Στην Κρήτη του 1900

Το καλοκαίρι του 1900, διενεργήθηκε απογραφή πληθυσμού στην Κρήτη. Αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία ανέκυψαν τα οποία σχετίζονταν με όλους τους τότε Νομούς του νησιού, σε ό,τι αφορά τον αριθμό, το φύλο, το θρήσκευμα, τα επαγγέλματα των κατοίκων, όπως βλέπουμε στις 11 Μαρτίου 1904 που δημοσιεύτηκαν στην Επίσημη Εφημερίδα (κάτι αντίστοιχο με το ΦΕΚ της Ελλάδας) της Κρητικής Πολιτείας τα αποτελέσματά της από το σύμβουλο (υπουργό) επί των Εσωτερικών του υπάτου αρμοστή,  πρίγκιπα Γεωργίου Ιωάννη Τσουδερό.
Από τα αποτελέσματα εκείνα στο σημερινό μας άρθρο ας σταθούμε σε κάποια, σημαντικά κατά τη γνώμη μας, στοιχεία που σχετίζονται με το θρήσκευμα των ανθρώπων που ζούσαν στη Μεγαλόνησο. Την ευθύνη, λοιπόν, για τα αποτελέσματα και τη δημοσιοποίησή τους είχε ο διευθυντής του εν τη Ανωτέρα Διευθύνσει των Εσωτερικών Γραφείου της Απογραφής προς κατάταξη των αριθμητικών δεδομένων Αντώνιος Α. Σκαμνάκις.
Ο συνολικός πληθυσμός της Κρήτης το 1900 εγγίζει τους 303.543 κατοίκους, ήτοι  24.378 περισσότερους από το 1881, την περασμένη απογραφή.
Χριστιανοί από τους Κρητικούς το 1900 είναι 269.319 έναντι 205.284 το 1881. Από αυτούς, 846 είναι μη ορθόδοξοι, δηλαδή: 751 (542 στον Ν. Χανίων, 8 στον Ν. Σφακίων, 20 στον Ν. Ρεθύμνου, 168 στον Ν. Ηρακλείου και 13 στον Ν. Λασιθίου) Καθολικοί, 35 (22 στα Χανιά, 13 στο Ηράκλειο) Διαμαρτυρόμενοι και 60 Αρμένιοι (οι οποίοι κατανέμονται ανά νομό ως εξής: 1 στο Λασίθι, 40 στο Ηράκλειο, 16 στα Χανιά και 3 στο Ρέθυμνο).
Οι Μουσουλμάνοι της Κρήτης στα 1881 ήταν 73.234. Το 1900 ο πληθυσμός τους «πέφτει» στους 33.496. Σε όλο το νησί το 1900 καταγράφηκαν 27 μουσουλμανικοί τεκέδες, στους οποίους απογράφηκαν  154 θήλεις και 140 άρρενες, ενώ από τους τεκέδες αυτούς έχουμε 19 στο Ηράκλειο, 7 στα Χανιά και 1 στο Ρέθυμνο.
Πέραν τούτων, οι Ισραηλίτες που ζουν στην Κρήτη το 1900 ανέρχονται στους 728. Ήτοι  81 περισσότεροι από την απογραφή του 1881. 639, λοιπόν,  εξ αυτών ζουν στον Νομό Χανίων (330 άντρες και 309 γυναίκες), 16 (7 γυναίκες – 9 άντρες) στον Νομό Ρεθύμνου και 69 (35 άντρες – 34 γυναίκες) στο Ηράκλειο.
Σε όλη τη Μεγαλόνησο η απογραφή του 1900 «βρήκε» 53 μοναστήρια, 3 από τα οποία είναι γυναικεία. 18 μονές υπήρχαν στον Νομό Λασιθίου, 13 στον Ν. Ηρακλείου, 12 στον Ν. Ρεθύμνου και 10 στον Νομό Χανίων.  1237 άτομα απεγράφησαν σε όλες αυτές τις μονές, εξ αυτών 391 μοναχοί, 78 μοναχές και 768 κοσμικοί (196 γυναίκες και 572 άντρες).
Από τους κατοίκους του νησιού, το 1900 ο αριθμός των εγγραμμάτων φτάνει στους 84.627 (65.999 άντρες και 18.628 γυναίκες), ενώ οι αγράμματοι είναι 130.145 γυναίκες και 88.191 άντρες.  Σε 332 θήλεις και 248 άρρενες δεν εξακριβώθηκε εάν είναι εγγράμματοι ή όχι.
Έχει ενδιαφέρον, τέλος, ότι από τους 88.191 αγράμματους άντρες οι 238 είναι Ισραηλίτες,  13.091 Μωαμεθανοί και 74.927 Χριστιανοί.  61.524 Χριστιανοί, στον αντίποδα, είναι εγγράμματοι, 202 Ισραηλίτες και 4.273 Μουσουλμάνοι (σύνολο, όπως είδαμε, 65.999), ενώ από τις 18.628 εγγράμματες γυναίκες οι 112 είναι Ισραηλίτισσες, οι 16.467 Χριστιανές και οι 2.049 Μουσουλμανίδες.