Την 3η με 4η Σεπτεμβρίου του 1941, όταν οι Γερμανοί έφτασαν στην κορυφή του Γκίγκιλου με τη Γερμανική σημαία και τις ίδιες ημέρες εισχώρησαν με επιφύλαξη στο φαράγγι Σαμαριάς, τότε σιγουρεύτηκαν πως κατέλαβαν πλέον την Κρήτη.
Μπήκαν στον οικισμό της Σαμαριάς πυροβολώντας και ο αντίλαλος από τις μπαλωθιές έκανε το φαράγγι να τραντάζει και να βρυχάται. Στο χωριό βρήκαν μόνο ένα γέρο ανήμπορο να κινηθεί, πoυ μια Σαμαριανή, η Κυριακή Σπερελάκη, του έδιδε φαγητό στο σπίτι που τον πήγαν σηκωτό.
Όλοι οι άλλοι είχαν κρυφτεί στις γύρω σπηλιές και στα γκρεμνά. Οι Καλογεράκηδες στο σπήλιο του Σιδερόπουλου, σε έναν ιλιγγιώδη γκρεμνό, μέσα από την Χώρα. Ο Δαμουλής Καλογεράκης καθόταν πάνω από το σπήλιο με το όπλο έτοιμο ώστε, από την πλεονεκτική αυτή θέση, αν επιχειρούσαν οι Γερμανοί να ανέβουν ως εκεί μιας και ήταν και καλός σκοπευτής πιθανόν να μην γλύτωνε κανείς.
Στο χωριό έμειναν οι Γερμανοί για 4-5 ημέρες και δεν άφησαν τίποτα όρθιο. Λεηλάτησαν τα πάντα σκότωσαν ό,τι ζωντανό, κατσίκια, κοτόπουλα κ.λπ. Εναν χοίρο, κοντά 100 κιλά, που είχαν οι Καλογεράκηδες τον τρώγανε δυο – τρεις μέρες κι ό,τι περίσσεψε το πέταξαν.
Το σκοτεινό κατώι στο σπίτι του Καλογεράκη, ευτυχώς δεν το βρήκαν να μπουν, όπου ήταν λάδι, τρόφιμα άλλα κ.λπ.
Σε ένα όμως πολύ μεγάλο καζάνι πέταξαν μια χειροβομβίδα και τα κομμάτια του εκτινάχθηκαν σε απόσταση.
Στην Αγία Ρουμέλη εισέβαλαν οι Γερμανοί την 4η Ιουνίου του 1941. Αρπαξαν ρούχα παραδοσιακά που τους άρεσαν και ζώα και ακόμη αρκετή ξυλεία, παραγωγής της Σαμαριάς. Κάποια ώρα μάλιστα οι Γερμανοί συγκέντρωσαν τους ανθρώπους της Αγίας Ρουμέλης στην Αγία Τριάδα) και έβαλαν θύμους γύρω-γύρω με πρόθεση φαίνεται να τους κάψουν, αλλά τελικά αυτό δεν έγινε.
Στην Αγία Παρασκευή επίσης είχαν εγκαταστήσει το φυλάκιό των.
Από την ανατολή ως τη δύση του ηλίου αυτές τις ημέρες έριχναν με τα όπλα και με τον φοβερό αντίλαλο οι οι γυναίκες, κρυμμένες με τις οικογένειές τους, είχαν πανικοβληθεί και χτυπιόνταν κλαίγοντας.
ενας Σταύρος Βίγλης, γύρω στα 20 χρόνια του, είχε πεινάσει και κατέβηκε να μαζέψει σύκα, νομίζοντας προς στιγμή ότι στο σημείο που πήγε ήταν Αγγλοι, που και αυτοί είχαν ξεμείνει στο φαράγγι, αλλά ήταν Γερμανοί και τον εκτέλεσαν επί τόπου.
Στη μάχη του Κουστογέρακου Σέλινου τον Σεπτέμβρη του 1943 έλαβαν μέρος οι Αγιορουμελιώτες Θεόδωρος και Γιάννης Βίγλης, Ρούσσος Θ. Τζάτζιμος Ανδρέας, Ιωάννης και Δαμουλής Τζάτζιμος και ο Παύλος Ν. Μαρινάκης.
Αργότερα 350 Γερμανοί πέρασαν από την Αγία Ρουμέλη για ενίσχυση στο Κουστογέρακο και στην επιστροφή τους συνέλαβαν περίπου 19 Αγιορουμελιώτες. Οι περισσότεροι όμως κατάφεραν και δραπέτευσαν και τους υπόλοιπους τους έκλεισαν στο Σχολείο μέχρι να τους μεταφέρουν την άλλη μέρα.
Μαζί είχαν κλείσει και τον επικεφαλής του αποσπάσματος Γερμανό, επειδή του έφυγαν οι άλλοι και ο οποίος περίλυπος προσπαθούσε να εξηγήσει στους ντόπιους συγκρατούμενούς του ότι αυτοί ίσως γλυτώσουν αλλά εκείνος ήταν τελειωμένος.
