις αρνητικές συνέπειες αυτής της κατάστασης, υφίστανται τα Α.Ε.Ι., όταν οι φοιτητές έχουν κενά από προηγούμενες βαθμίδες που είναι αδύνατον να αναπληρωθούν, οι ευσυνείδητοι διορθωτές μαθημάτων “αποστήθισης”, που βαριούνται θανάσιμα από τη διόρθωση εκατοντάδων πανομοιότυπων γραπτών, οι γονείς και βεβαίως τα παιδιά. Για τους μαθητές δε, που δεν μπορούν να αποστηθίσουν, πρόκειται για κανονικό βασανιστήριο.
Με την ολοκλήρωση των εξετάσεων όλη αυτή η ύλη ξεχνιέται και αποβάλλεται ως ξένο σώμα από το μυαλό των νέων. Και πώς να μη γίνει έτσι;
Με την επιβολή της αποστήθισης δίνουμε στα παιδιά μας το μήνυμα ότι δεν είναι ικανά, έστω και στοιχειωδώς, να διατυπώσουν με δικά τους λόγια ό,τι κατάλαβαν από το διάβασμά τους. Τους μαθαίνουμε ότι γνώση είναι η επιδερμική προσέγγιση των πραγμάτων. Τους λέμε ότι πρέπει να υπακούουν και στο πιο παράλογο σύστημα για να “πετύχουν” στη ζωή τους. Ότι δεν χρειάζεται να σκέπτονται αφού άλλοι έχουν αναλάβει να το κάνουν για αυτούς. Πρόκειται για μια απεχθή μορφή διανοητικής βίας στην ηλικία που οι νέοι προσπαθούν να ξεδιπλώσουν τα φτερά τους.
Είναι λυπηρό να εφαρμόζεται μια μέθοδος που όλοι κατακρίνουμε στα λόγια, αλλά αποδεχόμαστε στην πράξη. Ομως γιατί διαιωνίζεται, αφού όλοι βασανίζονται από αυτήν;
Το επιχείρημα ότι αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος να βαθμολογηθούν τα γραπτά αντικειμενικά, δημιουργεί την απορία πώς οι εκπαιδευτικοί στα παλιότερα χρόνια – στα οποία το επίπεδο εκπαίδευσης δεν ήταν πιο υψηλό- μπορούσαν να διορθώνουν αντικειμενικά και σήμερα δεν μπορούν; Τι άλλαξε και καθιερώθηκε η αποστήθιση ;
Σύμφωνα με την άποψη φίλης νομικού, η οποία με βρίσκει σύμφωνη, κομβικό σημείο σε αυτή τη στροφή έπαιξε η μεταρρύθμιση του 1980, με την οποία περιορίστηκε η εξεταστέα ύλη στο περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων. Ο περιορισμός της ύλης ενίσχυσε την άποψη ότι το άριστα ανήκει σε αυτόν που λέει το μάθημα “νεράκι”, όπως ακριβώς το γράφει το βιβλίο, “παπαγαλία” δηλαδή. Η μέθοδος αυτή στη συνέχεια άρχισε να “βολεύει” κάποιους. Βολεύει το Υπουργείο κατ΄ αρχήν για το αδιάβλητο της βαθμολόγησης (η σωστή απάντηση στο 1ο θέμα Ιστορίας, βρίσκεται στη σελ. τάδε, από…. έως….). Βολεύει τα φροντιστήρια, για τα οποία μετράει ο αριθμός των μαθητών τους που πέρασαν στα Α.Ε.