Ὅσοι ἀσχολοῦνται μὲ τὰ τοπωνύμια (προέλευση καὶ μελέτη τῆς σημασίας τους), ὄχι ἐπιστρατεύοντας τὴ φαντασία τους ἀλλὰ στηριζόμενοι σὲ ὑπαρκτὰ στοιχεῖα, γνωρίζουν ὅτι στὸ δρόμο τους θὰ βροῦν ἀνυπέρβλητα ἐμπόδια. Ὅπως γνωρίζουν καὶ ὅτι εἶναι δυνατόν, ἐκεῖ ποὺ δὲν τὸ περιμένουν, νὰ ἐμφανιστοῦν πληροφορίες οἱ ὁποῖες δίνουν λύση σὲ προβλήματα καὶ ἀπαντήσεις σὲ ἀπορίες.
Μεγάλη ὁμάδα τοπωνυμίων δυσερμήνευτων ἀποτελοῦν ὅσα σχετίζονται μὲ ὀνόματα ἀνθρώπων. Ὑπάρχουν βέβαια καὶ ἐκεῖνα γιὰ τὴν προέλευση τῶν ὁποίων δὲν γεννᾶται ἀμφιβολία, καθὼς εἶναι φανερὴ ἡ σχέση τους μὲ συγκεκριμένο ὄνομα κάποιου προσώπου. Ὅμως μακρὺς ἦταν ὁ δρόμος ποὺ διανύθηκε ἐπὶ δεκαετίες ἢ καὶ αἰῶνες καὶ χιλιάδες οἱ ἄνθρωποι ποὺ εἶχαν γεννηθεῖ ἢ ἐγκατασταθεῖ σὲ ἕναν τόπο – στὸν τόπο στὸν ὁποῖο ἄφησαν λιγότερο ἢ περισσότερο ἔντονο καὶ τὸ δικό τους ἀποτύπωμα. Καί, ἀσφαλῶς, δὲν ὑπάρχει πιὸ αὐθεντικὸ ἀποτύπωμα ἀπὸ τὸ ἴδιο τὸ ὄνομα κάθε ἀνθρώπου.
Λίγο πολὺ εἶναι γνωστὰ αὐτά. Ἐκεῖνο ποὺ ἴσως δὲν εἶναι γνωστό, καὶ ποὺ δὲν μᾶς βάζει τὴν ὑποψία γιὰ τὴν ὕπαρξή του, εἶναι τὸ ὅτι πολλοὶ ἄνθρωποι ἔφυγαν ἀπὸ τὴ ζωή, σιγὰ σιγὰ ἔφυγαν ἀπὸ τὸν τόπο τους καὶ οἱ οἰκογένειές τους, ἄφησαν ὅμως πίσω τους τὸ ὄνομά τους χαραγμένο ὄχι σὲ κάποια τιμητικὴ «πλάκα» ἀλλὰ στὴ μνήμη τῶν κατοπινῶν.
Πολλῶν ἀπὸ αὐτοὺς τὰ ὀνόματα ἔμειναν γιὰ νὰ δηλώνουν οἰκισμούς, χωριά, ἀκόμη καὶ πολιτεῖες. Ἄλλοι «ἀδικήθηκαν», καθὼς τὸ ὄνομά τους ἔμεινε σὰν ἀπολίθωμα ποὺ δὲν κινεῖ οὔτε τὴν περιέργεια ὅσων τὸ μεταχειρίζονται – νὰ ψάξουν, νὰ ρωτήσουν, νὰ μάθουν ποῦ βρέθηκε καὶ τί σημαίνει αὐτὴ ἡ ἀκαταλαβίστικη λέξη. Καί, πέρα ἀπὸ αὐτό, νὰ σκεφτοῦν τί σημαίνει γιὰ τὸ μέλλον τοῦ τόπου μας τὸ ὅτι οἰκογένειες ὁλόκληρες ἀφανίστηκαν (καὶ ἀφανίζονται) ἀπὸ τὸν δημογραφικὸ χάρτη μιᾶς περιοχῆς.
