Στον οικισμό Τσικολιανά της Κάινας Αποκορώνου (Δήμος Βάμου) ευρίσκεται η παλαιά εκκλησία του Αγίου Πνεύματος. Το δεξιό κλίτος είναι αφιερωμένο στο Άγιο Πνεύμα και στο υπέρθυρο έχει χάραγμα με χρονολογία 1624, ενώ το αριστερό είναι αφιερωμένο στην Παναγιά τη Μυρτιδιώτισσα. Στους παλαιότερους η Μυρτιδιώτισσα της Κάινα είναι γνωστή σαν η Μαύρη Παναγιά.
Η ονομασία αυτή μεταφέρθηκε από το σπήλαιο της Μαύρης Παναγίας που όπου αρχές του περασμένου αιώνα βρέθηκε η εικόνα της Μυρτιδιώτισσας που όμως δεν είναι γνωστό τι απέγινε. Μάλλον είχε τοποθετηθεί εις την εκκλησία του Αγίου Πνεύματος αλλά η εικόνα που ευρίσκεται σήμερα εκεί με αφιέρωση της «δούλης του Θεού Ελένης χήρας I. Φλεμετάκης και τέκνων» δεν είναι η ίδια. Η ονομασία αυτή το πιθανότερο προέρχεται από τον τρόπο που απεικονίζονται τα ακάλυπτα μέρη του προσώπου και των χεριών της Μυρτιδιώτισσας, μαύρα δηλαδή, σαν απομίμηση της εικόνας που βρέθηκε στα Κύθηρα που ήταν ολίγο καμμένη και μαυρισμένη από τη φωτιά. Ίσως όμως η αρχική εικόνα του σπηλαίου των Τσικολιανών να είχε και αυτή μαυρίσει από τα θυμιάσματα στον κλειστό χώρο του σπηλαίου όπου ευρισκόταν και έτσι να προήλθε η ονομασία αυτή.
Το παραπάνω σπήλιο ευρίσκεται στην Β.Α. πλευρά του κατάφυτου λόφου Κουλές και στη θέση Πηγάδια. Πεζοπορώντας για δέκα λεπτά στην λοφοπλαγιά φθάνουμε στο σπήλαιο και το εκκλησάκι που έχει αναγερθεί δίπλα από την οικογένεια Γωνιωτάκη και στο όνομα της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας και μάλιστα υπάρχει σε αυτό απομίμηση της παλαιάς εικόνας. Η βλάστηση εδώ είναι οργιώδης και δυσκολεύεσαι να περάσεις ανάμεσα από πυκνοφυτρωμένα κυπαρίσσια, βελανιδιές, μικρούς πλατάνους, ελαιόδεντρα και κάθε είδους θάμνων. Η είσοδος του σπηλαίου ευρίσκεται πίσω και χαμηλότερα από το Ιερό της μικρής εκκλησίας και είναι χαμηλή. Το ύφος της δεν ξεπερνά το 1,20μ. και βλέπει ανατολικά. Το σπηλιαράκι αυτό έχει διαστάσεις περ. 8×5 μέτρα και εσωτερικό ύψος 1,80 μ. Στην αριστερή πλευρά υπάρχει χαμηλό κτίσμα παλαιό με πέτρες, όπου είναι τοποθετημένη εικόνα και καντήλι.
Σ’ αυτό το σπηλιάρι, κατά την παράδοση, μετέδιδε τη γνώση και κατηχούσε τους κατοίκους της περιοχής σε δύσκολες ώρες ο ξακουστός Παπαμαλέκος, γύρω στα 1888-1995. Εδώ έφθαναν νύχτα και κατά μικρές πατουλιές μικροί αλλά και μεγάλοι άνθρωποι που διψούσαν για την γνώση, για να πάρουν δύναμη και θάρρος και συγχρόνως να δεηθούν στη Μαύρη Παναγιά για τη ζωή και τη λευτεριά τους.
Μαυρισμένα τα τοιχώματα της σπηλιάς από την κάπνα του λύχνου και των καντηλιών.
Λευκές οι ψυχές όσων έφευγαν από εδώ μετά από την κατήχηση του Παπαμαλέκο.
Ο Παπαμαλέκος ήταν ο Εμμ. Μαλεκάκης και γεννήθηκε το 1864, χειροτονήθηκε ιερέας το 1888 οπότε και με το 15μελές πολεμικό του σώμα ρίχτηκε στον αγώνα για την ελευθερία. Το 1895 εχρημάτισε μέλος της κεντρικής επιτροπής Μεταπολίτευσης.
Η Μποδιανή Παναγιά
Της Μποδιανής Παναγιάς, όπως είναι συνηθισμένο να αποκαλείται αλλά που το πλέον ορθό είναι η Εμποδιανή Παναγία, το εκκλησάκι αυτό είναι πάνω από διακοσίων χρόνων. Θα το συναντήσουμε αν από την πλατεία του χωριού ακολουθήσουμε ένα στενό δρόμο ανατολικά όπου στα 1,100 μέτρα απόσταση τερματίζει στην εκκλησία. Εορτάζει στο Γεννέσιον της Παναγίας. Κατά το χτίσιμο της εκκλησίας και στην προσπάθεια να ανοιχθεί μια στέρνα ανακαλύφτηκε κάτω από την εκκλησία ένα σπήλαιο με μια σχετικά μεγάλη αίθουσα. Σ’ αυτό το σπήλαιο βρήκαν καταφυγή πολλές φορές σε δύσκολες ώρες κάτοικοι της περιοχής. Μια σιδερένια σκάλα με ημερομηνία κατασκευής 1896 τοποθετήθηκε αργότερα αφού το σπήλαιο ήταν κάπως βαραθρώδες.
Όπως ανάφερα στην αρχή η ορθή ονομασία τούτης της Παναγίας είναι Εμποδιανή γιατί υπάρχουν πολλές ιστορίες και θρύλοι για τη βοήθεια που πρόσφερε η Μεγαλόχαρη στους Χριστιανούς της περιοχής εμποδίζοντας με το δικό της τρόπο τους Τούρκους κάθε φορά που πλησίαζαν με όχι καλό σκοπό. Η ίδια η Παναγία χτυπούσε την καμπάνα της εκκλησίας της και οι χωρικοί ακούγοντάς την έπαιρναν τα μέτρα των ή έκανε το θαύμα της να ξεστρατίζουν τα στρατεύματα των βαρβάρων και να μην αποφτάνουν ως το χωριό.
Εδώ είχε κρυφτεί ο αριστερός αντάρτης Ηλιάκης και εφονεύθη το 1953 από άνδρες του αποσπάσματος χωροφυλακής.
Από το βιβλίο “Σπήλαια στα Χανιά”, έκδοση Νομαρχίας Χανίων 2002
