Το Σαράγεβο, η Πρίστινα, το Βελιγράδι και τα Σκόπια ασφυκτιούν. Ο χειμώνας δείχνει τα δόντια του στα Βαλκάνια και μαζί του έχει εγκατασταθεί ένα πηχτό τοξικό νέφος που τροφοδοτείται από την καύση κάρβουνου και ξύλου που ζεσταίνουν τους κατοίκους που δεν έχουν τους πόρους για να χρησιμοποιήσουν καθαρότερες μορφές ενέργειας. Όπως μεταδίδει το ΑΠΕ/ΜΠΕ, το τελευταίο διάστημα, οι πρωτεύουσες της περιοχής βρίσκονται στις δέκα πρώτες θέσεις των πιο μολυσμένων πόλεων του κόσμου, σύμφωνα με την εφαρμογή AirVisual.
Το Σαράγεβο βρέθηκε την εβδομάδα αυτή στην πρώτη θέση, πριν από το Ουλάν Μπατόρ και την Ντάκα. Το Βελιγράδι κατέλαβε την όγδοη θέση.
«Η Σερβία πνίγεται. Είδε κανείς τον υπουργό (Περιβάλλοντος);», ήταν πριν από λίγες ημέρες ο πρωτοσέλιδος τίτλος της εφημερίδας Blic, την ώρα που η σερβική πρωτεύουσα πάσχιζε να αναπνεύσει μέσα σε σύννεφο άσπρου καπνού. Στα Βαλκάνια, η κοινή γνώμη αρχίζει να δυσφορεί και να καταγγέλλει την απραξία των πολιτικών.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον, η ατμοσφαιρική ρύπανση ευθύνεται για το 20% των πρόωρων θανάτων σε 19 πόλεις των δυτικών Βαλκανίων.
Τα αίτια είναι ποικίλα: λιγνιτικοί σταθμοί, βιομηχανίες, απαρχαιωμένοι στόλοι αυτοκινήτων, έλλειψη μέσων μαζικής μεταφοράς…
Ομως το χειμώνα, η οικιακή θέρμανση με ξύλο ή κάρβουνο, έως και λάστιχα αυτοκινήτων ή πλαστικά απορρίμματα, απελευθερώνουν μικροσωματίδια στην ατμόσφαιρα. Η ηλεκτρική ενέργεια είναι ακριβή σε μία χώρα όπου ο μέσος μισθός βρίσκεται στα 500 ευρώ και όπου λίγοι έχουν πρόσβαση στην κεντρική θέρμανση: σύμφωνα με το Πρόγραμμα του ΟΗΕ για το Περιβάλλον, περισσότεροι από το 60% των κατοίκων των δυτικών Βαλκανίων χρησιμοποιούν στερεά καύσιμα.
Προϊστορικής τεχνολογίας
«Ξέρω ότι είναι ρυπογόνο. Δεν είμαι βλάκας», λέει ο Τράγιαν Νεστορόφσκι, μηχανικός που ζει στο Λίσιτσε, εργατικό προάστιο των Σκοπίων, όπου σχεδόν το σύνολο των κατοίκων ζεσταίνεται με ξύλα. «Αλλά, η άλλη επιλογή είναι να ζεστάνω το σπίτι με ηλεκτρική ενέργεια και είναι πολύ ακριβή».
Ιδιες συνθήκες στην Πρίστινα, όπου κυριαρχεί όλο τον χρόνο η διαπεραστική οσμή από δύο λιγνιτικούς σταθμούς προκατακλυσμιαίας τεχνολογίας.
Το χειμώνα , είναι χειρότερα, αλλά πολλοί δεν έχουν άλλη επιλογή. «Να ζεσταίνεσαι με κάρβουνο τον 21ο αιώνα, είναι προϊστορικό», λέει ο Αρμπεν Μπουτούτσι, 40χρονος εργάτης.
Το Σαράγεβο, όπως και τα Σκόπια, είναι περικυκλωμένα από βουνά που παγιδεύουν την ρύπανση και δεν της επιτρέπουν να διαλυθεί.
Η πρωτεύουσα της Βοσνίας είναι μία κοιλότητα, όπου καπνίζουν δεκάδες χιλιάδες καπνοδόχοι, παγιδεύοντας τους 340.000 κατοίκους, για τους οποίους η μόνη λύση είναι η φυγή.
Η Σακίμπα Σάχμαν, 60 ετών, παίρνει όποτε μπορεί το τελεφερίκ για να ανέβει σε υψόμετρο 1.160 μέτρων στο όρος Τρέμπεβιτς, πάνω από τον θόλο που σχηματίζει το νέφος, εκμεταλλευόμενη την μείωση κατά 50% της τιμής του εισιτηρίου που θα ισχύσει μέχρι το τέλος του Ιανουαρίου.
«Ερχόμαστε για να περάσουμε μερικές ώρες για να αερίσουμε τα πνευμόνια μας», εξηγεί. Στη πόλη, αποφεύγει να κυκλοφορήσει, «η ρύπανση είναι φοβερή, πολλά αυτοκίνητα, όλα είναι βρώμικα, γκρίζα, καταθλιπτικά».
Παιδιά εξαφανισμένα
Ο Ανες Πόντιτς, πρόεδρος της οργάνωσης Eko-Akcija, ζητεί επιδοτήσεις για να αντικατασταθούν δεκάδες χιλιάδες ξυλόσομπες, που είναι αναποτελεσματικές και επικίνδυνες. «Αυτοί που πληρώνουν το μεγαλύτερο τίμημα είναι οι φτωχότεροι, που έχουν μία ξυλόσομπα σε ένα μόνο δωμάτιο του σπιτιού. Οι αναθυμιάσεις μένουν στο εσωτερικό και τους δηλητηριάζουν».
Οι άνθρωποι κατεβαίνουν στους δρόμους για να εκφράσουν την οργή τους. Οπως στην Τούζλα, στην βορειοανατολική Βοσνία, όπου απαίτησαν από τις αρχές πενταετές σχέδιο για την μείωση της ρύπανσης.
«Το μόνο μέτρο είναι να μας συνιστούν να μένουμε κλεισμένοι στο σπίτι», λέει η Αλίζα Κασούμοβιτς. «Τα παιδιά βρίσκονται σε διακοπές, αλλά δεν θα τα συναντήσετε στους δρόμους, στις αλάνες. Δεν θα τα δείτε πουθενά».
Στην Βόρεια Μακεδονία, η εφαρμογή My Air, του νεαρού Γκόργιαν Γιοβανόφσκι, είναι η πιο δημοφιλής στην χώρα και οι μαθητές διαδηλώνουν συστηματικά εδώ και μερικές εβδομάδες.
«Η Γκρέτα μας εμπνέει όλους», λέει ο 17χρονος Ισκρα Ιλιέσκα. «Τον χειμώνα, η μισή τάξη απουσιάζει λόγω προβλημάτων στους πνεύμονες. Δεν είναι φυσιολογικό».
Στην Σερβία, το αντιπολιτευτικό κίνημα Ne davimo Beograd (Ας μην πνίγουμε το Βελιγράδι) καλεί σε διαδηλώσεις κατά των αρχών «που προσποιούνται ότι δεν βλέπουν ένα πρόβλημα ορατό, κατά κυριολεξία ορατό».