Ὅταν πρὶν ἀπὸ σχεδὸν τριάντα χρόνια ἀσχολήθηκα μὲ τὴν Ἱστορία τοῦ χωριοῦ μου (Κακοδίκι) ἐντόπισα στὰ κάθε λογῆς ἀρχεῖα ποὺ εἶχα στὴ διάθεσή μου περίπου 115 οἰκογενειακὰ ὀνόματα (ἐπώνυμα), ἀπὸ τὰ ὁποῖα τὰ 73 δὲν εἶχαν οὔτε ἕναν ἐκπρόσωπο στὸ χωριό. Ἀπὸ τότε τὰ πράγματα ἔχουν γίνει πολὺ χειρότερα (τὸ 1991, στὸ εἰσαγωγικὸ σημείωμα τοῦ βιβλίου γιὰ τὸ Κακοδίκι ἔγραφα: «Μὲ τοὺς σημερινοὺς ρυθμούς, ὕστερα ἀπὸ δυὸ τρεῖς δεκαετίες οἱ κάτοικοί του θὰ ἔχουν περιοριστεῖ σὲ λίγες δεκάδες» – ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει…). «Εἰς μνημόσυνον αἰώνιον» ἔχουν ἀπομείνει μόνο τὰ ὀνόματά τους· πολλὰ ἀπὸ αὐτὰ ὡς ὀνόματα τόπων.
Μὲ ὁδηγὸ τὶς σκέψεις αὐτὲς θὰ ἑστιάσω σὲ κάτι ποὺ εἶναι ἐνδεχόμενο νὰ ξαφνιάσει πολλούς.
Ὰσχολούμενος τὸ τελευταῖο διάστημα συστηματικὰ μὲ τὸ τοπωνυμικὸ τῆς ἐπαρχίας Σελίνου καὶ ἔχοντας ὑπόψη μου τὶς δημοσιεύσεις ποὺ κατὰ καιροὺς ἔχουν κάμει συλλογεῖς καὶ ἐρευνητὲς διαπίστωσα ὅτι ὁ ἀριθμὸς τῶν τοπωνυμίων τὰ ὁποῖα σχετίζονται μὲ ἐπώνυμα ποὺ δὲν ὑπάρχουν πλέον εἶναι πολὺ μεγάλος (τὸ ἴδιο, φαντάζομαι, θὰ συμβαίνει σὲ ὁλόκληρη τὴν Κρήτη). Καὶ ἐπειδὴ δὲν λείπουν τὰ σπάνια ἢ καὶ ἄγνωστα στὸν τόπο μας ἐπώνυμα, εἶναι βέβαιο ὅτι οἱ ἀπορίες ὅσων νοιάζονται γιὰ τὴ σημασία τους δὲν βρίσκουν ἀπάντηση. Χρησιμοποιώντας ὡς βοηθητικὸ μέσον παλαιὸ τηλεφωνικὸ κατάλογο τοῦ ΟΤΕ (τοῦ 2012) ἀλλὰ καὶ τὸ διαδίκτυο μέτρησα περισσότερα ἀπὸ 120 τοπωνύμια ποὺ χωρὶς ἀμφιβολία μποροῦμε νὰ συνδέσουμε μὲ οἰκογενειακὰ ὀνόματα. Πρόκειται γιὰ ὀνόματα τὰ ὁποῖα δὲν ὑπάρχουν πλέον στὸ Σέλινο, ἴσως καὶ σὲ ὁλόκληρο τὸ Νομό, τὰ συναντᾶμε ὅμως σὲ ἄλλες περιοχὲς τοῦ ἑλλαδικοῦ χώρου (ὁρισμένα καὶ στὴν ὑπόλοιπη Κρήτη). Πολλὰ ἀπὸ αὐτά, ἴσως τὰ περισσότερα, ἦταν ὀνόματα ὀθωμανῶν. Καὶ ὅπως ἔχει συμβεῖ μὲ πλῆθος ἄλλων οἰκογενειακῶν ὀνομάτων, διατηρήθηκαν ὡς ἐπώνυμα Ἑλλήνων χάνοντας ἐν πολλοῖς καὶ τὴ σημασία ποὺ εἶχαν ὡς λέξεις.