Ι. και όχι αν έχουν κατανοήσει σε βάθος την ύλη, βολεύει ορισμένους διορθωτές γραπτών των Πανελλαδικών εξετάσεων, που απλώς διεκπεραιώνουν και δεν επιθυμούν να αφιερώνουν πολύ χρόνο για τη διόρθωση ενός γραπτού. Ίσως βολεύει και ορισμένους από τους γονείς που πιστεύουν ότι αν τα παιδιά τους μάθουν απέξω το μάθημα έχουν σίγουρα εξασφαλίσει μια θέση στα ΑΕΙ -ανεξαρτήτως αν τα παιδιά έχουν πραγματικές δυνατότητες. Βολεύει δυστυχώς και τα παιδιά, που δεν τα έχουμε μάθει να σκέφτονται κριτικά, να τολμούν και να διακινδυνεύουν τη διατύπωση και τεκμηρίωση μιας δικής τους άποψης. Τα έχουμε κάνει άβουλα στέλνοντάς τα στα φροντιστήρια από μικρή ηλικία και δεν ξέρουν να διαβάσουν μόνα τους, να σκεφτούν μόνα τους, να πάρουν πρωτοβουλίες, χαρακτηριστικό που γίνεται έκδηλο όταν αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Οι γονείς στεκόμαστε πλάι στα παιδιά μας σε όλη αυτή τη δοκιμασία, αλλά αυτό δεν αρκεί. Προσπαθούμε να συμβάλουμε ώστε να περάσει η μπόρα με τις μικρότερες δυνατές απώλειες και στη συνέχεια θέλουμε να ξεχάσουμε αυτό τον εφιάλτη. Και αφού δεν μπορούμε “να σώσουμε εμείς το ρωμαίικο” παύουμε να νοιαζόμαστε για όσα θα περάσουν τα παιδιά και οι οικογένειες που θα ακολουθήσουν.
Ομως, πέρα από την τύχη του δικού μας παιδιού, το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι το πρώτο που πρέπει να αλλάξει εάν θέλουμε να αλλάξει σελίδα η χώρα.
Ονειρεύομαι μία μέρα που εκπαιδευτικοί, μαθητές και γονείς θα πάρουμε την πρωτοβουλία και θα προβάλουμε, όχι οικονομικές διεκδικήσεις, αλλά την κατάργηση της “παπαγαλίας”, ως αίτημα που εκπροσωπεί τη βαθιά μας επιθυμία και βούληση για μια πλήρη αλλαγή της φιλοσοφίας του εκπαιδευτικού συστήματος, που δε θα κόβει τα φτερά των παιδιών και του μέλλοντος αυτής της χώρας.
Ζητάω πολλά, το ξέρω.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. “Το νέο σύστημα πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση-μια συγκριτική προσέγγιση”, Γεώργιος Μπουρίτσας, εκπαιδευτικός, υποψ. διδάκτωρ Δ.Π.Θ.
2. Ενδεικτικό απόσπασμα από το Βιβλίο Βιολογίας Γ’ Λυκείου, σελ. 121: Η έννοια του είδους αντιπροσωπεύει ένα φυσικό όριο, καθώς περιλαμβάνει μόνο τους οργανισμούς που αναπαράγονται μεταξύ τους (π.χ. όλες τις γάτες του πλανήτη), αποκλείοντας άλλους οργανισμούς που είναι γόνιμοι μόνο με μέλη του είδους στο οποίο ανήκουν. Για το λόγο αυτό το είδος αποτελεί τη θεμελιώδη μονάδα ταξινόμησης.
3. Με τον ν. 1035/1980 οι εξετάσεις αλλάζουν εντελώς μορφή, ονομάζονται Πανελλήνιες Εξετάσεις Τύπου Α΄(Φιλολογικός, Νομικός, Θεολογικός κύκλος) και τύπου Β΄(Φυσικομαθηματικός, Πολυτεχνικός, Ιατρικός κύκλος).Περιορίζεται δραστικά η εξεταστέα ύλη, οι Πανελλήνιες γίνονται στη Β’ και Γ’ Λυκείου, οι μαθητές συμμετέχουν όλοι στις εξετάσεις, ανεξάρτητα εάν θέλουν να εισαχθούν σε κάποια σχολή, κ.λπ.