Τότε, στις συλλήψεις των Αγιορουμελιωτών, την 10η Φεβρουάριου 1944, δεν κατόρθωσαν να δραπετεύσουν οι Αγιορουμελιώτες Αντώνης Σταυρουδάκης, Ματθαίος Σταυρουδάκης, Τζατζιμάκης Γεώργιος του Θ., Τζατζιμάκης Γεώργιος και Τζατζιμάκης Ξενοφών. Όλοι μεταφέρθηκαν στη Γερμανία, απ’ όπου οι τέσσερις πρώτοι δεν ξαναγύρισαν και ο τελευταίος επέστρεψε μετά την κατάρρευση της Γερμανίας μέσω Σερβίας.
Οι Γερμανοί παρέμειναν για 47 ημέρες στην Αγία Ρουμέλη, που είχε κηρυχτεί νεκρή ζώνη. Με τη συνοδεία δυο Γερμανών εξέρχονταν μόνο οι γυναίκες για να μαζέψουν, για μια ώρα χόρτα γιατί οι άνδρες είχαν βγει στα βουνά. Οι κατακτητές στις ημέρες αυτές έσφαξαν περί τα 600 αιγοπρόβατα και κατέστρεψαν 300 κυψέλες.
Τους άνδρες από την Αγία Ρουμέλη που είχαν συλλάβει τους πήγαν πεζούς από Αγία Ρουμέλη – Σελούδα, Αράδαινα, Ανώπολη, Χώρα Σφακίων και ασφαλώς ως την Ιμβρο, που τελείωνε τότε ο αμαξωτός δρόμος, αλλά ίσως και μέχρι Χανιά.
Στην Αράδαινα ο Δαμουλής Τζάτζιμος, που πέθανε 100 χρόνων στην Παλαιόχωρα το έτος 2008 ξέφυγε και κρύφτηκε σε ένα σπίτι του χωριού, όπου μετά έφτασαν και 5-6 άλλοι και αυτό θεωρήθηκε σαν θαύμα του Αηστράτηγου.
Όσοι έμειναν, τους κοίμησαν στο καφενείο του Κοπάση στην Ανώπολη και την άλλη μέρα συνέχισαν την πεζοπορία.
Από τα είδη που είχαν λελατήσει στο Κουστογέρακο Σελίνου πουλούσαν ρούχα και άλλα είδη και ζητούσαν αντί για χρήματα κρασί.
Μια κούτα σπίρτα ένα μπουκάλι κρασί!!
Στις εκτελέσεις που έγιναν στην Χώρα Σφακίων το 1944 εφονεύθησαν οι Αγιορουμελιώτες Γεώργιος Τζάτζιμος και ο γιος του.
Επίσης είχαν επιτάξει το υδροπρίονο, κοντά στις Πόρτες (που λειτουργούσε μέχρι το 1960) και έπαιρναν από εκεί πολλή ξυλεία, σε βάρος των ιδιοκτητών του.
Η τέφρα συμμάχων στα Λευκά Ορη και όχι μόνο
Μερικοί απο τους συμμάχους πολεμιστές της Μάχης της Κρήτης η άλλοι που εδρασαν κατα την κατοχή αγαπησαν τοσο πολυ τον τοπο που του περιεθαλψε ή συνεργάστηκαν οι άνθρωποι του στο εργο τους στην πεοιοδο αυτη ωστε επιθυμία τους τελευταία ηταν και είναι η τέφρα τους να ταφεί στα μερη αυτα. Πριν μερικά χρόνια η τέφρα αγωνιστή του Βρεττ. ναυτικου σκορπίσθηκε στο λιμάνι της Σούδας και άλλων άλλου. Ισως κάποιοι που δεν είχαν κομματικές επαφές με αυτούς να έχουν διαφορετική άποψη αλλα αυτο δεν σημαίνει οτι η Κρητικη γη και θάλασσα τιμά καθε αγωνιστή της ελευθερίας.
Ο θρυλικός Αγγλος ταγματαρχης Xan Fielding, γνωστός στα βουνά της δυτικής Κρήτης ως «ΑΛΕΚΟΣ», που έδρασε στην αντίσταση από 11-1 έως 5-8-1942, 27-11-1942 έως 20-1-1944 και 6-12- 1944 έως 1-2-1945, είχε αγαπήσει τόσο τα Λευκά Όρη και την περιοχή της Σαμαριάς ώστε παράγγειλε όταν πεθάνει να αποτεφρωθεί και η τέφρα του να θαφτεί σε μια γωνιά της Χανιώτικης Μα- δάρας.Έτσι κι έγινε. Οι φίλοι του από την αντίσταση: ο θρυλικός απαγωγέας του Γερμανού Στρατηγού Κράιπε, Πά- τρικ Λη Φέρμορ (σήμερα 92 χρονών, ζει στη Μάνη), ο Μανούσος Μανουσάκης, η γυναίκα του Αλέκα και άλλοι, έθαψαν με απλότητα και ευλάβεια την τέφρα του στην κορυφή Μικρές Πάχνες, πάνω από το Ξυλόσκαλο και πριν την τοποθεσία Καλλέργη στα όρια του Δρυμού Σαμαριάς την 10-10-1995. Στη φωτογραφία εμπρός ο Λη Φέρμορ.