Μὲ τὸ σημερινὸ σημείωμα ἁπλῶς καταγράφεται ἡ σχετικὴ διαπίστωση. Τὸ πῶς συνέβη νὰ ἐπιβιώσουν σὲ ἄλλες περιοχὲς τὰ περὶ ὧν ὁ λόγος ἐπώνυμα, ἐλάχιστα ἢ καὶ καθόλου παραλλαγμένα, εἶναι θέμα ξεχωριστῆς ἔρευνας, ἡ ὁποία μάλιστα ἐνδέχεται νὰ ἀποκαλύψει ἐπὶ πλέον πτυχὲς τῆς κοινωνικῆς καὶ οἰκονομικῆς ζωῆς καὶ νὰ φωτίσει γεγονότα καὶ πρόσωπα τοῦ παρελθόντος.
Γιὰ πληρέστερη ἐπὶ τοῦ θέματος ἐνημέρωση, παραθέτω λίγες δεκάδες ἀπὸ τὰ ὀνόματα αὐτὰ καὶ τὰ ἀντίστοιχα τοπωνύμια προερχόμενα ἀπὸ διάφορα χωριὰ τῆς ἐπαρχίας. Σημειώνω τὸ σημερινὸ ἐπώνυμο, τὴν περιοχὴ στὴν ὁποία καταγράφηκε τὸ τοπωνύμιο, τὸ ἔτος καταγραφῆς καὶ σὲ παρένθεση τὴ μορφὴ μὲ τὴν ὁποία δημοσιεύτηκε. Γιὰ νὰ προλάβω παρανοήσεις, προσθέτω ὅτι ἐκ τῶν πραγμάτων ἡ ἔρευνα ἔχει κενά, καθώς: πρῶτον, ἀπὸ τὸν τηλεφωνικὸ κατάλογο διασταυρώθηκαν στοιχεῖα μόνο τῆς ἐπαρχίας Σελίνου καὶ τῆς πόλεως Χανίων· δεύτερον, δὲν εἶναι βέβαιο ὅτι σὲ ἕνα τέτοιο κατάλογο περιλαμβάνονται ὅλα τὰ ὑπάρχοντα ἐπώνυμα (κάτι ἀνάλογο ἰσχύει καὶ γιὰ τὸ διαδίκτυο)· τρίτον, στὶς ἐφημερίδες (γιὰ τὶς ὁποῖες ὁ λόγος παρακάτω) περιστασιακὰ μόνο δημοσιεύτηκαν τοπωνύμια ὁρισμένων περιοχῶν. Τέλος, τὰ αὐτονόητα, ὅτι ἀφ’ ἑνὸς δὲν ὑπάρχουν στοιχεῖα γιὰ τὸ χρόνο καὶ τὴ διάρκεια ἐγκατάστασης καὶ παραμονῆς τῶν προσώπων ποὺ ἀναφέρονται μέσω τῶν τοπωνυμιῶν, ἀφ’ ἑτέρου δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐλεγχθεῖ τὸ κατὰ πόσον ἀκριβὴς εἶναι ἡ μορφὴ μὲ τὴν ὁποία δημοσιεύτηκαν τὰ τοπωνύμια.
Στὶς χρονολογίες ποὺ παρατίθενται ἀντιστοιχοῦν δημοσιεύματα τῶν ἑξῆς: 1930. Ι.Ε.Μαθιουδάκης, 1967. Σταμάτης Ἀ. Ἀποστολάκης, 1972 – 1976 – 1979. Γεώργιος Ἰ. Σειστάκης, 1991. Γεώργιος Ἰ. Λουπάσης, 2000. Κατ. Κόπακα – Γ. Νικολακάκης – Α. Τσαντηρόπουλος – Ἀγγ. Κόσσυβα (συλλογικὴ ἐργασία). Τῆς περιόδου 1884-1914 τὰ ὀνόματα ἐντοπίστηκαν ἀπὸ προσωπικὴ ἔρευνα σὲ ἐφημερίδες τῶν Χανίων. Τὸ ἴδιο ἰσχύει γιὰ τὰ ὀνόματα Γιαννίτζης, Σαλέρης.
