Η στήλη του Bernward

Η μνημειακή τέχνη μεγάλων διαστάσεων του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα είναι αδιανόητη χωρίς την αρχαία ελληνορωμαϊκή κληρονομιά, ιδίως στις μορφές που αυτή εξέλαβε κατά την καλλιτεχνική περίοδο της ύστερης αρχαιότητας και φιλτραρισμένη τις περισσότερες φορές μέσα από βυζαντινά κανάλια. Ηδη από τον 10ο αι. παρατηρούνται πιο συστηματικές απόπειρες στην ευρωπαϊκή τέχνη της κεντρικής Ευρώπης, κυρίως στη Γερμανία και Γαλλία -η Ιταλία είναι προφανώς λόγω του αρχαιορωμαϊκού πατρογονικού παρελθόντος μια ιδιάζουσα περίπτωση- μίμησης και δημιουργικής απορρόφησης στοιχείων από την αρχαία ευρωπαϊκη καλλιτεχνική κληρονομιά. Φυσικά μια τέτοια ενσωμάτωση προϋπέθετε και την ανάπτυξη αμυντικών μηχανισμών
-συνήθως επρόκειτο για εξορκισμούς και ανάλογες μαγικές πρακτικές- που θα επέτρεπαν την ενσωμάτωση παγανιστικών καλλιτεχνικών στοιχείων σε έναν εκχριστιανισμένο κόσμο. Η ακατανίκητη έλξη που η αρχαία φόρμα ασκούσε ακόμη και στους πλέον αδιάλλακτους μοραλιστές θεολόγους του μεσαίωνα ήταν πολλές φορές τέτοια, ώστε η σύζευξη της πρότυπης αρχαίας καλλιτεχνικής φόρμας με το προβλεπόμενο, επιθυμητό χριστιανικό περιεχόμενο έμελλε να οδηγήσει σε ορισμένες από τις πλέον ευφάνταστες καλλιτεχνικές συλλήψεις στη δυτικοευρωπαϊκή τέχνη.
Ενα τέτοιο ιδιαίτερα ξεχωριστό παράδειγμα αποτελεί και η επονομαζόμενη “Στήλη του επισκόπου Bernward”, που χρονολογείται στον 11ο αι. και η οποία κοσμεί ακόμη και σήμερα την εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στην πόλη του Hildesheim στο κρατίδιο της Σαξωνίας στη Γερμανία. Η ιδέα μιας στήλης εστεμμένης με το χριστιανικό σταυρό (ο σταυρός δεν υπάρχει σήμερα) είναι βυζαντινής έμπνευσης και επιρροής. Ομως η καλλιτεχνική μορφή που επιλέχθηκε αντλεί δίχως αμφιβολία από την εικονογραφία των αρχαιορωμαϊκών θριαμβικών στηλών που ακόμη και σήμερα υψώνονται σε ελεύθερη θέα στο ιστορικό κέντρο της ιταλικής πρωτεύουσας (π.χ. Στήλη του Τραϊανού, Στήλη Μάρκου Αυρηλίου).
Η εννοιολογική μετατόπιση του περιεχομένου είναι επίσης καταφανής, αν λάβει κανείς υπόψιν του ότι τα πολεμικά επεισόδια που εξιστορούν τα ανάγλυφα σε σπειροειδή ανάπτυξη του αρχαίου έργου τέχνης έχουν προγραμματικά αντικατασταθεί με σκηνές της Παλαιάς και Καινής διαθήκης. Αυτές στοχεύουν, όπως είναι εύλογο, να καταδείξουν τον Θεάνθρωπο ως απόλυτο θριαμβευτή της νέας, χριστιανικής εποχής –η οποία ωστόσο όπως διαπιστώνει κανείς στο επίπεδο της φόρμας τουλάχιστον, δε δείχνει στην περίπτωση αυτή να μπορεί και να θέλει να απαρνηθεί τις παγανιστικές της καταβολές.