Βαρβανός. Πρινές, 1976 (Βαρβανοῦ, στοῦ)
Βαφάκης. Λειβαδάς, 1912 (Βάφη τὸ σώχωρο, τοῦ)
Βροῦτσος. Κακοδίκι, 1979 (Βρούτσου ἡ στέρνα, τοῦ)
Γάκης. Κάντανος, 1979 (Γακιανά)
Γιαννίτζης. Κακοδίκι, 1929 (Γιαννίτζη, στοῦ)
Γιαννούσης. Πλεμενιανά, 1972 (Γιαννούση πεζούλα)
Γιούρτης. Καμπανός, 1895 (Κάτω Γιούρτη, στοῦ)
Ζούνης / Ζουνής. Κάντανος, 1908 (Ζουνιανά)
Κακλής. Στροβλές, 1904 (Κακλιανά)
Καμπέρης. Μάζα, 1900 (Καμπέρη τὴ ρίζα, στοῦ)
Κανιάρης. Χόνδρου, 1912 (Κανιαρὲ τὸ λακκούδι, τοῦ)
Κανίκλης. Κοντὸ Κυνήγι, 1899 (Κανίκλη, στοῦ)
Καραμάνταλος. Καμπανός, 1895 (Καραμάνταλο, στόν)
Κουμπάνιος. Γαῦδος, 2000 (Κουμπάνιο)
Κροπίδης. Γαῦδος, 2000 (Κροπίδι ἢ Κροπίδη)
Μεζάρης. Κακοδίκι, 1991 (Μεζαριανά)
Μισύρης. Πλεμενιανά, 1931 (Μησίρης)
Μουργινάκης. Ἁγία Εἰρήνη, Ἐπανωχώρι, Καμπανός, 1972 (Μουργινοῦ τὸ αὐλόχι, ἡ ἐλιά, ὁ τζίγκουνας)
Μπαρής. Βουτάς, 1882 (Μπαρῆ τὸ μετόχι, τοῦ)
Μπούκης. Κάντανος, 1906 (Μπουκιανά)
Νταμπάρης. Στροβλές, 1909 (Νταμπαριανά)
Ντάρος. Ἅγιοι Θεόδωροι, 1890 (Ντάρο τὴν πεζούλα, τοῦ)
Ντεμεσούκας. Ἐπανωχώρι, 1972 (Ντεμεσουκιανά)
Ντερέκης. Κακοδίκι, 1910 (Ντερεκιανά)
Ντιμπίλης, Γαῦδος, 2000 (Ντιμπίλη)
Πατερογιαννάκης. Ἀσφεντηλές, 1907, 1910 (Πατερογιάννη, στοῦ)
Πατσουκλής. Ἀσφεντηλές, 1907 (Πόρο τοῦ Πατσούκλη, στόν)
Πέτασος. Ἀσφεντηλές, 1907 (Πέτασο, στόν)
Ραμαντάνης. Ἐπανωχώρι, Καλαμιοῦ 1979, 1972 (Ρεμεντάνη βώλακας / ἐλιά)
Ρετίκας. Κάντανος, 1909 (Ρετικιανά)
Σαλέρης. Βληθιάς, 1930 (Σαλεριανά)
Σερμπέσης. Ἀζωγυρὲς Παλαιόχωρας, 1905 (Σερμπετσιανά)
Σοφτάς. Στροβλές, 1979 (Σοφτᾶ ὁ λάκκος, τοῦ)
Στούλης. Στροβλές, 1904 (Στουλιανά)
Ταΐρης. Κοντὸ Κυνήγι, 1899 (Ταΐρη τὰ σπίθια, τοῦ)
Τουρασής. Σκάφη, 1930 (Τουρασιανά)
Τρυπάκης. Στράτοι, 1914 (Τρυπιανά)
Τσακουλέρης. Χασί, 1890 (Σακουλεριανά)
Τσαρμπός. Δρύς, 1884 (Ντζαρμποῦ, στοῦ)
Τσιτσεκλής. Ἄνυδροι, 1979 (Τσιτσεκλῆ τὸ λακκούδι, τοῦ)
Τσοῦμπος. Σπίνα, 1908 (Τσουμπιανά)
Φλαμούρης. Ἀγριλές, 1967 (Φλαμούρι τὸ ρυάκι, στοῦ)
Χαμπίμπης. Ἅγιοι Θεόδωροι, 1884 (Χαμπίμπαινας τὸ σπήλιο, τσῆ)
